Ang pampublikong serbisyo ay dapat na isang sagradong panata ng katapatan at paglilingkod, ngunit sa kasalukuyang tanawin ng pulitika sa Pilipinas, ang konsepto ng pananagutan ay tila isa na lamang malabong alaala. Sa gitna ng matitinding krisis at paghihirap ng ordinaryong Pilipino, isang naglalagablab na isyu ang muling nagpapaalala sa atin ng mapait na katotohanan: ang ugat ng korapsyon ay tila lubos na nakatanim sa struktura ng gobyerno. Ang sentro ng bagong kontrobersya ay walang iba kundi ang bunso ng kasalukuyang administrasyon, si Congressman Sandro Marcos, at ang nakabibinging akusasyon ng napakaraming budget insertion.

Ang isyu ay hindi lamang tungkol sa pera; ito ay tungkol sa tiwala, moralidad, at ang kinabukasan ng bansa. Ito ay nagbunsod ng matinding pagtatalo, kasama na ang matapang na hamon mula sa isang kapwa kongresista, at nagpilit sa publiko na suriin ang responsibilidad ng pinakamataas na lider ng bansa sa sistema ng pagnanakaw na tila walang katapusan.

Ang Bomba ni Saldiko: P50.9 Bilyong Insertion na Walang Resibo
Ang simula ng firestorm ay ang mga pagbubunyag ni dating ACO Bicol Partner Representative Saldiko. Sa kanyang mga pahayag, inakusahan niya si Congressman Sandro Marcos ng umano’y Php50.9 bilyong budget insertion sa loob lamang ng tatlong taon: Php9.636 bilyon noong 2023, Php20.174 bilyon noong 2024, at Php21.127 bilyon noong 2025. Ang halagang ito ay nakamamangha at nakaririmarim, na nagpapahiwatig ng isang malaking butas sa kaban ng bayan.

Ang mas nakakagulat na detalye ay ang motivasyon sa likod ng diumano’y insertion. Ayon kay Saldiko, taon-taon ay may utos si Sandro na ipasok ang kanyang mga proyekto at nagagalit umano ito kapag kulang ang insertion, dahil may mga contractor na nakapag-advance na sa kanya. Ang implikasyon nito ay direkta at napakatindi: ang paggamit ng pondo ng bayan para sa personal na interes at pambayad sa mga kontratista—isang perpektong larawan ng korapsyon. Ang isyu ay konektado rin sa mas malawak na kontrobersya ng “flood control corruption” at ang Php100 bilyong budget insertion na sinasabing kinasasangkutan ng iba pang matataas na opisyal, kabilang sina dating Speaker Martin Romualdez at Pangulong Bongbong Marcos mismo.

Ang Hamon ni Pulong: “Magpakita Ka ng Resibo!”
Ang tindi ng akusasyon ay nagdulot ng kagyat na reaksyon mula sa isa ring kongresista na may malaking impluwensya: si Davao City First District Representative Paulo “Pulong” Duterte. Ang kanyang hamon kay Sandro Marcos ay prangka at matindi: magpakita ng “resibo” o patunay ng mga natapos na proyekto sa Ilocos Norte.

Ginawa ni Congressman Pulong Duterte ang isang kapansin-pansing paghahambing. Ikinumpara niya ang Php49 bilyong pondo ng Davao, na may malinaw na nakikitang proyekto tulad ng coastal road, flyover, at flood control, sa umano’y Php51 bilyong insertion ni Sandro sa Ilocos Norte na walang maipakitang proyekto. Ang lohika ay walang kasing-simple: kung may malaking halaga ng pera na ginamit, dapat may makita ang publiko. Ang kawalan ng mga imprastraktura ay sapat na ebidensya ng malawakang pagnanakaw o pagpapabaya.

Ang pagkadismaya ng publiko sa social media ay lumaganap, na may mga komento tulad ng “like lolo, like father and then now like son,” na nagpapahiwatig ng isang paulit-ulit na pattern ng kapabayaan o korapsyon sa loob ng pamilya. Para sa maraming Pilipino, ang bayan ay ginawa na lamang umanong “automated teller machine”—isang walang-sawang pinagkukunan ng pera para sa personal na interes.

Ang Pagtatanggol at Ang Testimonial Evidence
Ang reaksyon ng kampo ni Congressman Sandro Marcos ay mabilis at mariin. Mariin niyang itinanggi ang akusasyon, at binabalaan ang publiko na huwag magpabudol. Tinawag niya si Saldiko na isang kriminal na umiiwas sa hustisya, isang pagtatangka na sirain ang kredibilidad ng nag-aakusa.

Ngunit ang usapin ng korapsyon ay tila laganap na. Nabanggit din ni Representative Leandro Legarda Leviste na halos buong gobyerno, kabilang ang mga senador at kongresista, ay may “insertion,” maliban umano kay Bise Presidente Sara Duterte. Ang katotohanan na ang “insertion” ay tila laganap at tinatanggap na sa Kongreso ay isang nakababahala at nagpapakita ng systemic na problema.

Sa kabilang banda, iginiit ng tagapagsalita na mayroon nang “testimonial evidence” mula kay Saldiko at iba pa, na sapat na upang magbigay-daan sa isang masusing imbestigasyon. Ang panawagan ng Akbayan Party para sa “Sarah Resign,” habang naghihintay ng ebidensya bago manawagan ng “Marcos Resign,” ay kinontra, idiniin na ang patotoo ng mga whistleblowers ay hindi dapat ipagsawalang-bahala.

Ang Pananagutan ng Lider: Bakit Si PBBM ang “Mastermind”?
Ang pinakamahalagang takeaway mula sa buong usapin ay ang pananagutan ng pinuno ng bansa, si Pangulong Bongbong Marcos. Ayon kay Attorney Harold Respo, si Pangulong BBM ay “neglectful” sa pamamahala ng executive department at siya ang “mastermind” ng korapsyon.

Ang paliwanag ng tagapagsalita ay malalim at nakakaantig sa prinsipyo ng pamumuno. Ginamit niya ang mga analohiya ng isang principal ng eskwelahan o kapitan ng barangay na patuloy na ninanakawan ang kanyang nasasakupan ngunit wala pa ring epektibong aksyon. Ang pangunahing punto ay hindi mo kailangang direktang magnakaw upang maging may pananagutan sa korapsyon.

“Kahit hindi ka magnanakaw kung leader ka tapos buong gobyerno mo nananakawan, may pananagutan ka. That’s my point.” Ang matapang na paninindigan na ito ay naglalagay ng direktang responsibilidad sa balikat ng Pangulo. Ang malawakang korapsyon sa ilalim ng kanyang panunungkulan ay nagpapahiwatig ng kapabayaan at kawalan ng kakayahan na kontrolin ang kanyang mga nasasakupan—o mas masahol pa, posibleng pagpapahintulot. Ang pananagutan ng lider ay hindi lamang sa pagiging malinis sa sarili, kundi sa pagtiyak na ang buong sistema ay malinis at naglilingkod sa bayan.

Isang Panawagan para sa Pagkilos at Pagtitiyak
Ang isyu ng Php50.9 bilyong insertion ni Sandro Marcos at ang sagot ni Pulong Duterte ay isang malakas na alarm bell. Ito ay hindi lamang isang showbiz tsismis ng pulitika; ito ay nagpapahayag ng isang pambansang krisis ng moralidad at pananagutan. Ang Pilipinas ay hindi dapat maging isang ATM para sa sinumang pamilya o indibidwal.

Ang publiko ay dapat na aktibong makilahok at manawagan para sa transparency at impeccable na pananagutan. Ang hamon na magpakita ng “resibo” ay isang hamon sa lahat ng nanunungkulan. Nasaan ang pera ng bayan? Ang kawalan ng tunay na resibo ay ang pinakamalakas na ebidensya ng pagnanakaw at pagtatraydor sa sambayanan. Ang boses ng taumbayan ang pinakamakapangyarihang lakas na maaaring magpabago sa sistema.