May mga kuwentong hindi kailanman mabubura sa alaala, mga salaysay na nagdududa sa linya sa pagitan ng panaginip at katotohanan. Sa probinsya ng Antique, sa isang baryo na matagal nang binansagang “pinakadelikado” dahil sa umano’y presensya ng mga aswang, nagsimula ang isang nakakapanindig-balahibong karanasan na nagpabago sa buhay ni Lola Loida. Ito ang istorya ng isang dalaga na, dahil sa hindi inaasahang pagiging saksi, ay naging biktima, at kalaunan, ay naging “tagapagmana” ng isang sinaunang sumpa.

Ang Simula sa Delikadong Baryo: Kagandahan at Pamahiin
Ilang dekada na ang nakalipas, sa isang liblib na baryo sa Antique, nabuhay si Lola Loida—na noo’y dalaga pa—taglay ang pambihirang kagandahan. Gayunpaman, ang kanyang kagandahan ay hindi sapat upang makahanap ng manliligaw. Ang reputasyon ng kanyang baryo, na usap-usapan na halos lahat ng nakatira roon ay “mananawagan at mga elemento,” ay nagdulot ng takot at pag-iwas. Sa simula, si Lola Loida ay hindi naniniwala sa mga haka-haka. Ang mga kuwento ng aswang at pamahiin ay itinuturing niya lamang na matandang sabi-sabi.

Ang inosenteng pananaw na iyon ang nagdala sa kanya sa isang madilim na katotohanan.

Ang Nakakapanindig-Balahibong Saksi: Ang Krimen sa Tabing-Dagat
Isang hapon, habang naglalakad si Lola Loida sa baybay-dagat, napansin niya ang kakaibang ilaw na nanggagaling sa loob ng isang matagal nang abandonadong bahay. Pinangunahan ng kuryosidad, sumilip siya sa butas ng bintana. Ang kanyang nasaksihan ay isang imahe na habang-buhay na magpapabago sa kanya.

Nakita niya ang isang lalaki na unti-unting hinahati ang katawan ng isang babae gamit ang itak. Ang karumal-dumal na eksena ay halos magpawalang-malay kay Lola Loida. Nanigas siya sa takot at hindi makagalaw. Sa sandaling iyon, narinig niya ang boses ng lalaki na tila alam na may nanonood: “Alam kong narian ka.”

Ang matinding gulat ang nagtulak kay Lola Loida upang sumigaw at tumakbo papalabas ng bahay, bitbit ang takot at konsensya.

Ang Babala at Ang Pagsubaybay: Ang Aswang ay Nakakita
Pagdating sa bahay, napansin ng kanyang ina, si Lola Lipa, ang kanyang matinding pamumutla at pagpapawis. Nagtanong si Lola Lipa, ngunit nagsinungaling si Lola Loida, sinabing hinabol lang siya ng aso. Ang takot na ibunyag ang nasaksihan niya ay mas matindi pa sa takot na mahuli.

Binalaan siya ni Lola Lipa na huwag lalabas ng bahay paglampas ng 6:00 PM dahil sa balita tungkol sa aswang. Ang babalang ito ay nagpabalik ng tanong sa isip ni Lola Loida: ang nakita ba niya ay isang aswang? At totoo nga ba ang lahat ng pamahiin?

Pagkalipas ng dalawang araw, habang nakikipag-usap sa kaibigang si Rosita, muli siyang binalot ng takot. Napansin niya ang lalaking nakita niya sa abandonadong bahay na sinusundan siya. Nagtama ang kanilang paningin. Hindi lang siya nakita ng aswang; siya ay tinutukoy na.

Ang Nakakakilabot na Paghaharap: Ang “Tagapagmana”
Habang pauwi si Lola Loida, naramdaman niya ang matinding presensya ng lalaki sa kanyang likuran. Nang lumubog ang araw, ang lalaki ay tumabi sa kanya at binigkas ang mga salitang nagpatahimik sa kanya: “Nahanap na kita aking tagapagmana.”

Nanigas si Lola Loida sa takot. Sinabi ng lalaki na hindi pa niya ito sasaktan, ngunit nakakita siya ng “potensyal” kay Lola Loida at siya raw ang matagal na niyang hinihintay na magiging kapalit niya. Ang inosenteng dalaga ay biglang naging target ng isang nakakatakot na sumpa.

Ngunit ang kasamaan ay hindi natapos doon. Pagkarating ni Lola Loida sa kanilang bahay, nakita niya ang lalaki na nakatayo sa dilim, nakangiti, at may hawak na bata. Muli siyang naging saksi sa isang karumal-dumal na pagpatay: pinutol ng lalaki ang ulo ng bata. Naluha si Lola Loida sa takot at konsensya.

Kalaunan, narinig niya mula kay Rosita na ang bata ay natagpuang patay sa likod ng abandonadong bahay. Ang kanyang panaginip, o ang kanyang masamang alaala, ay naging katotohanan. Ang takot ni Rosita sa aswang ay mas nagpalalim sa konsensya ni Lola Loida, habang naramdaman niya ang presensya ng lalaki na nanonood sa kanya.

Ang Unang “Kagat” at Ang Pagbabago: Ang Simula ng Sumpa
Isang gabi, muling nagpakita ang lalaki kay Lola Loida sa baybay-dagat. Naramdaman niya ang paghinga ng lalaki sa kanyang batok. Sinabi ng lalaki na dahil nasaksihan niya ang krimen, siya na ang susunod na gagawa nito. Ipinakita ng lalaki ang kanyang nakakatakot na anyo—matangkad, mabalahibo, pula ang mata, matutulis ang ngipin at kuko, at may dalang itak na may dugo. Isang visual horror.

Nagbanta ang aswang na madadamay ang kanyang pamilya at kaibigan kung tatanggi si Lola Loida na maging kapalit niya. Bago pa man makasigaw muli si Lola Loida, naramdaman niya ang tumusok sa kanyang leeg at nawalan siya ng malay. Ito ang ritual ng pagpapasa ng sumpa.

Ang Misteryosong Paggising: Panaginip o Katotohanan?
Nagising si Lola Loida sa ingay sa paligid, masakit ang leeg. Nakita niya si Lola Lipa na umiiyak at nag-aalala. Niyakap siya ni Rosita. Narinig niya ang bulungan ng mga tao tungkol sa kanya—na “swerteng hindi tuluyang pinatay ng aswang, at may malaking sugat sa leeg na simbolo ng kanyang naranasan.”

Nagsimula ang pagbabago. Ilang araw siyang nanatili sa kanyang silid, nagsusuka, nagiging iritable, at nawawalan ng gana sa karaniwang pagkain. Ang kanyang craving ay kakaiba at nakakatakot. Nanginginig si Lola Loida, nag-aalala kung magiging katulad nga siya ng aswang.

Ang mas nakakakilabot na bahagi ay ang kanyang “panaginip” tungkol sa unang pagpatay. Isang madaling araw, sa kanyang panaginip, nakita niya ang aswang na may dalang walang malay na lalaki. Sinabi ng aswang, “Alam kong Gutom ka kaya dinalhan kita ng pagkain.” Tumanggi si Lola Loida, ngunit nang putulin ng aswang ang ulo ng lalaki at kainin ang mata nito, nakaramdam siya ng matinding gutom. Sa pilit ng aswang, kinain ni Lola Loida ang dila ng biktima at nasarapan dito. Ang twist: ang biktima ay ang kapatid ni Rosita.

Ang Mapanlinlang na Realidad: Ang Pagdating ni Rosita at Ang Palaisipan
Kinabukasan, labis ang konsensya ni Lola Loida. Niyakap siya ni Rosita, umiiyak dahil sa pagkawala ng kanyang kapatid na biktima ng aswang. Tila totoo ang kanyang panaginip.

Ngunit dumating ang twist. Nagising si Lola Loida sa kanyang silid, kinakapos ang hininga, at sinabi ni Lola Lipa na halos isang linggo siyang tulog. Hinawakan ni Lola Loida ang kanyang tiyan—walang sugat. Humingi siya ng tawad sa kanyang ina sa mga nagawa niya sa kanyang panaginip.

Ang mas nakakalito: pumasok si Rosita kasama ang kanyang kapatid—na sa akala ni Lola Loida ay patay na. Niyakap siya ni Rosita, nag-aalala. Nalilito si Lola Loida. Kinuha niya ang salamin at nakita na wala siyang sugat sa leeg. Ang lahat ba ng trauma ay isang delusional dream lamang?

Ngunit ang katotohanan ay hindi ganoon kadali. Sinabi ni Lola Lipa na balak na nilang umalis sa baryo dahil sa aswang na kumakalat tuwing gabi, na babae raw. Nanlamig si Lola Loida. Ang climax: Kinahapunan, nakita ni Lola Loida sa bintana ang aswang na lalaki na nakikipag-usap kay Rosita.

Ang Ganap na Pagbabago at Ang Pagtuklas: Ano Ang Totoo?
Kung ang lahat ay panaginip, bakit may echo sa realidad? Ang pagiging babaeng aswang, ang matinding craving, at ang sense of guilt ni Lola Loida ay hindi basta-bastang naglaho.

Sa kanyang “panaginip,” gabi-gabi, lumalabas si Lola Loida kasama ang aswang, dala ang palakol, upang maghanap ng biktima. Ang una niyang biktima ay isang lalaki na kakilala niya. Kumalat ang balita na babae ang aswang. Narinig niya ito mula sa mga nag-uusap-usap na kababaihan, kasama si Rosita. Natakam si Lola Loida sa laman ng babae, na nagpapakita ng kanyang inner transformation.

Ang kanyang panaginip ng pagpatay sa babaeng nagpakalat ng balita ay ang peak ng kanyang delirium. Ang pagtuklas ng taong-bayan sa abandonadong bahay at ang kanyang “kamatayan” sa saksak ay ang wakas ng kanyang nightmare.

Ngunit ang nakakatakot na paggising ay nag-iwan ng isang palaisipan:

Bakit panaginip lang ang lahat ng physical trauma (sugat sa tiyan, kagat sa leeg) ngunit ang emotional at psychological trauma ay real?

Kung ang kapatid ni Rosita ay buhay, sino ang batang nakita niyang pinatay?

Ang huling nakita niya—ang aswang na lalaki na nakikipag-usap kay Rosita—ay ang clue sa lahat.

Ang Konklusyon ng Narrator: Ang Sumpa at Ang Pamana
Ayon sa narrator (Sisa), hindi pa rin siya naniniwala na nangyari ang lahat. Ngunit ang karanasan ni Lola Loida ay nag-iwan ng matinding epekto. Matapos ang gabing iyon, umalis sila sa baryo nang hindi nagpapaalam sa pamilya ni Rosita. Ang desisyon na umalis ay isang unspoken confirmation na may dark force na naglalaro sa kanilang buhay.

Ang panaginip ni Lola Loida ay maaaring isang ritwal ng paglilipat ng aswang—isang psychological inheritance o mind transfer ng sumpa. Ang aswang na lalaki ay hindi siya pinatay; kinopya niya ang kanyang self sa isang dream state upang siya ang maging vessel ng sumpa.

Ang katotohanan na ang aswang na kumakalat ay babae raw ay nagpapatunay na ang dark side ni Lola Loida ay naipasok na sa collective consciousness ng baryo, o kaya, si Rosita ang susunod na biktima na kinakausap ng aswang na lalaki. Ang kuwento ni Lola Loida ay hindi nagtapos sa kanyang kamatayan; nagtapos ito sa isang suspense at paranoia na nagpatuloy hanggang sa kanyang huling hininga.

Ang kwentong ito ay nagbigay-diin sa kapangyarihan ng superstition at fear sa isang komunidad, na nagpapakita na ang pinakamalaking halimaw ay hindi lamang ang aswang, kundi ang trauma at paranoia na nananatili sa isip ng biktima. Ang tunay na tanong ay: sino ang nagmamana ng sumpa—si Lola Loida o ang kanyang inosenteng kaibigan?