Ang Dumaguete City ay kilala sa “City of Gentle People.” Isang lugar kung saan ang hangin ay sariwa, ang dagat ay kalmado, at ang mga tao ay nabubuhay nang may ngiti. Sa isang tahimik na sulok ng lungsod na ito, nabuhay ang isang babaeng larawan ng dedikasyon at pagmamahal—si Propesor Adela Lagman.

Sa edad na 40, si Adela ay higit pa sa isang guro; siya ay isang inspirasyon. Ang kanyang mga klase ay laging puno, hindi lamang ng mga estudyante, kundi ng buhay. Para sa kanya, ang pagtuturo ay hindi trabaho; ito ay isang bokasyon. Bagama’t hindi biniyayaan ng sariling anak, ang kanyang mga estudyante ang nagsilbing kanyang pamilya. Bawat isa sa kanila ay may kwento, at bawat kwento ay pinakikinggan niya.

Ang kanyang buhay ay halos perpekto, lalo na sa piling ng kanyang asawa, si Dr. Rafael Lagman. Isang kilala at respetadong doktor sa komunidad, si Rafael ang larawan ng isang perpektong katuwang—matalino, mapagmahal, at matatag. Para sa mga taga-labas, ang kanilang pagsasama ay isang ehemplo ng tunay na pag-iibigan.

Ngunit ang buhay, gaano man kaingat na planuhin, ay may sariling paraan upang tayo ay subukin. Noong 2012, nagsimulang maramdaman ni Adela ang isang kakaibang panghihina. Nagsimula ito sa simpleng pagkahilo, na sinundan ng pamamanhid ng mga binti, hanggang sa ang kanyang dating maliksing mga paa ay tila tumanggi nang sumunod.

Ang diagnosis ay isang suntok sa kanilang buhay: Multiple Sclerosis (MS). Isang malupit na kondisyon na unti-unting inaatake ang central nervous system, na siyang sumisira sa kakayahan ng isang tao na kumilos.

Si Adela, ang babaeng puno ng sigla, ay nakakulong na ngayon sa isang katawang unti-unting bumibigay.

Kabanata 1: Ang Simula ng Dilim
Sa unang dalawang taon, ang pagsubok ay tila nagpatatag pa sa kanila. Si Rafael, bilang doktor at asawa, ang naging haligi ni Adela. Inalagaan siya, binuhat, at tiniyak na ang buhay, kahit na may MS, ay magpapatuloy. Pagsapit ng 2014, si Adela ay tuluyan nang naging dependent sa kanyang wheelchair. Ang dating propesor na tumatayo sa harap ng daan-daang estudyante ay ngayon, kailangan ng tulong para sa pinakasimpleng mga gawain.

Ngunit habang ang katawan ni Adela ay nanghihina, may isa pang sakit na unti-unting sumisira sa kanilang tahanan—isang sakit na mas malubha pa kaysa sa MS. Ito ay ang sakit ng pagtataksil.

Nagsimulang magbago si Rafael. Ang dating maalalahaning asawa ay naging malamig. Ang kanyang mga oras sa ospital ay humaba. Ang kanyang mga pag-uusap sa telepono ay naging palihim. Ang “pag-aalaga” ay naging isang obligasyon na tila mabigat niyang “pasan.”

Sa gitna ng pinakamadilim na yugto ng buhay ni Adela, isang di-inaasahang liwanag ang dumating—o ‘yon ang kanyang akala. Ang kanyang nakababatang kapatid, si Antonette “Tony,” ay bumalik mula sa Maynila. “Ate, andito na ako. Ako na ang mag-aalaga sa’yo,” ang sabi nito, na may yakap na tila puno ng pagmamalasakit.

Si Adela, sa kanyang kahinaan, ay nakaramdam ng ginhawa. Ang kanyang asawa at ang kanyang kapatid—ang dalawang taong pinakamamahal niya—ay nasa kanyang tabi.

Ngunit ang ginhawa ay mabilis na napalitan ng isang hindi maipaliwanag na takot. Nagsimulang mapansin ni Adela ang mga bagay na hindi dapat. Ang mga palihim na titig sa pagitan nina Rafael at Tony habang inaakala nilang hindi siya nakatingin. Ang kanilang sabay na pag-alis para “bumili ng gamot,” na tumatagal ng ilang oras. Ang biglang pagiging defensive ni Tony kapag tinatanong niya ang mga simpleng bagay.

Isang gabi, habang nakahiga sa kanyang kama at hindi maigalaw ang mga binti, narinig ni Adela ang mahinang tawanan mula sa kusina—ang pamilyar na halakhak ng kanyang asawa, na may kasamang tikhim na alam niyang kay Tony. Sa sandaling iyon, alam na niya.

Ang kalungkutan ay mas matindi pa kaysa sa sakit na dulot ng MS. Siya ay pinagtataksilan, hindi lang ng kanyang katawan, kundi ng kanyang asawa. At ang pinakamasakit sa lahat, ang kasabwat nito ay ang kanyang sariling kapatid.

Ang tahanan na dati niyang kanlungan ay naging isang malamig na bilangguan. At hindi niya alam, ang mga taong dapat na nagpoprotekta sa kanya ay nagbabalak na ng isang bagay na mas karumal-dumal pa kaysa sa pagtataksil.

Kabanata 2: Ang Perpektong Krimen
Hunyo 2016. Ang pagbabago sa ugali ni Rafael ay naging lantaran na. Ang dating malamig na pakikitungo ay naging halatang pagkainis. Si Adela ay hindi na isang asawa; isa na lamang siyang problema na kailangang solusyunan. At para kay Dr. Rafael Lagman, ang solusyon ay hindi pag-aalaga, kundi pag-aalis.

Isang araw, masiglang ibinalita ni Rafael kay Adela na kailangan niyang umalis ng dalawang linggo para sa isang “medical conference” sa Boracay. Ito raw ay isang malaking oportunidad para sa kanyang karera. Si Adela, kahit may pagdududa, ay walang nagawa kundi tumango. Ang kanyang boses ay tila nawala na rin, kasabay ng lakas ng kanyang mga binti.

Kasabay nito, si Tony ay nagpaalam na kailangan niyang bumalik muna sa Maynila para ayusin ang ilang “dokumento.” Isang perpektong pagkakataon. Isang perpektong alibi.

Ang hindi alam ni Adela, ang “medical conference” ay isang kasinungalingan. Ang pag-alis ni Tony ay isang palabas. Ang dalawang linggong iyon ay hindi para sa karera; ito ay isang bakasyon para sa dalawang magnobyo, isang selebrasyon ng kanilang bawal na pag-ibig. At ito rin, ang nakatakdang panahon para sa “perpektong krimen.”

Ang plano ay simple, ngunit malupit at kalkulado.

Una, ang pag-aalaga. Dalawang araw bago ang kanilang “pag-alis,” personal na tinawagan ni Rafael ang part-time nurse ni Adela. “Huwag ka nang pumasok sa loob ng dalawang linggo,” sabi niya. “Nakuha ko na siya ng full-time caregiver.” Isa na namang kasinungalingan.

Pangalawa, ang pera. Lihim na winithdraw ni Rafael ang malaking halaga mula sa kanilang joint bank account, sapat para sa isang marangyang bakasyon sa Boracay. Kasabay nito, inayos niya ang mga dokumento ng life insurance ni Adela, na nagtatalaga sa kanya bilang nag-iisang benepisyaryo.

Pangatlo, ang paghihiwalay sa mundo. Ang pinakakritikal na bahagi ng plano. Sa araw ng kanilang pag-alis, sinadya ni Rafael na iwan si Adela sa kanyang silid. Naglagay siya ng isang pitsel ng tubig at kaunting tinapay sa mesa—malayo sa abot ng kanyang kamay. Ang kanyang wheelchair ay inilagay sa kabilang sulok ng kwarto.

At ang huli, at pinakamalupit sa lahat: kinuha niya ang cellphone ni Adela.

“Mahal, kailangan kong hiramin ang phone mo, low-batt ako at naiwan ko ang charger ko sa kotse. Ibabalik ko rin mamaya,” palusot niya, na may ngiti pang sinungaling.

Habang isinasara ni Rafael ang pinto ng silid, alam niya ang kanyang ginagawa. Sa kanyang isipan, ang dalawang linggong pagkakabilanggo ni Adela sa bahay ay sapat na. Ang multiple sclerosis ay magiging perpektong dahilan. Ang kanyang pagkamatay ay maituturing na isang “malungkot na aksidente” o “natural na pagkamatay” dulot ng kanyang kondisyon.

Si Adela, na walang kakayahang kumilos, walang pagkain, walang tubig na abot-kamay, at walang paraan para humingi ng tulong, ay iniwan upang dahan-dahang mamatay sa gutom at uhaw.

Para kay Dr. Rafael Lagman, ito na ang katapusan ng kanyang “pasan.” Habang siya at si Tony ay lumilipad patungong Boracay, ang kanilang mga isip ay puno ng pagnanasa at ang pangako ng isang bagong buhay—isang buhay na walang Adela.

Kabanata 3: Isang Linggong Kadiliman at ang Milagro
Para kay Adela, ang unang araw ay puno ng pagkalito. “Bakit wala pa si Rafael? Nasaan ang nurse?”

Ang pangalawang araw ay puno ng pagtataka. Ang gutom ay nagsisimulang kumagat. Ang kanyang lalamunan ay tuyo na. Sinubukan niyang sumigaw, ngunit ang kanyang boses ay mahina.

Ang pangatlong araw ay puno ng realisasyon. Ang kanyang asawa ay hindi babalik. Ang kanyang kapatid ay hindi darating. Ito ay isang plano. Ang mga palihim na titig, ang mga halakhak sa kusina… lahat ng ito ay bumalik sa kanyang alaala. Ito na ‘yon. Ito ang kanilang plano.

Ang pang-apat na araw ay puno ng desperasyon. Sinubukan niyang gumapang palabas ng kama, ngunit ang kanyang katawan ay hindi na sumunod. Ang pitsel ng tubig sa mesa ay tila isang milya ang layo. Ang tinapay ay inaamag na. Ang kanyang mga labi ay bitak-bitak.

Ang pang-limang araw ay puno ng takot. Ang katahimikan ng bahay ay nakakabingi, binabasag lamang ng tunog ng kanyang sariling paghinga, na pahina na nang pahina. Naalala niya ang kanyang mga estudyante, ang kanilang mga tawa, ang kanilang mga pangarap. “Dito na ba ako mamamatay?”

Halos isang linggo. Isang linggo ng pagdurusa sa gutom, uhaw, at ang masakit na bigat ng pagtataksil. Si Adela ay nag-aagaw-buhay, ilang pulgada lamang mula sa isang mundo sa labas na walang kamalay-malay sa kanyang kalagayan.

Ngunit ang komunidad na minahal ni Adela ay nagsimulang magtaka.

Ang kanyang mga kapitbahay, na sanay nang makita si Adela sa veranda tuwing umaga upang magpainit sa araw, ay napansin ang kanyang pagkawala. “Ilang araw na nating hindi nakikita si Ma’am Adela,” sabi ng isa. “Kahit ‘yung nurse, hindi na pumapasok.”

Nagsimula sila sa simpleng pag-aalala. Kumatok sila sa pinto. Walang sagot. Sumigaw sila. Walang tugon. Ang bahay ay tila abandonado, ngunit ang kanilang kutob ay nagsasabing may mali.

Isang gabi, ang katahimikan ay nabasag. Isang matinis na tunog ang umalingawngaw—ang tunog ng isang smoke alarm. Kasabay nito, naamoy ng mga kapitbahay ang nasusunog na plastic.

Dito na sila nagpasya. Hindi na sila maaaring maghintay.

Pilit na pinasok ng mga kapitbahay ang bahay. Ang amoy ng sunog ay mas matindi sa loob. Sa kanilang paghahanap, natuklasan nila ang pinagmulan: isang coffee maker na nag-short circuit at nagsimulang matupok, na siyang nagpa-alarma sa smoke detector.

Kung hindi dahil sa sirang appliance na iyon, maaaring walang sinuman ang pumasok sa bahay. Ito ay isang milagro.

Ngunit ang mas malaking milagro—at ang mas malaking trahedya—ay nasa loob pa.

“Adela! Ma’am Adela!” sigaw nila habang hinahanap ang bawat silid.

At doon, sa isang kulob na silid sa likuran, natagpuan nila siya.

Ang tanawin ay isang bagay na hinding-hindi nila malilimutan. Si Adela Lagman, ang dating masiglang propesor, ay nakahandusay sa sahig malapit sa kama, payat na payat, ang kanyang mga mata ay lubog, ang kanyang balat ay tuyot. Siya ay halos hindi na makapagsalita, isang mahinang ungol na lamang ang lumalabas sa kanyang bibig. Siya ay nabubuhay pa, ngunit halos-halos na lang.

Ang kanyang kalagayan ay malinaw: matinding dehydration at malnutrisyon. Agad siyang itinakbo sa ospital.

Kabanata 4: Pagtutuos at Paghatol
Sa ospital, ang mga doktor ay umiling. Ang kanilang pagsusuri ay nakakakilabot: kung inabot pa si Adela ng dalawa o tatlong araw sa ganoong kalagayan, ang pinsala sa kanyang mga organ ay magiging permanente. Malamang ay hindi na siya nailigtas.

Habang dahan-dahang binibigyan ng suwero si Adela at bumabalik ang kanyang lakas, nagsimula na ang pormal na imbestigasyon. Ang mga kapitbahay ay nagbigay ng kanilang testimonya. Ang sirang coffee maker ay nagsilbing banal na instrumento.

Nang unti-unti nang makapagsalita si Adela, ang kanyang unang mga salita ay hindi galit, kundi isang tanong na puno ng sakit: “Si Rafael? Si Tony?” Sa kanyang mahinang boses, naibulalas niya ang kanyang kutob: “Magkasama sila.”

Ang mga pulis ay kumilos. Sa koordinasyon ng pulisya sa Aklan, ang “medical conference” ni Dr. Rafael Lagman ay napatunayang isang kasinungalingan. Siya at si Antonette “Tony” ay natunton, hindi sa isang seminar, kundi sa isang mamahaling resort sa Boracay, magkasama sa iisang hotel room, nabubuhay sa marangyang bakasyon gamit ang perang ninakaw mula sa joint account.

Dinala sila pabalik sa Dumaguete upang harapin ang mga paratang.

Sa una, mariin nilang itinanggi ang lahat. “Nagkataon lang!” sigaw ni Rafael. “Paano namin magagawa ‘yon? May sakit siya!”

Ngunit ang mga ebidensya ay hindi mapapasinungalingan. Ang testimonya ng nurse na kinansela ni Rafael. Ang bank records ng malaking withdrawal bago ang kanilang pag-alis. Ang mga dokumento ng life insurance ni Adela na inihanda ni Rafael. Ang testimonya ng mga kapitbahay tungkol sa kakaibang pagiging malapit nina Rafael at Tony bago pa man ang insidente.

At higit sa lahat, ang buhay na testimonya ni Adela—isang babaeng nagdusa sa bingit ng kamatayan sa loob ng isang linggo.

Sa ilalim ng matinding pressure ng imbestigasyon at sa bigat ng mga ebidensya, si Tony ang unang bumigay. Sa isang umiiyak na pag-amin, inilabas niya ang lahat. “Alam ko… Alam ko ang plano ni Rafael!” sigaw niya. “Gusto ko nang matapos ang paghihirap ni ate… at… at gusto kong pumalit sa pwesto niya.”

Ang pag-amin ay isang patunay ng isang krimen na binalak hindi dahil sa awa, kundi dahil sa matinding kasakiman at pagnanasa.

Noong Disyembre 2017, matapos ang halos isang taon ng mainit na paglilitis, ang hatol ay ibinaba. Si Dr. Rafael Lagman at Antonette “Tony” Lagman ay napatunayang may sala sa kasong Attempted Parricide at Concubinage. Pareho silang hinatulan ng 30 taong pagkakakulong.

Ang hustisya ay naibigay. Ang dalawang taong nagplano ng kadiliman ay mananatili sa dilim ng bilangguan sa mahabang panahon.

Kabanata 5: Ang Bagong Buhay ni Adela
Para kay Adela, ang pagtatapos ng paglilitis ay hindi ang tunay na tagumpay. Ang tunay na tagumpay ay nangyari sa bawat araw na pinili niyang mabuhay matapos ang kanyang pagkaligtas.

Sa kabila ng kanyang pisikal na kahinaan, si Adela ay nakaramdam ng isang kakaibang lakas. Ang katawan niya ay maaaring may MS, ngunit ang kanyang espiritu ay hindi na kayang sirain ng sinuman.

Nakabalik siya sa kanyang tahanan—ang parehong bahay na naging kanyang bilangguan. Ngunit sa pagkakataong ito, hindi na siya mag-isa.

Ang komunidad na nagligtas sa kanya ang siya na ring bumuhay sa kanya. Ang balita ng kanyang sinapit ay kumalat, at ang suporta ay bumuhos. Ang kanyang mga dating katrabaho, mga kapwa guro, at lalo na ang kanyang mga dating estudyante ay nag-organisa. Nagtayo sila ng isang schedule upang tiyakin na si Adela ay hindi na muling mag-iisa.

Isang dating estudyante niya, na ngayo’y isang ganap na nurse, ang gumawa ng isang desisyon na nagbago sa kanilang buhay. Nagboluntaryo siyang manirahan sa bahay ni Adela upang maging kanyang full-time caregiver. “Inalagaan n’yo po kami noon, Ma’am,” sabi ng nurse. “Oras na para kami naman po ang mag-alaga sa inyo.”

Dahan-dahan, ang sigla ay bumalik kay Adela. Ang kanyang mga pisngi ay muling nagkakulay. Muli niyang naramdaman ang init ng araw sa veranda, napapaligiran ng mga tawa at kwento ng kanyang mga minamahal na estudyante.

Si Adela Lagman ay nanatiling buhay na saksi sa dalawang katotohanan ng mundo: ang walang kapantay na kalupitan na kayang gawin ng tao dahil sa pagtataksil, at ang walang hangganang kabutihan na kayang ibigay ng mga taong hindi mo kadugo.

Natutunan niyang muling mahalin ang sarili, hindi bilang isang biktima, kundi bilang isang survivor. At sa “City of Gentle People,” si Adela ang naging pinakamatatag na paalala na kahit iwanan ka ng sarili mong pamilya, ang pagmamahal at malasakit mula sa komunidad ay sapat na upang ikaw ay muling mabuo.