Sa isang sulok ng Davao Oriental, kung saan ang lupa ay pula at matigas, at ang araw ay tila mas matindi kung sumikat, naroon ang mundo nina Mang at Pang. Hindi sila mga taga-opisina, ni hindi sila may-ari ng malalaking negosyo. Sila ay mga manguguma, mga magsasaka, na ang kayamanan ay nasusukat sa bawat butil ng palay na kanilang inani at sa bawat patak ng ulan na dumidilig sa kanilang pananim. Ito ang mundo ni Jay Mark Espartero, ang kanilang apo, na ang pangarap ay sumikat nang higit pa sa mainit na araw sa bukid.

Nang araw na iyon, hindi lamang isang simpleng seremonya ng pagtatapos ang naganap sa Davao Oriental University. Ito ay isang pagdiriwang ng pambihirang sakripisyo, isang pagpupugay sa dignidad ng paggawa, at isang emosyonal na pag-amin ng pasasalamat mula sa isang binatang naglakbay mula sa lupa patungo sa mundo ng mataas na pinansya. Ang kwento ni Jay Mark ay nagsimula hindi sa isang board room, kundi sa isang maliit na bukirin.

Si Jay Mark ay lumaki na may dalawang katotohanan: ang pag-ibig ng kanyang Lolo at Lola, at ang “ka wad-on”—ang matinding kahirapan. Ang kanyang mga tagapag-alaga, sina Mang at Pang, ay ang kanyang unang mga guro. Ang kanilang mga kamay ay makakapal, may kalyo, at laging may amoy ng lupa—mga kamay na hindi nag-aatubiling gumawa ng anumang hirap para lamang may maihain sa hapag. Ang kanilang “bank account” ay ang kalendaryo, at ang kanilang pag-asa ay nakasalalay sa pagiging mapagbigay ng kalikasan.

Madalas, ang kanilang buhay ay nasa bingit ng kawalan. May mga araw na ang pag-aani ay kulang, ang pagbebenta ay bagsak, at ang takot sa gutom ay bumabalot sa kanilang barong-barong. Ngunit sa lahat ng kawalang ito, may isang bagay na hindi nawala: ang pangarap nila para kay Jay Mark.

Nang magdesisyon si Jay Mark na kumuha ng kursong Bachelor of Science in Business Administration, Major in Financial Management, ang desisyong iyon ay hindi lamang isang simpleng pagpili. Ito ay ang ultimate na pagtakas mula sa kawalang-katiyakan ng pagsasaka. Ito ay isang paghahanap sa mundo ng kaayusan, lohika, at garantisadong kita—isang direktang pagkontra sa kaguluhan at kapritso ng lupa. Ang kanyang diploma ay magiging isang baluti laban sa tag-ulan, sa tagtuyot, at sa mga magsasakang hindi pinapahalagahan.

Ang edukasyon ni Jay Mark ay hindi isang gastusin; ito ay isang kolosal, nakakatakot na pamumuhunan.

Upang mapag-aral si Jay Mark mula elementarya hanggang kolehiyo, ang mga sakripisyo nina Mang at Pang ay hindi maikukwento sa simpleng salita. Ang bawat sentimo na ibinayad sa matrikula ay katumbas ng mga bagay na kanilang isinakripisyo: ang pagbebenta ng isang alagang baboy na sana ay gagamitin para sa Pasko, ang pagsasangla ng maliit na piraso ng kanilang lupa, o ang paggising nang mas maaga upang magtrabaho sa bukid ng iba kapalit ng kaunting halaga.

Sa buong panahong iyon, ang Lola ay nagpatahimik sa sarili. Ang kanyang panloob na monologo ay isang patuloy na pagdarasal, isang panalangin na ang apo niya ay magtagumpay. Ang bawat sentimo na ibinigay ay isang pagkain na nilaktawan, isang damit na hindi binili, ngunit ginawa niya ito nang walang pag-aalinlangan para sa kinabukasan ng kanyang apo. Ang kanilang mga sakripisyo ay ang “puno” kung saan kinuha ni Jay Mark ang kanyang “prutas” ng kaalaman.

Sa unibersidad, si Jay Mark ay pumasok sa isang mundo ng ironiya. Nag-aaral siya tungkol sa Financial Management—mga konsepto ng bilyun-bilyong transaksyon, stocks, at corporate bonds—habang ang kanyang sariling buhay ay isang patuloy na pag-aaral kung paano pamahalaan ang kakulangan. Ang kanyang mga kaklase ay may mamahaling gadget at kotse; siya ay may mahabang biyahe, lumang telepono, at ang kahihiyan ng mga kasuotang madalas tinitigan ng iba.

Naaalala niya ang mahabang paglalakbay tuwing madaling-araw, ang paglalakad sa dilim, ang pag-aaral sa ilalim ng ilaw ng poste dahil walang kuryente sa kanilang bahay. Ang kanyang pag-aaral ay hindi lamang isang akademikong hamon, ito ay isang pisikal at emosyonal na pagsubok.

May mga sandali na halos sumuko siya. May isang semester na ang matrikula ay naantala, at siya ay nasa bingit ng paghinto. Iyan ang panahong tinukoy niya nang sinabi niya ang “sometimes wala jud tungod sa ka wad-on.” (Minsan, wala talaga dahil sa matinding kahirapan). Ang takot na iyon, ang takot na mabigo ang mga taong nagbigay ng lahat para sa kanya, ay mas matindi pa kaysa sa anumang mahirap na pagsusulit. Ngunit sa bawat pagdarasal ng kanyang Lola at sa bawat pawis ng kanyang Lolo, nagkaroon ng solusyon. “pero it’s ok nalampasan raman japon tabang sa ginoo.” (Ngunit ayos lang, nalampasan din naman sa tulong ng Diyos.)

Ang araw ng pagtatapos. Ang Davao Oriental University ay napuno ng ingay, ng pagmamalaki, at ng mga damit na pormal. Si Jay Mark, nakasuot ng toga, ay humarap sa entablado—ang dulo ng isang napakahabang paglalakbay.

Sa madla, nakaupo sina Mang at Pang. Hindi sila sanay sa ganitong uri ng kaguluhan; sila ay mas komportable sa tahimik na bukid. Ang kanilang mga damit ay malinis, ngunit simple, at ang kanilang presensya ay tila inosente sa gitna ng karangyaan. Ngunit sa kanilang mga mata, naroon ang buong dahilan ng pagdiriwang.

Nang tawagin ang pangalan ni Jay Mark Espartero, nagpalakpakan ang buong gymnasium. Habang naglalakad siya, ang toga ay hindi lamang isang kasuotan; ito ay isang simbolo ng kanilang pawis at sakripisyo.

Ngunit ang seremonya ay hindi natapos sa pagkuha ng diploma. Si Jay Mark, na may matinding damdamin na pumupuno sa kanyang dibdib, ay humingi ng pagkakataon na magsalita.

Hinarap niya ang madla, at ang kanyang mga mata ay naghanap sa kinaroroonan ng kanyang mga lolo’t lola. Walang pag-aalinlangan, ibinigay niya ang isang pagpupugay na tumagos sa puso ng bawat taong naroroon, na nagpapatunay na ang Financial Management ay hindi lamang tungkol sa pera, kundi tungkol sa pagpapahalaga.

“Sa aking napakasuportang Lola at Lolo, Mang, Pang,” simula niya, at ang boses niya ay nanginginig sa pagmamahal. “Thank you so much for always supporting me even sometimes wala jud tungod sa ka wad-on pero it’s ok nalampasan raman japon tabang sa ginoo. I love you both.”

Sa sandaling binitawan niya ang mga salitang iyon, lalo na ang pag-amin tungkol sa kanilang matinding kahirapan, ang katahimikan ay pumalit sa palakpakan. Ang mga tao sa paligid nina Mang at Pang ay nagsimulang tumingin sa kanila, hindi nang may awa, kundi nang may paggalang. Niyakap ng Lola ang Lolo, at ang Lolo ay yumuko, sinubukang itago ang kanyang mga luha. Ang kanilang stoic na panlabas ay natunaw sa init ng pagmamahal ng kanilang apo.

Ngunit hindi nagtapos doon si Jay Mark. Gumawa siya ng isa pang matapang na pahayag—isang deklarasyon na nagpalit ng script sa kahihiyan at pagmamalaki.

“Proud po ako,” sabi niya, tinutugunan ang lahat ng mga nagduda at nanglait sa kanila, “na ang iya lolo kag lola kay tagsa ka mga manguguma.” (Ipinagmamalaki ko na ang aking lolo at lola ay parehong magsasaka.)

Ang pagmamalaking ito ay isang leksyon sa Financial Management mismo. Sa mundo ng finance, ang pinakamahusay na pamumuhunan ay ang bumalik sa pinagmulan. Ang pinansya ay tungkol sa pamamahala ng yaman; ang kanyang mga lolo’t lola ay nagturo sa kanya kung paano pamahalaan ang buhay kahit walang yaman. Ang kanilang pawis, ang kanilang dignidad, at ang kanilang walang-pasubaling pagmamahal ang tunay na puhunan na nagdala sa kanya sa entabladong iyon.

Ang buong gymnasium ay napuno ng matinding pagpapalakpakan. Ang pagtatapos na iyon ay hindi lamang nag-ukit ng pangalan ni Jay Mark sa listahan ng mga graduates; nagbigay ito ng pagkilala at dangal sa bawat manguguma na nagpapakain sa bayan habang lihim na nagpapalaki ng mga pangarap ng kanilang mga anak at apo.

Sa pagtatapos ng seremonya, si Jay Mark ay nagtungo sa kanyang mga lolo’t lola. Yumakap siya nang mahigpit sa kanila, ang kanyang toga ay bahagyang nadikitan ng amoy ng lupa na dinala nila mula sa bukid. Ang kanilang yakap ay ang pinaka-tunay na seremonya.

Ang diploma ni Jay Mark Espartero ay hindi lamang isang sertipiko ng kanyang katalinuhan. Ito ay isang resibo—isang resibo na nagpapatunay na ang pagmamahal, sakripisyo, at pananampalataya ay nagbunga.

Ngayon, ang kanyang bagong misyon ay nagsisimula. Bilang isang Financial Manager, ang kanyang layunin ay hindi lamang magpayaman para sa sarili. Ang kanyang kaalaman sa finance ay gagamitin niya upang ibalik ang kaayusan at katiyakan sa buhay ng mga magsasaka tulad nina Mang at Pang. Gagamitin niya ang kanyang mga kasanayan upang pamahalaan ang mga risko sa kanilang ani, upang protektahan sila mula sa pananamantala, at upang dalhin ang kasaganahan sa lupa na nagpakain at nagpalaki sa kanya.

Ang anak ng lupa ay naging tagapamahala ng pananalapi. Ang kanyang kwento ay isang patunay na ang pinakamahalagang mana na maibibigay ng isang magulang o lolo’t lola ay hindi yaman, kundi ang dignidad at pagkakataon upang baguhin ang sarili mong kapalaran. Ang kanilang pagmamahal ang naging pinakamalaking puhunan, at ang kanyang tagumpay ang kanilang pinakamatamis na ani.