Sa isang bansa kung saan ang tiwala sa hustisya ay madalas nang sinusubok, muling umalingawngaw ang tanong na: paano kung ang mismong sistema na dapat magbigay ng katotohanan ay tila may pinapanigan?

Ito ang piniling harapin — at sa kalaunan, layuan — ng mag-asawang Sarah at Curly Descaya, matapos silang umatras sa imbestigasyon ng Independent Commission for Infrastructure (ICI) hinggil sa umano’y malawakang katiwalian sa mga proyekto ng imprastruktura.

Noon, isa sila sa mga pangunahing saksi na inaasahang magbibigay-linaw sa mga alegasyon ng anomalya. Ngunit ang kanilang biglaang pag-atras ay nagdulot ng malaking pagkalito at pag-aalala — hindi lamang sa mga opisyal ng gobyerno, kundi pati na rin sa publiko.

“Hindi patas mula sa simula.”

Ayon kay Atty. Cornelio Samaniego, abogado ng mag-asawa, matagal nang nakahanda ang kanyang mga kliyente na tumulong sa imbestigasyon. Ngunit habang tumatagal, unti-unti raw nilang naramdaman na may mga bagay na hindi naaayon.

“May mga pahayag mula mismo sa mga opisyal ng ICI at DOJ na para bang may desisyon na sila kahit hindi pa tapos ang proseso,” ani Samaniego. Isa raw sa mga commissioner ng ICI ang nagsabi sa publiko na “hindi naman sina Descaya ang pangunahing may kasalanan.”

Para kay Sarah Descaya, tila simpleng pahayag iyon sa una — ngunit sa ilalim ng mga salitang iyon, ramdam nila na may direksyon na ang imbestigasyon. “Paano mo maipagkakatiwala ang katotohanan sa isang prosesong tila may hatol na bago pa man kami makapagsalita?”

Ang kawalang-saysay ng kanilang kooperasyon

Bukod dito, dagdag pa ni Samaniego, sinabi pa ng Acting Secretary of Justice na maaari pa ring makapag-file ng kaso kahit wala ang testimonya ng Descaya. “Kung gano’n,” tanong ng abogado, “ano pa ang saysay ng kanilang pakikipagtulungan kung tila hindi naman ito kailangan?”

Sa panig ng mag-asawa, ang desisyong umatras ay hindi dahil sa takot — kundi dahil sa pagod sa kawalang-katarungan. Nais lamang nilang masiguro na ang bawat hakbang sa proseso ay patas, malinaw, at walang pinapanigan.

“Misguided” o makatuwiran?

Hindi naman ito pinalampas ni Ombudsman Remulia, na tinawag ang desisyon ng mag-asawa na “misguided” o maling direksyon. Ayon sa kanya, maaaring may mga taong pinoprotektahan sina Sarah at Curly.

Ngunit mariing itinanggi ito ng kampo ng mga Descaya. “Wala silang pinoprotektahan. Ang tanging gusto nila ay isang imbestigasyon na totoo at walang bias,” giit ni Atty. Samaniego.

Ang misteryosong “malaking tao”

Sa gitna ng lahat, isa sa mga pinakamabigat na pahayag ng kampo ng Descaya ay ang tungkol sa tinutukoy nilang “malaking tao.”

Ayon sa abogado, ang taong ito — na dati nang nabanggit sa Senate Loribon Committee — ay may direktang kinalaman sa pagpipilit sa mag-asawa na magbigay ng pera kapalit ng pag-apruba sa ilang proyekto.

“Hindi pa namin mailalabas ang buong detalye dahil sensitibo ang impormasyong ito,” paliwanag ni Samaniego. “Pero malinaw na ang taong ito ay may kapangyarihang pilitin ang mga opisyal na manahimik.”

Kawalan ng suporta sa gitna ng detensyon

Habang nagaganap ang mga imbestigasyon, nanatiling nakakulong si Curly Descaya sa Senate Detention Facility matapos ma-contempt noong Setyembre. Sa kabila ng kanyang limitadong galaw, patuloy siyang nakikipagtulungan — pero tila walang kapalit na konsiderasyon mula sa mga awtoridad.

Humingi raw sila ng tulong sa ICI upang makumpleto ang mga dokumento, pati na pitong araw na palugit para makasumite ng ebidensya. Ngunit ayon sa abogado, “walang ibinigay na tulong o konsiderasyon.”

Patuloy na laban sa legal na paraan

Kamakailan, ibinasura ng Pasay Regional Trial Court ang kanilang petition for Habeas Corpus, dahilan upang mananatiling nakakulong si Curly. Gayunman, tiniyak ng kanyang abogado na hindi pa rito nagtatapos ang laban.

“May iba pa kaming legal na hakbang,” aniya. “Ang mahalaga, patuloy naming ipinaglalaban ang karapatan ng mag-asawa na marinig — sa paraang patas at makatarungan.”

Sa dulo, hustisya pa rin ang hinahanap

Ang kaso ng mag-asawang Descaya ay higit pa sa isyu ng katiwalian — isa itong salamin ng lumalalim na krisis sa tiwala ng mga Pilipino sa hustisya.

Para sa marami, nananatiling tanong kung sino ang dapat paniwalaan: ang mga opisyal na nagsasabing “walang pinoprotektahan,” o ang mga saksi na nagsasabing “may hatol na bago pa ang laban.”

Ngunit sa gitna ng lahat ng ingay, isang linya ang nananatiling malinaw — hangga’t may mga taong handang magsalita, may pag-asa pa ring marinig ang katotohanan.