Isang Delikadong Hakbang: Ang Imbestigasyon Laban sa Mga Bigating Pangalan

Ang kasalukuyang tanawin ng pulitika sa Pilipinas ay mistulang isang kumukulong kaldero, at ang init ay nagmumula sa mga bagong serye ng mga seryosong akusasyon at legal na labanan na kinasasangkutan ng ilan sa pinakamakapangyarihang pigura sa bansa. Sa isang kapansin-pansing anunsyo na may potensyal na yumanig sa mga pundasyon ng kasalukuyang administrasyon, pormal nang ipinahayag ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. na isusumite na sa Office of the Ombudsman ang lahat ng ebidensya at impormasyong nakalap ng Independent Commission for Infrastructure (ICI) at ng Department of Public Works and Highways (DPWH).

Ang sentro ng usapin ay ang nakakabahalang impormasyon laban kina dating Speaker Martin Romualdez at Representative Salceda (na tinukoy din bilang Salvico/Saldico) hinggil sa mga flood control project na umano’y kinalabasan ng substandard na trabaho. Ang bigat ng inirekomendang kaso ay hindi biro: plunder, graft, at direct bribery, bukod pa sa iba.

Ito ay isang sandali ng katotohanan na nagbibigay-diin sa pangako ng administrasyon sa tinatawag nilang ‘clean governance,’ o isang matapang na paghaharap sa loob ng kanilang sariling hanay—isang desisyon na tiyak na mag-iiwan ng mga alon ng reaksyon. Si Romualdez, bilang pinsan ng Pangulo at dating Speaker, ay may malaking impluwensya sa pulitika, kaya naman ang kasong ito ay hindi lamang isang simpleng legal na labanan; isa itong pahiwatig na mayroong matinding tensyon at posibleng pagbabago sa dinamika ng kapangyarihan sa loob ng Marcos camp.

Ang Pangako ng Ombudsman: “Susunod Lang sa Ebidensya”
Ang pormal na referral sa Ombudsman ay nagtatakda ng yugto para sa isang imbestigasyon na matamang babantayan ng publiko. Sa gitna ng mga pag-aalinlangan tungkol sa impartiality, lalo na dahil sa mataas na antas ng mga personalidad na sangkot, nagbigay ng pahayag si Pangulong Marcos Jr. na naglalayong tiyakin sa publiko ang integridad ng proseso.

“Malakas naman ang loob natin na ‘yung Ombudsman ang ginagawa lamang ay sumusunod sa ebidensya at kung saan tayo dinadala ng ebidensya doon pupunta ang ating imbestigasyon.”

Ang pahayag na ito ay nagtataguyod ng isang mahalagang mensahe: walang sasantuhin, at ang batas ay kikilos batay lamang sa patunay. Ngunit ang salita ay laging mas madaling bigkasin kaysa isakatuparan. Ang Ombudsman, bilang isang malayang ahensya, ay may napakalaking responsibilidad na patunayan ang pahayag ng Pangulo sa pamamagitan ng isang masusing, walang pinapanigan, at transparent na imbestigasyon. Ang bawat hakbang, bawat dokumento, at bawat testigo ay susuriin hindi lamang ng mga legal na eksperto kundi ng bawat mamamayang Pilipino na naghahangad ng tunay na hustisya laban sa katiwalian.

Ang Misteryo ng Hindi Sinumpaang Pahayag: Ang Online Revelation ni Salceda
Sa kabilang banda, may isang aspeto ng imbestigasyon na nagpapataas ng kilay at nag-iiwan ng maraming katanungan. Ibinunyag ni DPWH Secretary Vince Dizon na ang ‘online revelation video’ ni Ako Bicol Party List Representative Salceda ay hindi nila isinama sa referral sa Ombudsman. Ang dahilan? Isang teknikalidad na nakakabahalang isipin: hindi umano ito isang sworn statement o sinumpaang pahayag.

“Hindi namin sinama. Hindi kasi we cannot include statements that are not sworn. That is the most important difference. Kaya ang na-include lang namin ‘yung mga sinumpaang mga sinabi at ‘yung pong Facebook video ni former congressman Zalico [Salceda] Hindi po ‘yun sinumpaan kaya hindi po namin ‘yun pwedeng isama.”

Ang paliwanag ni Secretary Dizon ay technically tama mula sa isang legal na pananaw. Sa mga korte at pormal na imbestigasyon, ang sinumpaang pahayag ay may mas mataas na bigat at kredibilidad dahil ang nagpahayag ay sumailalim sa panunumpa na magsasabi ng katotohanan sa ilalim ng banta ng perjury.

Gayunpaman, ang pagpapasyang ito ay may malalim na implikasyon sa pulitika. Matatandaan na lantaran umanong ‘ikinanta’ ni Representative Salceda sa kanyang online video sina Martin Romualdez at maging si Pangulong Bongbong Marcos Jr. bilang ‘mastermind’ na nag-utos para sa insertion ng P100 bilyong badyet para sa taong 2025.

Ang bigat ng akusasyong ito ay hindi dapat balewalain. Kung ang video ay naglalaman ng impormasyong maaaring magbigay-linaw at magpatibay sa kaso laban sa mga akusado, ang pagkakait sa paggamit nito—gaano man ka-teknikal ang dahilan—ay nagpapahiwatig ng mga alalahanin sa publiko. Bakit hindi hiniling o hinikayat ang isang sinumpaang affidavit mula kay Salceda upang pormal na maisama ang mga alegasyon sa imbestigasyon? Ang pagpapasyang ito ay maaaring makita ng ilan bilang isang “sinadya” o “nakabitin” na pag-iwas upang maprotektahan ang ilan sa mga sangkot.

Ang insidenteng ito ay naglalabas ng isang malaking tanong sa pampublikong diskurso: Saan nagtatapos ang teknikalidad ng batas, at saan nagsisimula ang paghahanap sa kabuuan ng katotohanan? Ang video, bilang isang pampublikong pahayag, ay nagdulot ng isang malaking gulo at kontrobersya. Ang pag-exclude dito ay nangangahulugang ang pormal na imbestigasyon ay maaaring hindi makakuha ng kumpletong larawan ng mga alegasyon—isang sitwasyon na tiyak na magbibigay ng fuel sa mga kritiko at magpapatindi sa mga espekulasyon.

Ang Hukom ng Kasaysayan: ICC, Duterte, at ang Halaga ng Hustisya
Habang nagpapatuloy ang mga lokal na labanan sa pulitika, ang isang malaking anunsyo ay naghihintay mula sa pandaigdigang larangan. Inihayag na didesisyunan ng Appeals Chamber ng International Criminal Court (ICC) sa darating na Nobyembre 28 ang interim release appeal ni dating Pangulong Rodrigo Roa Duterte.

Si Duterte ay kasalukuyang nakakulong sa ICC Detention Facility mula pa noong Marso dahil sa kasong crimes against humanity na may kaugnayan sa kanyang kontrobersyal na war on drugs.

Ang desisyon ng Appeals Chamber ay napakahalaga. Kung maaprubahan ang interim release, ito ay magbibigay-daan kay Duterte na pansamantalang makalaya habang nakabinbin ang kanyang pangunahing kaso. Ngunit kung ito ay tatanggihan, mananatili siyang nakakulong, na lalong magpapatindi sa legal na laban na kinakaharap ng dating Pangulo.

Ang kaso ni Duterte sa ICC ay isang matinding pagsubok sa konsepto ng accountability o pananagutan. Ito ay nagpapakita na maging ang pinakamakapangyarihang pinuno ay hindi ligtas sa pag-abot ng pandaigdigang batas. Ang bawat pagdinig, bawat desisyon, ay nagiging isang aral sa kasaysayan, na nagpapaalala sa lahat ng mamumuno na ang kapangyarihan ay may kaakibat na malaking responsibilidad, at ang paglabag sa karapatang pantao ay may pandaigdigang kahihinatnan.

Ang desisyon sa Nobyembre 28 ay hindi lamang magbabago sa kapalaran ni Duterte kundi magpapatibay din sa paninindigan ng ICC sa pagpapatupad ng hustisya para sa mga biktima ng karahasan.

Alice Guo at ang POGO Ban Law: Isang Malinaw na Mensahe
Isa pang kaso na nag-iwan ng malalim na bakas sa kamalayan ng publiko ay ang desisyon laban kay dating Bamban, Tarlac Mayor Alice Guo. Binigyang-diin ni Manila Representative Benny Abante na ang hatol na reclusion perpetua (habambuhay na pagkakakulong) laban kay Guo para sa qualified human trafficking ay nagpapatibay sa panawagan para sa mas mahigpit at mabisang pagpapatupad ng POGO Ban Law.

Ang kaso ni Guo ay nagbigay-liwanag sa nakakagulat na katotohanan na ang mga Philippine Offshore Gaming Operators (POGO) ay nagiging ‘pugad ng iba’t ibang uri ng krimen’. Ang pagkakakulong ni Guo ay nagsilbing isang malakas na ebidensya na ang POGO ay hindi lamang isang isyu ng ekonomiya o regulasyon, kundi isang seryosong banta sa seguridad at kaayusan ng lipunan.

Ayon kay Abante, ang hatol kay Guo ay isang malinaw at hindi matitinag na mensahe:

“…ang sinoang kumikita o nakikinabang sa pamamagitan niyan na pagsasamantala sa kapwa tao ay pananagutan at haharap sa kaukulang parusa.”

Ang pahayag na ito ay naglalayong bigyang-diin na ang batas ay hindi magpapahintulot sa sinuman na kumita mula sa pagpapahirap at pagsasamantala sa kapwa tao. Ang reclusion perpetua ay isa sa pinakamabigat na parusa sa ilalim ng batas ng Pilipinas, at ang pagkakaloob nito kay Guo ay nagpapatunay sa tindi ng kanyang mga krimen.

Ang kasong ito ay naglalabas ng isang malaking moral dilemma sa bansa. Kailangan bang isakripisyo ang moralidad at ang kapakanan ng tao para sa benepisyo ng ekonomiya na hatid ng POGO? Ang hatol kay Guo ay nagpapahiwatig na ang Pilipinas ay unti-unting nagpapasya na ang kaligtasan at karangalan ng mga mamamayan ay mas mahalaga kaysa sa anumang kita na nagmumula sa mga operasyon na nagdadala ng krimen.

Ang Senado at ang Labanan Para sa WPP Restitution
Sa isang hiwalay ngunit kasing-interesanteng eksena, nagkaroon ng mainit na diskusyon sa Senado tungkol sa isyu ng restitution para sa Descaya couple upang ma-admit sa Witness Protection Program (WPP).

Ang restitution ay tumutukoy sa pagbabayad o pagbabalik ng isang bagay na nakuha sa hindi tamang paraan. Sa konteksto ng WPP, ito ay nagiging isang malaking hadlang para sa mga indibidwal na nagnanais na maging state witness at magbigay ng mahalagang impormasyon kapalit ng proteksyon.

May bahagi sa video na nagpapakita ng isang matinding pagtatalo sa pagitan ng isang senador at isang prosecutor/DOJ representative. Giit ng senador sa prosecutor:

“Drop it para sa ganon kung mag-a-apply sila at kung qualified sila pagbigyan ninyo.”

Ang senador ay tila nagpapahiwatig na ang isyu ng restitution ay dapat pansamantalang isantabi upang hikayatin ang mga potensyal na testigo na lumabas at makipagtulungan.

Ngunit tinanggihan ng prosecutor/DOJ representative ang paratang na ang restitution ang dahilan ng pagkaantala ng aplikasyon, na nagbigay-diin sa legal na paninindigan:

“There is no requirement that for purposes of processing they will have to go through or they will have to make restitution.”

Ang debate na ito ay naglalabas ng isang mahalagang punto: ang WPP ay isang kritikal na tool sa paglaban sa katiwalian at krimen. Ang anumang patakaran o proseso na nagpapahirap sa mga potensyal na testigo na magbahagi ng impormasyon ay maaaring makasira sa buong proseso ng hustisya. Ang Senado ay naghahanap ng mga paraan upang maging mas madali at mas kaakit-akit para sa mga testigo na sumali sa programa, habang ang DOJ ay sumusunod sa mga legal na pamantayan.

Ang labanang ito ay nagpapakita ng tensyon sa pagitan ng pragmatismo (ang pagkuha ng impormasyon sa anumang paraan) at ng legalismo (ang pagsunod sa mga proseso at regulasyon). Ang resolusyon sa isyung ito ay magkakaroon ng direktang epekto sa kung gaano kaepektibo ang Pilipinas sa paglaban sa mga malalaking kaso ng katiwalian at krimen.

Pagtatapos: Isang Bansa na Naghahanap ng Katotohanan
Ang mga pangyayaring ito—mula sa kaso ng plunder laban kina Romualdez at Salceda, ang kontrobersya sa hindi sinumpaang pahayag, ang nalalapit na desisyon ng ICC kay Duterte, at ang matinding hatol kay Alice Guo—ay naglalarawan ng isang bansa na nasa gitna ng isang malalim na paghahanap ng katotohanan at hustisya.

Ang desisyon ni PBBM na ituloy ang imbestigasyon laban sa kanyang mga kaalyado ay isang political risk na nagpapakita ng isang pangako o isang desperadong pagtatangka na linisin ang imahe ng kanyang administrasyon. Ang misteryo sa paligid ng online revelation video ni Salceda ay nagpapatunay na ang technicalities ng batas ay maaaring maging isang sandata o isang hadlang sa paghahanap ng hustisya.

Ang mga kaso nina Duterte at Guo ay nagsisilbing matinding babala: Ang batas, maging lokal o pandaigdigan, ay may mahabang kamay. Ang kapangyarihan ay hindi habambuhay, at ang pananagutan ay hindi maiiwasan.

Ang Pilipinas ay nasa isang kritikal na sangandaan. Ang mga susunod na kabanata ng mga kuwentong ito ay hindi lamang magbabago sa kapalaran ng mga indibidwal na sangkot kundi magtatakda rin ng moral compass ng bansa. Ang mga mamamayan ay naghihintay, nagbabantay, at umaasa na sa huli, ang katotohanan at hustisya ang mananaig. Ang lahat ay nakasubaybay, handang basahin ang susunod na pahina ng dramatikong salaysay na ito.