Sa isang malalim at nakakagulat na pagbubunyag na umalog sa mga pundasyon ng pampulitikang tanawin ng Pilipinas, isang beteranong mambabatas ang naglabas ng impormasyon na maaaring magpabago sa kung paano natin tinitingnan ang integridad ng ating Senado. Si Senate President Pro Tempore Panfilo “Ping” Lacson, na kilala sa kanyang walang takot na paglaban sa korapsyon at katiwalian, ay nagpahayag ng isang bagay na, kung totoo, ay maglalantad ng isang nakakapangilabot na katotohanan: halos lahat ng miyembro ng Senado noong 19th Congress ay nagkaroon ng “insertion” sa 2025 National Budget. Ang pahayag na ito ay nagpalitaw sa isang malaking tanong sa isipan ng bawat Pilipino: nangangahulugan ba ito na halos lahat ng ating mga Senador ay may bahagi sa mga kickback?

Ang terminong “insertion,” na naging bagong eupemismo para sa dating kinikilalang “pork barrel,” ay naging sentro ng mainit na diskusyon. Bagama’t sinasabi ng ilang mambabatas na ang mga insertion o amendment ay bahagi lamang ng proseso ng paglikha ng batas, ang paraan kung paano ito ginagawa—nang madalas ay sa lihim at walang sapat na transparency—ay nagpapatindi sa hinala ng katiwalian. Ang pagtatago ng mga detalye ng mga insertions, lalo na kung sino ang proponent nito, ay nagbubunga ng mga katanungan tungkol sa tunay na layunin ng mga pondong ito.

Ayon kay Lacson, ang kabuuang halaga ng mga “singit budget” na ito ay umabot sa humigit-kumulang ₱100 bilyon sa General Appropriations Act (GAA) para sa 2025. Isipin mo, ₱100 bilyon! Kung totoo ang matagal nang bulong-bulungan na umaabot sa 15% hanggang 30% ang kickback sa mga proyektong may ganitong insertions, nangangahulugan ito na bilyun-bilyong piso—posibleng aabot sa ₱30 bilyon—ang napunta lamang sa bulsa ng mga “Senatong” (isang derogatory term para sa mga korap na Senador). Ang natitira, na kung saan ay dadaan pa sa iba’t ibang ahensya at opisyal, ay patuloy na kakartasan, na nagreresulta sa mga substandard na proyekto o, mas malala pa, mga “ghost projects” na hindi naman talaga natapos o nagawa.

Ang pagbubunyag na ito ay lalong nagpainit matapos ang mga naunang kontrobersya na kinasangkutan ng ilang Senador. Naalala pa ba natin ang pahayag ni Senate President Chiz Escudero noong Hulyo 2025, kung saan umalma siya sa mga akusasyon na mayroon siyang budget insertion na umaabot sa ₱150 bilyon? Mariin niya itong pinabulaanan, tinawag itong “demolition job” upang siya ay matanggal bilang Senate President. Gayunpaman, ang pahayag ni Lacson ay tila nagbibigay ng pahiwatig na hindi lang si Escudero ang may insertion, kundi “halos lahat.”

Hindi rin nakaligtas sa mga hinala ang ilang pangalan na binanggit sa kasaysayan ng mga insertion at kickback. Binanggit sa talakayan ang pangalan ni Senador Jinggoy Estrada, na umano’y nakakitaan ng ₱355 milyon na alokasyon sa Bulacan. Ito raw ay bahagi ng isang transaksyon kung saan tumanggap siya ng 30% kickback. Ang dating Senador na si Joel Villanueva ay nasangkot din sa mga alegasyon ng ₱600 milyon na alokasyon sa Bulacan, na may kasamang 30% kickback. Maging si Senador Ramon “Bong” Revilla Jr. ay nabanggit din na may alokasyon para sa proyekto sa Bulacan, na nagtaka pa ang nagbubunyag kung bakit sa Bulacan gayong may sarili siyang nasasakupan sa Cavite. Ang paliwanag? “Kasi sa Bulacan, hindi mahigpit.”

Ang paggamit ng mga termino tulad ng “amendment” o “insertion” sa halip na “pork barrel” ay tila isang pagtatangka upang pagandahin ang imahe ng isang sistema na nananatiling bukas sa korapsyon. Para sa publiko, ang mahalaga ay hindi ang pangalan, kundi ang epekto. Ang “singit budget” na walang transparency ay nagiging isang madaling daan para sa mga kickback, para sa pagyaman ng iilan sa kapinsalaan ng nakararami. Ang mga proyekto na dapat ay magbibigay ginhawa sa mga Pilipino—tulad ng flood control—ay nagiging daan lamang para sa paglustay ng pondo.

Ang mga pangalan ng mga Senador na nabanggit sa 19th Congress ay marami at kilala. Kasama rito sina Senador Chiz Escudero, Jinggoy Estrada, Francis Tolentino, Aquilino “Koko” Pimentel III, Nancy Binay, Alan Peter Cayetano, Pia Cayetano, Ronald “Bato” dela Rosa, JV Ejercito, Win Gatchalian, Christopher Lawrence “Bong” Go, Lito Lapid, Loren Legarda, Imee Marcos, Robin Padilla, Grace Poe, Bong Revilla Jr., Raffy Tulfo, Joel Villanueva, Cynthia Villar, Mark Villar, at Juan Miguel “Migz” Zubiri. Bagama’t hindi binanggit ni Lacson kung sino-sino sa kanila ang tiyak na may insertions, ang pahayag na “halos lahat” ay nagbibigay ng malawak na pahiwatig. Kung mayroong mga Senador na nagmamalinis sa mata ng publiko, ang pagbubunyag na ito ay maaaring maglantad ng kanilang tunay na kulay.

Ang pinakamalaking suliranin dito ay ang kakulangan ng transparency. Bakit kailangang mag-insert ng budget nang patago? Bakit hindi ito idaan sa tamang proseso, na makikita ng taong-bayan? Kung ang mga insertions na ito ay para sa lehitimong programa at proyekto, bakit kailangang itago kung sino ang proponent? Ang ganitong sistema ay nagpapalakas lamang ng hinala na mayroong ilegal na kalakaran—isang “obligasyon” para sa mga tumanggap ng budget na magbigay ng kickback o SOP (Standard Operating Procedure) sa mga naglaan nito.

Ang pahayag ni Lacson ay isang hamon sa publiko: dapat nating pangalanan at panagutin ang mga Senador na ito. Kung ang halaga ng insertions ay umabot sa ₱100 bilyon, at 30% dito ay kickback, nangangahulugan itong ₱30 bilyon ang nawawala mula sa kaban ng bayan at napupunta sa bulsa ng iilan. At hindi pa kasama rito ang karagdagang kartas mula sa mga Kongresista, mga opisyal ng DPWH, at iba pa. Sa huli, ang nagdurusa ay ang mamamayang Pilipino, na nagbabayad ng buwis para sa mga proyektong hindi naman nakukumpleto nang maayos dahil sa talamak na korapsyon.

Ang tanong na nananatili ay kung kailan ilalabas ni Senador Lacson ang mga pangalan ng mga Senador na mayroong “singit budget.” Ito ang hinihintay ng taumbayan upang malaman kung sino ang dapat nilang “ibasura” sa susunod na eleksyon. Ang laban sa korapsyon ay hindi magtatapos hangga’t ang mga ugat nito ay hindi nabubunot. At ang pahayag ni Lacson ay isang mahalagang hakbang patungo sa paglalantad ng mga ugat na ito, na matagal nang nakatago sa dilim ng lihim na paggawa ng batas at paglustay ng pondo. Ang oras para sa pananagutan ay ngayon.