Isang nakagugulat na rebelasyon ang lumabas matapos ibunyag ng Independent Commission for Infrastructure (ICI) ang umano’y pagkakadiskubre ng malaking halaga ng pera sa loob ng isang eksklusibong subdivision sa Pasig City — sinasabing pag-aari ni dating kongresista Zaldy Co. Ayon sa ulat ng komisyon, hindi umano bahay ang naturang mansyon kundi isang “imbakan” ng mga nakulimbat na pondo mula sa kontrobersyal na flood-control projects na nagkakahalaga ng bilyon-bilyong piso.

Sa salaysay ni dating Bulacan Assistant District Engineer Bryce Hernandez, nakita umano niya mismo ang loob ng naturang bahay — walang muwebles, walang kagamitan, kundi mga malalaking luggage lamang. Isa umano sa mga maleta ay naglalaman ng tinatayang ₱50 milyon, habang ang mas maliliit ay may ₱30–₱40 milyon kada isa. Ibinahagi ni Hernandez na ang perang ito ay galing umano sa mga “kickback” na binabayad ng mga kontratista at opisyal kapalit ng proyekto sa ilalim ng flood-control program ng gobyerno.

Ang sentrong tauhan at ang lawak ng network
Sa parehong ulat ng ICI, binanggit si dating DPWH Undersecretary Roberto Bernardo bilang “central operator” ng umano’y kickback network. Ayon sa komisyon, si Bernardo ang nag-uugnay sa mga engineer, kontraktor, at ilang mambabatas — kabilang na umano sina Senator Joel Villanueva, Senator Jinggoy Estrada, at dating Senator Bong Revilla Jr.

Ang modus, ayon sa mga nakalap na testimonya, ay simple ngunit epektibo. Ang ilang mambabatas umano ay naglalaan ng budget para sa flood-control projects, na karaniwang may mataas na kickback rate na umaabot sa 25–30 porsiyento. Pagkatapos, ipinapasok ang mga proyektong ito sa General Appropriations Act sa pamamagitan ng “bicameral insertions.” Kapag nailabas na ang pondo, ibinabalik sa kanila ang bahagi bilang “SOP” o bayad-pabor.

Ang Bulacan, na matagal nang sentro ng maraming flood-control projects, ang sinasabing naging pangunahing lugar ng operasyon ng grupo ni Bernardo. Dito raw dumaan ang ilan sa pinakamalalaking ghost projects — mga proyektong nakapondo ngunit hindi kailanman naisakatuparan.

Mga ebidensya at reaksyon ng DPWH
Ayon kay DPWH Secretary Vince Dizon, handa na ang unang batch ng mga kasong isasampa laban sa 26 indibidwal, karamihan ay mga engineer at kontratista na sangkot umano sa mga proyekto sa Bulacan First District. “Kampante kami na ‘yung 26 na ‘yon, sa Pasko, sa kulungan magpapasko lahat,” mariing pahayag ni Dizon.

Kabilang sa mga pangalan sa listahan ng mga akusado ang mag-asawang Carly at Sarah Descaya, na sinasabing nagpatakbo ng ilang ghost projects. May mga luxury cars na konektado sa kanila na ngayon ay nakatakdang isubasta ng Bureau of Customs sa Nobyembre 15, matapos maghain ng voluntary forfeiture.

Tungkol naman sa mga umano’y air assets ni Zaldy Co, nilinaw ni Dizon na hindi ito maibebenta kahit nasa ibang bansa. “Hindi kasi mabebenta talaga ang isang eroplano hanggang hindi nare-rehistro sa bansang pinagmulan. Kahit nasa Malaysia o Singapore, hindi nila ‘yan mapapakinabangan,” paliwanag niya.

Mga tanong ng publiko at isyung pampulitika
Bagama’t tila lumalawak ang imbestigasyon, maraming mamamayan ang nananatiling nagdududa. Sa social media, tanong ng mga netizen kung bakit tila hindi nababanggit sa mga ulat ang pangalan ni dating House Speaker Martin Romualdez at ilang dating party-list representatives na umano’y may koneksyon din sa flood-control allocations. Ang ilan ay naniniwalang may mga “untouchable” pa rin sa ilalim ng ICI, na itinatag ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr.

Ang mga tanong na ito ay nagdulot ng tensyon sa publiko, lalo na matapos ibunyag ni Caloocan Rep. Edgar Erice na ilang mga retiradong heneral ng AFP at PNP ang nagplano ng isang malaking rally sa darating na Nobyembre 30. Ayon sa kanya, layon ng kilos-protestang ito na himukin ang gobyerno na maging patas sa imbestigasyon at pangalanan ang lahat ng may sala — kahit sino pa sila.

Kasama sa mga umano’y nagpakita ng suporta sa pagkilos ang dating AFP Chief of Staff Gen. Senga, dating PNP Gen. Sarmiento, at dating DICT official Eliseo Rio. Ayon kay Erice, hindi nila layunin ang pabagsakin ang administrasyon, kundi ipanawagan ang hustisya at reporma laban sa malalim na ugat ng korupsyon.

Reforma sa loob ng Ombudsman
Habang lumalalim ang mga imbestigasyon, naglabas ng kautusan si Ombudsman Jesus Crispin Remulla para hingin ang courtesy resignations ng mahigit 80 matataas na opisyal ng kanyang tanggapan. Ang hakbang na ito ay bahagi umano ng reporma upang maibalik ang tiwala ng publiko at masigurong lahat ng opisyal ay dumaan sa tamang proseso.

Ayon kay Remulla, “Hindi ito purge. Ito ay reporma para sa integridad at transparency.” Ngunit ayon sa ilang abogado, iligal umano ang hakbang na ito kung walang malinaw na basehan, at tila ginagawang “political maneuver” upang makontrol ang mga posisyon sa loob ng Ombudsman.

Ang panawagan ng mamamayan
Habang papalapit ang Nobyembre 30 rally, dumarami ang mga panawagan para sa pananagutan at tunay na reporma. Sa mga komento ng publiko, maraming Pilipino ang nagpahayag ng pagkadismaya na sa kabila ng paulit-ulit na pangako ng paglilinis sa gobyerno, tila paulit-ulit din ang mga pangalan at modus na lumilitaw.

Ang mga ghost projects, overpriced contracts, at mga maletang puno ng pera ay nagiging simbolo ng bulok na sistema na tila matagal nang tinanggap bilang normal. Ngunit sa pagkakataong ito, may pag-asa pa rin ang ilan na baka ito na ang simula ng seryosong laban sa katiwalian.

Sa pagtatapos, nananatiling tanong ng taumbayan: hanggang saan aabot ang imbestigasyong ito? Sino ang tunay na mananagot? At may pag-asa pa bang mawala ang multo ng korupsyon na matagal nang bumabalot sa mga proyekto ng pamahalaan?

Habang hinihintay ng lahat ang mga susunod na hakbang ng Ombudsman, isang bagay ang malinaw — sawa na ang sambayanang Pilipino sa mga pangakong walang kasunod. At kung totoo ang mga bilyong pisong nakita sa mansion ni Zaldy Co, hindi lang pera ang naipon doon — kundi ang galit ng taumbayan.