Sa isang bansang sanay na sa mga pangako tuwing halalan, ang bawat araw ay isang pagsubok sa pagitan ng pag-asa at ng masakit na katotohanan. Ang mga salitang “pagkakaisa” at “pag-unlad” na minsang umalingawngaw ay tila nababaon na sa ilalim ng mas mabibigat na isyu: lumalaking utang, kakulangan sa serbisyo, at isang sistemang tila mas abala sa pampulitikang paninira kaysa sa aktwal na paggogobyerno.

Ang tanong na bumabagabag sa isipan ng marami: Nasaan na nga ba ang direksyon ng bansa? Tila ang sagot ay nagiging mas malabo sa bawat araw na lumilipas, habang ang mga ordinaryong Pilipino ay patuloy na nagtitiis at naghihintay ng tunay na pagbabago.

Ang Pamanang Utang: Isang Palusot?

Kamakailan lamang, lumabas ang isang pahayag mula sa Palasyo, na iniulat ni Claire Castro, na tila isang pagtatangkang ipasa ang sisi. Ang diin: ang kasalukuyang administrasyong Marcos ay “namana” lamang umano ang malaking utang ng gobyerno mula sa nakaraang administrasyong Duterte. Sa unang pandinig, ito ay maaaring isang makatwirang punto. Ngunit para sa mga mapanuring mamamayan, ito ay nag-iwan ng mas maraming tanong kaysa sa sagot.

Kung ang utang ay “namana” lang, bakit tila ang solusyon ay umutang pa rin nang umutang? Ito ang sentimyentong lumalakas sa mga talakayan. Ang lohika ay simple: kung ang problema ay ang minanang utang, hindi ba’t ang dapat na maging pokus ay ang paghahanap ng paraan upang makabayad, at hindi ang magdagdag pa rito?

Marami ang hindi maiwasang ikumpara ang sitwasyon ngayon sa nagdaang anim na taon. Sa ilalim ni dating Pangulong Duterte, bagama’t may pag-utang ding naganap, naramdaman ng marami ang katumbas na resulta. Ang programang “Build, Build, Build” ay nag-iwan ng mga konkretong ebidensya—mga tulay, kalsada, at paliparan—na, sa paningin ng karaniwan, ay simbolo ng pag-usad. Naramdaman ng mga tao na may pinatutunguhan ang bawat sentimong inutang.

Ngayon, ang pakiramdam ay iba. Ang patuloy na pag-utang ay tila “useless” o walang kabuluhan, dahil hindi ito maramdaman sa pang-araw-araw na buhay. Ang mas nakababahala pa ay ang hinala na ang linyang “minana lang ang utang” ay isang paunang paghahanda o palusot para sa mga susunod pang pag-utang sa hinaharap. Habang ang taumbayan ay sinasabihang maghigpit ng sinturon, ang gobyerno ay tila maluwag sa pagpirma ng mga panibagong loan.

Ang masakit na tanong: Kung sa dami ng pwedeng manahin, bakit ang utang pa ang pinili? Bakit hindi ang mga positibong “accomplishment”? Bakit hindi ang political will na nakita ng marami noon? Ang paggamit sa pangalan ni Duterte bilang sangkalan sa tuwing nasusukol sa isang isyu ay isang taktikang, para sa marami, ay luma na at hindi na epektibo.

Ang Katotohanan ng mga Numero: 22 na Silid-Aralan

Kung may isang numerong gumising sa kamalayan ng publiko kamakailan, ito ay ang ibinulgar na datos sa pagpapatayo ng mga silid-aralan. Ayon sa ulat, ang administrasyong Marcos ay nakakumpleto lamang ng 22 silid-aralan mula sa target na 1,700 sa loob ng isang taon.

Dalawampu’t dalawa.

Hayaang tumatak sa isipan ang numerong iyan. Ito ay hindi lamang isang simpleng estatistika; ito ay isang trahedya para sa edukasyon ng bansa. Isang sampal sa milyun-milyong mag-aaral na nagsisiksikan pa rin sa mga sira-sirang eskwelahan, o nag-aaral sa ilalim ng puno.

Upang bigyan ng konteksto, agad na inihambing ang numerong ito sa nagawa ng administrasyong Duterte. Mula 2016 hanggang 2022, nakapagpatayo ng 140,019 na silid-aralan, o katumbas ng average na 23,358 bawat taon.

Ang pagkakaiba ay hindi lamang malaki; ito ay kahiya-hiya. Wala man lang, sabi nga ng marami, “sa kalingkingan” ng naunang nagawa. Ito ay nagpapakita ng isang malubhang problema sa implementasyon, prayoridad, at posibleng, sa pamamahala ng pondo.

Ang mas nakapagtataka ay ang nakabibinging katahimikan mula sa Kongreso. Ang mga kinatawan na dapat sana ay boses ng taumbayan, ang mga dapat na nag-iimbestiga sa ganitong kapabayaan, ay tila mga piping-bingi. Bakit sila tahimik? Ito ang tanong na umiikot. Hindi ba nila nakikita ang problema, o mas pinipili nilang huwag makialam?

Ang hinala ng marami ay mas malalim. Hangga’t sila ay nakikinabang sa sistema, hangga’t ang kanilang mga interes ay protektado, mananatili silang tahimik. Ang 22 na silid-aralan ay isang malinaw na sintomas ng isang mas malaking sakit: isang gobyernong tila walang pakialam sa kinabukasan ng kanyang kabataan, at isang lehislaturang tila nagiging kasabwat sa pamamagitan ng kanilang pananahimik.

Ang Taksman at ang Pangakong Progreso

Sa gitna ng paghihirap at pagtaas ng presyo ng bilihin, isang pahayag ang dapat sana ay nagbigay pag-asa. Si Finance Chief Ralph Recto, na binansagang “Taxman” ng ilan, ay nagsabi: “Hindi kami titigil hangga’t hindi nararamdaman ng bawat Pilipino ang progreso.”

Isang mabulaklak na pangungusap. Ngunit para sa taumbayang araw-araw na bumabangga sa realidad ng pagmahal ng bigas, gasolina, at bayarin, ang mga salitang ito ay tila hungkag at puno ng kabalintunaan.

Paano mararamdaman ang progreso kung ang mismong nagsasabi nito ay ang taong nasa likod ng mga panukalang dagdag-buwis? Ang sentimyento ay malinaw: imbes na gumaan, lalong bumibigat ang pasanin ng mamamayan. Si Recto, na dapat sana ay gumagawa ng paraan para mapabuti ang ekonomiya para sa lahat, ay nakikita ngayon bilang “pahihirap” sa taumbayan.

Ang ginagawang pagpapataw ng mga bagong buwis ay direktang sumasalungat sa kanyang binitawang pangako. It doesn’t justify, sabi nga. Ang kanyang mga salita ay hindi tumutugma sa kanyang mga aksyon.

Inihahalintulad siya ng marami sa isang “trahidor” na kaibigan. Yung taong ngingitian ka at sasabihan ng magagandang salita sa iyong harapan, ngunit sa iyong pagtalikod, ay handa kang saksakin. Ito ang pakiramdam ng pagtataksil: ang pangakuan ka ng progreso habang dahan-dahang kinukuha ang natitira sa iyong bulsa.

Mahirap paniwalaan ang isang lider na ang sinasabi ay iba sa ginagawa. Ang “progreso” ba na kanyang tinutukoy ay ang pagtaas ng koleksyon ng gobyerno sa kapinsalaan ng kumakalam na sikmura ng ordinaryong Pilipino? Kung ganito ang klase ng progreso, marami ang nagsasabing huwag na lang.

‘Bangkarote’ na Liderato

Ang lahat ng sentimyentong ito—ang lumalaking utang, ang kakarampot na resulta, ang mabibigat na buwis—ay tila nag-kumpol-kumpol sa isang matapang na pahayag mula kay Attorney Vic Rodriguez. Ayon sa kanya, ang liderato ni Pangulong Marcos ay “wala nang direksyon” at “bangkarote” na.

Ito ay isang mabigat na salita, ngunit isa na tila tumutugma sa nararamdaman ng marami. Ang “pagkabangkarote” ay hindi lamang tumutukoy sa posibleng kawalan ng pondo, kundi sa mas malalim na pagkabangkarote ng ideya, ng moralidad, at ng kakayahang mamuno.

Ang pundasyon ng problemang ito, ayon sa mga kritiko, ay ang tila walang-tigil na korapsyon. Kaliwa’t kanan ang mga anomalya, ngunit wala man lang nagagawa o napapanagot. At sa isang sistema ng gobyerno, ang lahat ay nagsisimula sa taas.

Ang isang malaking punto ng paghahambing ay ang istilo ng pamumuno. Noong panahon ni Duterte, ang kanyang ipinakitang imahe bilang isang lider na “hindi korap” ay nagpadala ng malinaw na mensahe sa mga nasa ilalim niya: mananagot ang sinumang gagawa ng kalokohan.

Ngayon, ang sitwasyon ay iba. Ang isa sa mga unang ginawa ng kasalukuyang administrasyon ay ang pagbuwag sa Presidential Anti-Commission Corruption (PACC). Para sa marami, ito ang unang senyales, ang nagbukas ng pinto para muling mamayagpag ang mga tiwali.

Kapag ang isang lider ay tila “tino-tolerate” ang korapsyon, o mas malala, posibleng “involved” dito, ang mga nasasakupan ay sumusunod lamang. Ang resulta ay isang sistema kung saan ang pagnanakaw sa kaban ng bayan ay nagiging tila katanggap-tanggap. At sino ang ultimong may pananagutan?

Ayon sa ilang legal eagles, ang responsibilidad at accountability ay direktang nakaatang sa Pangulo. Siya ang huling pumipirma sa budget ng bansa. Ipinagpapalagay na pinag-aralan niya ito bago pirmahan. Kaya anumang anomalya o pagnanakaw na mangyari mula sa pondong iyon, ang pananagutan ay bumabagsak sa kanyang mga balikat.

Ngunit ang nakikita ng marami ay isang kultura ng “hugas-kamay.” Sa bawat isyung pumuputok, tila ang lahat ay nagiging napakalinis. Ang masaklap na biro: ang presidente raw ay napakalinis dahil araw-araw itong naghuhugas ng kamay sa mga problema ng bayan.

Ang Bagong Target: Isang Desperadong Siraan?

Sa gitna ng lahat ng problemang ito—utang, korapsyon, kawalan ng resulta—tila may bagong diskarte ang administrasyon. Kung hindi maresolba ang mga problema, bakit hindi na lang humanap ng ibang pag-iinitan? At ang napiling target: si Bise Presidente Inday Sara Duterte.

Ayon sa mga mapanuri, ang Malakanyang ay “napapraning” na. Ang dahilan? Ang 2028 elections. Ang takot na si VP Sara, na patuloy na nangunguna sa mga survey, ay tiyak na tatakbo at magiging isang napakalaking banta.

Kaya naman, ang utos ay tila malinaw: “Siraan na natin ng siraan.”

Ang pinakabagong naratibo ay ang pilit na pag-uugnay sa pangalan ni VP Sara sa isang “flood control scandal.” Ito ay isang galaw na, para sa marami, ay hindi lamang desperado kundi katawa-tawa.

Ang mga proyekto para sa flood control ay nasa ilalim ng DPWH. Ang mga anomalya sa mga proyektong ito ay karaniwang kinasasangkutan ng mga kongresista at mga district engineer. Sa katunayan, sa isang pagdinig ni Senator Marcoleta, nabunyag na may ilang mambabatas na tila sila na ang nag-a-appoint ng kanilang sariling district engineer. Kung mayroon mang dapat imbestigahan, iyon ay ang mga kongresista at ang kanilang mga kasabwat sa DPWH, hindi ang Bise Presidente na malinaw na walang kinalaman sa implementasyon ng mga proyektong ito.

Ang pagpilit na i-link si VP Sara dito ay isang malinaw na “far-fetched” na paninira. Ngunit ang administrasyon ay tila bulag sa pagiging halata ng kanilang galaw. Ang kanilang obsesyon na sirain si VP Sara ay nagiging masyadong hayag.

Ang Bumerang: Ang Tiwala ng mga Investor

Dito nagkakaroon ng isang interesanteng “plot twist.” Habang ang administrasyon ay abala sa pagpapakalat ng mga paninira laban kay VP Sara, may isang pangyayari na tila isang malaking sampal sa kanilang mga mukha.

Ang mga investor—lokal man o dayuhan—ay nag-organisa ng isang event. Sa teorya, ang dapat nilang pangunahing bisita at speaker ay ang Pangulo ng bansa, si Pangulong Marcos. Siya ang dapat na kumukumbinsi sa kanila na mag-invest sa Pilipinas.

Ngunit hindi si Marcos ang kanilang inimbita para maging tagapagsalita. Ang pinili nila ay si Bise Presidente Sara Duterte.

Ito ay isang napakalinaw na senyales. Dito mo makikita na ang mga negosyante, na siyang pundasyon ng ekonomiya, ay wala nang tiwala sa presidente. Ang kanilang pag-imbita kay VP Sara ay isang tahimik na pagpapahayag ng kung kanino sila mas naniniwala at komportable.

Ang mga investors ay hindi nasisiyahan sa mga ginagawa ng pangulo, lalo na sa pagharap sa korapsyon sa flood control at iba pang isyu. Sila ay naghahanap ng katatagan, integridad, at malinaw na pamumuno—mga katangiang tila nakikita nila kay VP Sara, at hindi sa kasalukuyang nakaupo sa Malakanyang.

Ang sinasabing paninira ay nag-bumerang. Imbes na bumaba ang tingin ng tao kay VP Sara, lalo pa itong tumaas, habang ang kredibilidad ng administrasyon ay lalong bumagsak.

Saan Tayo Patungo?

Ang taumbayan ay nagmamasid. Ang bawat galaw, bawat salita, at bawat paninira ay tinitimbang. Ang administrasyong nangako ng pagkakaisa ay tila naghahasik ngayon ng pagkakawatak-watak, abala sa paggupo sa mga kalaban sa pulitika habang ang mga tunay na problema ng bansa ay lumalala.

Ang tanong ay nananatili: Hanggang kailan magtitiis ang mga Pilipino? Sa isang lideratong tila bangkarote na sa direksyon at moralidad, at sa isang sistemang pinaiikot ng korapsyon at pansariling interes, ang tanging sigurado ay ang patuloy na paghihirap ng ordinaryong mamamayan.