Manila — Tahimik sa umpisa, pero ngayon ay parang bomba na sasabog anumang oras. Isang lihim na usapan raw sa pagitan ng dating Ombudsman Conchita Carpio-Morales at ng kasalukuyang Ombudsman Boying Remulla ang pinag-uusapan ngayon sa mga pasilyo ng kapangyarihan—at ayon sa mga nakarinig, may koneksyon daw ito sa kontrobersyal na pagkakadismiss ng kaso ni Sen. Joel Villanueva. Pero ano nga ba talaga ang nilalaman ng “payo” na iyon? At bakit tila biglang nagbago ang ihip ng hangin sa loob mismo ng Office of the Ombudsman?

Nagsimula raw lahat nang may dumating na dokumentong hindi pangkaraniwan—isang case file na matagal nang nakabimbin, may kinalaman sa mga proyektong pinondohan ilang taon na ang nakararaan. Ayon sa isang insider na humiling ng pagkakakilanlang itago, “Hindi ito basta-bastang file. May mga pirma rito na kung lalabas, hindi lang isa o dalawang pangalan ang masisira.” At doon pumasok ang misteryosong tawag—isang payo raw mula sa dating Ombudsman mismo.

Isang gabi bago raw ang pinal na deliberasyon ng kaso, may tumawag kay Ombudsman Boying. Hindi raw basta ordinaryong tao — isang dating haligi ng batas, si Conchita Morales. “Kung ako sa ’yo, pag-isipan mong mabuti kung sino ang tatamaan,” ‘yun daw ang linya ng payo na paulit-ulit na binabanggit ng mga saksi sa loob. Walang nagsasabing may direktang utos, pero tila malinaw sa mga nakarinig na may bigat ang mensaheng iyon: pag-iingat o pag-protekta?

Kinabukasan, tahimik na ibinasura ang kaso. Walang press release, walang official memo na lumabas sa publiko. Ngunit ilang oras lang matapos ang desisyon, may kumalat na balitang internal—isang “confidential memo” na pinirmahan daw ni Boying Remulla mismo, na nagsasabing “the evidence is insufficient.” Ngunit ang tanong ng marami: kailan pa naging “insufficient” ang mga dokumentong mismong Ombudsman na rin ang nagsumite noon?

Ang mas matindi pa, ayon sa isa pang source, may mga pangalan daw na tinanggal mula sa case file bago ito ipasa sa final review. Isa na rito ang konektado sa kilalang relihiyosong grupo na sinasabing malapit kay Villanueva. “May nag-edit ng record. Hindi ito clerical error. Alam naming sinadya,” pahayag ng isang legal staff na dating kasali sa proseso. Ang mga ganitong pangyayari ay madalas itago sa likod ng salitang “reorganization,” ngunit ang totoo—may mga taong itinago para hindi mapulaan ang ilan.

Habang tahimik sa opisina, sa labas naman ay umuugong ang mga tanong. Bakit raw biglang bumisita si Morales sa isang forum sa UP Law Center kung saan si Remulla rin ang guest speaker? Hindi raw aksidente, sabi ng ilang tagamasid. Ayon sa kanila, tila may “gentle reminder” na ibinigay si Morales sa publiko—isang pahiwatig na “ang batas, dapat pantay.” Ngunit sa likod ng entabladong iyon, may mga nagbulungan: “Hindi kaya ito ang paraan niya para ipakita na hindi siya sang-ayon sa naging desisyon?”

Lalong naging kuryente ang sitwasyon nang lumabas ang ulat ng ilang independent watchdog na nagsasabing “may pattern ng selective justice” sa mga kasong may kinalaman sa mga opisyal na malapit sa administrasyon. At sa gitna ng lahat ng ito, si Villanueva—tahimik, halos walang pahayag maliban sa isang linya: “The truth will always prevail.” Pero para sa mga taong nasa loob, hindi raw iyon basta simpleng statement; isa raw iyong paalala na malakas ang kanyang suporta at koneksyon sa mga nasa itaas.

Sa loob ng Ombudsman, may mga opisyal na hindi na mapakali. May ilan daw na nagbabalak magsalita, ngunit takot sa “career suicide.” Isa sa mga abogado na dating naghawak ng kaso ang nagbunyag, “Naramdaman namin na parang may invisible hand na gumagalaw. Kapag may lalabas na memo laban sa isang kilala, biglang may tatawag, may meeting, tapos mawawala sa agenda.” Ang ganitong uri ng pagmanipula raw ay hindi bago, ngunit sa pagkakataong ito, “mas lantaran, mas personal.”

At dito pumapasok ang pinakamatinding teorya—ang “Payo ni Morales” ay hindi simpleng advice kundi isang tahimik na babala. May nagsasabing si Morales, bagama’t retirado na, ay patuloy na binabantayan ang imahe ng Ombudsman. At nang makita niyang ang kaso ni Villanueva ay maaaring magpasabog ng intriga sa pagitan ng mga kapartido at dating kakampi, pinili raw niyang “protektahan ang institusyon” kahit kapalit ay ang pananahimik ng katotohanan. Ngunit may iba namang naniniwala na kabaligtaran—na gusto niyang subukin si Remulla kung ito’y tatayo sa prinsipyo o lalambot sa impluwensya.

Samantala, sa Kongreso, ilang mambabatas na dati’y kaalyado ni Villanueva ang biglang naging malamig. May mga nagsasabi na “hindi raw ito magtatagal,” at posibleng buksan muli ang kaso kapag nagbago ang political wind. Ngunit bago pa man mangyari iyon, lumutang na ang ilang “leaked screenshots” ng internal chat ng mga empleyado ng Ombudsman—doon makikita ang mga linyang “na-approve na ‘yan, tahimik lang tayo” at “si Ma’am na ang bahala.” Ang mga mensaheng ito ay pinagtibay ng ilang whistleblower na nagsabing “matagal nang ganito ang sistema—kapag malapit sa poder, mabilis ang linis.”

Ang mas nakakagulat pa, may kumalat na ulat na noong araw bago pirmahan ni Remulla ang dismissal, isang kilalang negosyanteng konektado sa religious network ni Villanueva ang pumasok sa gusali ng Ombudsman, pasado alas-otso ng gabi. Walang official record ng appointment, ngunit nakita raw sa CCTV ng lobby. Nang tanungin, walang sagot ang security office—ang footages daw ay “nawala.” Hindi raw alam kung nasaan na. Isang coincidence? O bahagi ng mas malaking plano?

Ngayon, ang tanong ng publiko ay hindi na lamang kung tama ba ang desisyon, kundi sino ang nagdikta nito. Ang mga loyalista ni Morales ay nagsasabing, “Hindi kailanman makikialam si Conchita, maliban kung para itama ang mali.” Ngunit ang mga kritiko ni Remulla ay may ibang pananaw: “Kapag may tawag mula sa dating Ombudsman, sino ba naman ang tatanggi?”

Habang papalapit ang mga pagdinig sa Senado ukol sa transparency sa mga kasong may kinalaman sa mga opisyal ng gobyerno, inaasahang lalabas ang higit pang detalye. May mga dokumento raw na ibubunyag ng isang dating investigator—mga papel na hindi umano naisama sa final case folder. Kung totoo ito, maaaring mabago ang lahat.

Sa mga nakakaalam ng kasaysayan ng Office of the Ombudsman, hindi ito ang unang beses na may “payo” na nagbago ng takbo ng desisyon. Ngunit ang kakaiba ngayon—lahat ng mata ay nakatutok. Si Morales, tahimik ngunit tila may mga pahiwatig sa mga panayam. Si Remulla, dedma sa mga tanong ngunit halatang nababahala. At si Villanueva—tila kalmado, ngunit sa bawat galaw niya, ramdam ng mga nakamasid na handa siyang ipagtanggol ang kanyang pangalan, kahit ano pa ang kapalit.

Sa huling bahagi ng aming panayam sa isang dating opisyal ng Ombudsman, isang linya lang ang iniwan niya: “Sa gobyerno, minsan ang pinakamalakas na utos ay hindi ‘yung nakasulat sa papel, kundi ‘yung binubulong sa telepono.”
At kung totoo nga na may “bulungan” na nagtakda ng kapalaran ng kaso ni Villanueva, ibig sabihin lang noon—ang hustisya ay hindi lamang nabibili, kundi napag-uusapan na rin sa likod ng mga saradong pinto.

Hanggang ngayon, nananatiling palaisipan kung ano talaga ang nilalaman ng payo ni Morales kay Remulla. Wala pang opisyal na kumpirmasyon, ngunit isa lang ang sigurado—may nagbago sa loob ng Ombudsman mula nang gabi na iyon. At para sa mga Pilipinong naghahangad ng totoong hustisya, isa lang ang tanong: kung ganito kalakas ang isang “payo,” sino pa ang magtatanggol sa katotohanan?