Sa isang bansa kung saan ang mga dokumento at pirma ay may bigat na tumitimbang sa kapalaran ng politika, isang simpleng linya ng tinta ang naging sentro ng isang malawakang kontrobersiya. Noong huling mga linggo, napunta sa kusang usapan ang isang affidavit na iniharap sa Senado—isang pirasong papel na may bahagi na tinawag ng isang korte bilang “hindi tunay,” at sa pagbubukas ng isyung iyon lumutang ang pangalan ni Senador Rodante Marcoleta bilang isa sa mga naglahad ng testigo sa harap ng komite. Ito ang kuwento: ano ang sinasabi ng korte, ano ang sinasabi ng mga panig, at bakit biglang umusbong ang tanong na: nahulog ba sa sariling bitag ang nagpakilalang “surprise witness” at sino ang may pananagutan sa pagpapalabas ng dokumentong pinagdudahan?

Ayon sa ulat ng ilang pahayagan at opisyal na pahayag, naglabas ang Manila Regional Trial Court ng paliwanag na ang notarization na naka-attach sa affidavit ni Orly Guteza ay hindi ginanap ng notaryong nakapangalan — na ang pirma at notarial details sa papel ay napag-alamang “falsified” o hindi totoo. Ito ang naging mitsa ng sunod-sunod na tanong at tugon mula sa Senado at publiko.

Ang pinag-usapan sa Senado ay hindi lamang ang nilalaman ng affidavit kundi ang proseso ng paghaharap ng testigo. Si Orly Guteza, na ipinakilala sa isang Blue Ribbon hearing bilang surprise witness, ay nagbigay ng mga pahayag tungkol sa alegasyon ng pagdadala ng malalaking halaga ng pera sa ilang pangalan. Ipinakita sa publiko ang kanyang sinumpaang pahayag, kasama ang notarial details na sinasabing inako ng isang abogado-notaryo. Ngunit agad na tinutulan ng nasabing abogado na si Atty. Petchie Rose Espera ang pagkakabit ng kanyang pirma o notarial seal sa dokumento, na nagsabing hindi siya humiram o nag-notaryo para sa pahayag na iyon; sinabing ang signature at notarial details ay “falsified and unauthorized.”

Ang isyu ng pagkakapeke ng notaryo ay may malaking implikasyon sa kredibilidad ng pahayag ni Guteza at sa paraan ng paglalabas nito sa Senado. Bilang tugon, sinabi ng ilang opisyal na ang sinumpaang salaysay na binasa ni Guteza sa Senado ay maaaring may “validity” sa konteksto ng panunumpa sa harap ng komite, ngunit hiwalay naman ang isyu ng falsification ng notarial entry na sinusuri na ng hukuman. Ang Senado mismo, ayon sa ilang ulat, ay nagtanong at nagrerepaso sa daloy ng pangyayari—paano naihatid ang affidavit, sino ang nag-ayos nito, at bakit hindi ito nasubukan bago pa man ilatag sa micropono.

Sa gitna ng kontrobersiya, si Sen. Rodante Marcoleta, na nagpakilala kay Guteza sa hearing, ay nagbigay ng sariling paliwanag. Sinabi niya na nakita niya ang pahayag ni Guteza noong ito ay nasa draft pa, at ipinaliwanag niya na ang pangunahing batayan ng kredibilidad ay ang pagsumpa ni Guteza mismo sa harap ng Senado at ang kanyang direktang testimonio. Ayon sa ilang coverage, tinawag ni Marcoleta na pinalaki ng ibang sektor ang isyu ng notarization at inilahad niyang hindi ito dapat basta i-translate bilang kabuuang pagkabulok ng testimonya dahil ang mismong panunumpa ay naganap sa Senado. Gayunman, humaharap siya ngayon sa mga tanong tungkol sa proseso ng pagdadala ng testigo at ang posibilidad kung saan nanggaling ang nasabing dokumento.

Pagkatapos lumabas ang pahayag ng hindi pagkakatotoo ng notaryo, umusbong ang mga legal at politikal na hakbang. Naglalabas ng mungkahi ang ilang abogado at opisyal na maaaring magkaroon ng preliminary investigation para sa posibleng falsification at iba pang paratang kaugnay ng pagpapalabas ng dokumentong may pekeng notarial entry. Ang Department of Justice at lokal na hukuman ay pinag-aaralan ang mga hakbang at, ayon sa ilang ulat, may mga rekomendasyong isinasalang-alang na humihimok ng masusing imbestigasyon tungo sa kung sino ang responsable sa pagkakagawa at pagpresenta ng nasabing dokumento.

Hindi nagtagal, sumabog sa social media ang iba’t ibang reaksyon. May mga netizen na agad na inakusahan ang pagkukulang ng komite na hindi masusing siniyasat ang mga papeles bago ilahad sa publiko; may nanawagan na dapat managot ang sinumang may ginawang pagkalito o panlilinlang; may ilan ding nagtatanggol sa testigo, sinasabing hindi dapat ikait ang pagkakataon sa mga nagsusumbong. Lumaganap din ang mga diskusyon tungkol sa “falsus in uno, falsus in omnibus”—ang legal na prinsipyo na kapag napatunayang nagpalya o nagsinungaling sa isang bahagi, puwedeng masiraan ng paniniwala ang buong testimonya—bagama’t may ilang eksperto ang nagpapaalala na ang legalidad ng testimonio ay mahalagang suriin sa kabuuan at hindi lang base sa isang bahagi.

Ngunit higit sa mga headline, may malalim na tanong na nagbubuga sa usapan: Sino ang maaaring makinabang sa paglabas ng dokumentong may hindi tumpak na notarial entry? At mas mahalaga, paano ito nakaapekto sa reputasyon ng mga na-ugnay sa pagiimbestiga? Sa isang banda, may pangamba na ang paglabas ng pekeng dokumento ay isang taktika para magbigay-diin o magsabog ng alegasyon laban sa ilang politiko; sa kabilang banda, may nagbabanggit din na may posibilidad na siya mismong testigo ang inabuso ng iba para magamit sa isang agenda. Ang bawat posibilidad ay nagbubukas ng serye ng katanungan na dapat sagutin sa hukuman at sa pampublikong entablado. (Mga obserbasyon mula sa mga analyst at komentarista.)

Balik-tanaw: paano nga ba umabot sa puntong ito ang usapan? Noong iniharap si Guteza sa Senado, ipinakilala siya ni Sen. Marcoleta bilang isang resource witness na magbibigay liwanag sa umano’y irregularidad sa ilang proyekto. Nagpakita si Guteza ng isang sinumpaang pahayag at sinabing ito ay notaryado. Idinugtong ni Marcoleta ang salaysay ng testigo sa konteksto ng mas malawak na hearing. Gayunpaman, di naglaon, tumanggi ang notaryong nakapangalan sa dokumento na siya ang nag-notaryo; dito nasimulan ang linya ng imbestigasyon ng korte. Ang mismatch na ito—ang testimonio sa Senado at ang pahayag ng notaryo laban sa sinumpaang pahayag—ang naging sentro ng alitan.

Sa juridical na pananaw, may pagkakaiba ang bisa ng sinumpaang pahayag na binasa sa Senado at ang integridad ng dokumento bilang ebidensya na may notarial authentication. May mga opinyon mula sa legal analysts na ang panunumpa sa Senado ay may sariling timbang—ito’y isang pormal na panunumpa sa harap ng komite—subalit ang paglalagay ng pekeng notarial entry ay maaaring magbigay-daan sa iba pang imbestigasyon, lalo na kung may ebidensiyang sinadyang dayain ang proseso. Isinasagawa na rin ng ilang opisina ang mga follow-up na hakbang upang alamin kung sino ang gumawa o nagpaabot ng dokumento, at kung may kaugnayan ang sinumang taga-produkto o taga-ayos ng witnesses.

Sa pulitika, ang epekto ay malabo pa ngunit hindi maliit. Ang panawagan para sa pananagutan ay nag-ugat mula sa pananaw ng mga mambabatas at ng publiko na dapat malinaw ang chain of custody ng anumang ebidensyang isinusumite sa Senado. Para kay Sen. Marcoleta, ang insidenteng ito ay naglagay sa kanya sa gitna ng isang mas malalim na diskurso: binigyang-diin niya na hindi niya inako ang sinumang ilegal na gawa; itinanggi naman niya ang intensiyong manipulahin ang proseso; at pinaninindigan niya ang kredibilidad ng testigo dahil sa mismong pagpanunumpa at testimonya sa harap ng komite. Gayunpaman, maraming kritiko ang nagtatanong kung sapat ba ang mga paliwanag, o kung may kailangan pang i-detalye tungkol sa kung paano nakuha ang dokumento bago ito ilahad sa publiko.

Hindi rin mawawala ang implikasyon sa pananaw ng publiko: kung ano ang mangyari sa susunod na hakbang—preliminary investigations, posibleng subpoena, at posibleng pagsisiyasat ng korte—ay magtatakda ng direksyon kung ang insidente ay mananatiling isang maikling kontrobersiya o magiging simula ng mas malawak na legal at politikal na prosesong hahatakin ang maraming pangalan at posibleng mga patunay. Sa kasalukuyan, ang mga ulat mula sa press ay nagbabanggit ng rekomendasyon ng korte na isailalim sa preliminary investigation ang mga responsableng nagpresenta ng affidavit; samantala, may mga opisyal na nagsasabi na patuloy pa rin nilang kikilalanin ang nilalaman ng testimonio na ibinahagi nang personal sa Senado kahit na may isyung notarial. Ang dalawang landas na ito—ang pagprotekta sa proseso ng testimonya sa Senado at ang pag-imbestiga sa posibleng falsification—ay magbubunga ng magkaibang resulta depende sa ebidensiya at legal na argumento.

Sa huli, ang tanong na madalas ulit-ulitin sa social media at sa mga newsroom ay: sino ang may motibo na maglabas ng dokumentong may di-tumpak na notarial entry? May nagmumungkahi na maaaring sinadya para i-diskredit ang mga pinatutungkulan; may ilan namang nagsasabing maaring tao ang pinagsamantala ang testigo; may kahit ilang nagsasabing operasyon ito ng mga grupong may interes sa pagpapalit ng kwento sa publiko. Ang totoo: ang sagot ay magmumula lamang sa masusing legal at forensikong pagsusuri—kung mayroon mang sinadyang dayaan—at hindi sa haka-haka.

Para kay Sen. Marcoleta, ang posibleng pinsalang idudulot sa kanyang reputasyon ay malinaw—kahit pa ipagtanggol niya ang sariling kilos at ang kredibilidad ng testigo, ang istorya ng “pekeng notaryo” ay nagbigay ng mantsa ng kontrobersiya na mahirap tanggalin sa mata ng publiko nang hindi lubusang naipaliwanag ang chain of custody at ang papel ng mga nagdala ng dokumento sa Senado. Para sa publiko, ito ay paalala na ang pag-verify ng ebidensya ay hindi dapat minamadali, at na ang transparency sa proseso ng pagdadala ng testigo at dokumento sa publiko ay pundasyon ng kredibilidad ng anumang pagsisiyasat.

Habang sinusulat ang ulat na ito, patuloy ang pag-monitor ng mga korte at ng Senado sa mga susunod na hakbang. Ang pinakamahalaga ngayon ay ang paghihintay sa resulta ng mga legal na proseso at ang pagrespeto sa due process—sa pananaw ng mga eksperto, ang anumang paratang o konklusyon bago matapos ang imbestigasyon ay maaaring magdulot ng maling hatol sa publiko. Ngunit sa realidad ng politika, ang unang impresyon ay madalas hindi na lubos na napapawi. At iyon ang pinaratang sa likod ng isang simpleng linya ng tinta: kung sino man ang nagpakilos, ang epekto nito ay nag-iwan ng tanong na kailangang sagutin—hindi sa comment section lamang, kundi sa hukuman at sa pormal na tanyag na prosedyur ng pamahalaan.