Sa bawat kuwento ng Overseas Filipino Worker (OFW), mayroong pag-asa at pagmamahal. Ngunit sa likod ng bawat padalang pera at bawat ngiti sa larawan, mayroong isang kuwento ng sakripisyo, pangungulila, at matitinding pagsubok na hindi natin lubos na nauunawaan.

Ang kuwento ni Marites, isang 42-anyos na ina na nagtrabaho bilang domestic helper sa Dubai sa loob ng anim na taon, ay hindi lamang isang simpleng salaysay ng pagbabalik, kundi isang masalimuot na paglalahad ng katotohanan na pumupunit sa ating mga puso at nagpapakita ng tunay na kahulugan ng pag-ibig at tibay ng pamilya.

Ang Pinakaaasam na Pagbabalik na Naging Isang Bangungot
Sa gitna ng malamlam na ilaw ng isang silid sa Dubai, hawak ni Marites ang flight details. Anim na taon siyang nagtiis, anim na taon niyang dinala ang lungkot, pagod, at pangungulila sa banyagang lupa, lahat para sa kaniyang tatlong anak:

si Ela (16), si Jonjun (12), at ang bunso, si Mika (8). Ang tanging larawan ng mga ito ang naging sandalan at lakas niya upang ipagpatuloy ang pagtatrabaho. Ang tanging pangarap niya ay ang makabalik sa kaniyang mga anak, yakapin sila nang mahigpit, at sabihing: “Hindi na ako aalis pa.”

Sa bawat sahod na kaniyang natanggap, halos wala siyang itinira para sa sarili. Ang mahalaga ay may pagkain at matrikula ang mga anak. Kaya, nang magkaroon siya ng kaunting ipon, hindi siya nagdalawang-isip.

Umuwi siya na may dalang maleta ng pasalubong at pusong sabik na makita ang ngiti ng mga anak. Gusto niyang sorpresahin sila; isang sorpresang magbubura sa anim na taong paghihiwalay.

Ngunit ang pangarap na tagpong ito ay biglang naglaho nang bumaba siya sa kanilang baryo. Ang maliit nilang bahay na gawa sa kahoy, na puno ng alaala, ay halos giba na.

Wasak ang bubong, sira-sira ang dingding, at tila matagal nang walang nakatira. Kinabahan si Marites. Ang kaniyang tuwa ay napalitan ng kaba at takot. Dali-dali siyang nagtanong sa tindahan ng kanilang kapitbahay, kay Aling Rosa.

“Marites, ikaw ba ‘yan? Naku, umuwi ka na pala!” bulalas ni Aling Rosa. Ngunit sa tanong ni Marites kung nasaan ang kaniyang mga anak, napabuntong-hininga ang tindera. Ang kasagutan na kaniyang natanggap ay sapat na upang gumuho ang kaniyang mundo.

Ilang buwan siyang hindi nakapagpadala dahil naospital siya sa Dubai, at dahil dito, ang kaniyang pamilya ay nagkabaon-baon sa utang. Ang kaniyang ina, na inasahan niyang mag-aalaga sa mga bata, ay sumama na sa kaniyang tiyuhin sa kabilang bayan.

At ang kaniyang mga anak? “Nakikita ko silang palaging nasa bayan, Marites. Pasensya ka na. Pero nakikita kong namamalimos sila sa palengke,” mahinang sabi ni Aling Rosa.

Parang pinunit ng matalim na kutsilyo ang puso ni Marites. Ang kaniyang mga tuhod ay nanghina, at halos mabitawan niya ang kaniyang maleta. Hindi niya inasahan na ang kaniyang pag-uwi ay magiging ganito kasakit. Ang mga batang pinagsikapan niyang buhayin ay naging mga “batang lansangan” na.

Ang Tagpo sa Palengke: Muling Pagkikita na Binalot ng Trahedya
Hindi siya nag-aksaya ng panahon. Nagmadali siyang nagtungo sa palengke. Sa gitna ng mataong lugar, nakita niya ang tatlong bata na nakaupo sa gilid ng kalsada: payat, marurumi, at tila ilang araw nang hindi naliligo. Isa-isa niyang sinuri ang kanilang mukha.

Si Ella, nakayuko, hawak ang isang lata na may kaunting barya. Si Jonjun, nag-aalok ng pamunas sa mga sasakyan. At si Mika, natutulog sa bangketa, yakap-yakap ang isang sirang manika. Sa sandaling iyon, ang lahat ng pagod at sakripisyo ni Marites ay tila walang kabuluhan.

“Mga anak,” mahinang bulong niya habang nanginginig ang kaniyang mga kamay. Nagulat si Ella, at nang makilala ang ina, niyakap niya ito nang mahigpit. Kasunod ang kaniyang mga kapatid, na humagulgol sa kaniyang bewang. “Nanay, umuwi ka na!” sigaw ni Mika.

Ito ang muling pagkikita na kaniyang pinangarap, ngunit hindi ito puno ng tuwa, kundi ng luha at pait. Hindi iyon ang tagpong inasahan niya. Ang mga batang iniwan niyang may matataas na pangarap, ngayon ay mga gutom at nanlilimos. Dama ni Marites ang bigat ng kanilang pinagdaanan, ang trauma na hindi madaling mabura.

Dinala niya ang mga bata sa isang karinderya. Habang kumakain, nakita niya kung gaano kabilis nilang inubos ang pagkain, isang malinaw na palatandaan ng matagal na pagkagutom. Tinanong niya si Ella kung bakit hindi sila lumapit sa lola o sa tiyuhin. Marahang sumagot ang panganay, na nagsilbing parang magulang sa kaniyang mga kapatid.

“Nay, una po naming sinubukan, pero si lola may sarili na pong buhay. Si Tiyoy naman, hirap din po. Nasanay na lang po kami. Ang sabi ko kina Jonjun at Mika, ‘Magtiis muna hanggang makauwi na si Nanay.’”

“Patawad, mga anak. Patawarin niyo si Nanay. Ginawa ko ang lahat para mabigyan kayo ng magandang buhay, pero ito… ito ang inabot ninyo. Gutom at hirap,” humahagulgol na sabi ni Marites.

“Nay, hindi niyo kasalanan. Alam po naming nagsakripisyo kayo para sa amin. Ngayong nandito na kayo, sapat na po iyon,” tugon ni Ella habang niyayakap ang ina. Ngunit ang sugat sa puso ni Marites ay nanatili. Ang trauma at pagod sa mga mata ng kaniyang mga anak ay hindi madaling kalimutan.

Ang Pangungutya ng Komunidad at ang Lihim na Utang
Kinabukasan, nagsimula si Marites sa pag-aayos ng kanilang lumang bahay at naghanap ng trabaho. Nag-apply siya bilang kahera sa isang maliit na grocery sa bayan. Kahit maliit ang sahod, sapat na iyon upang hindi na muling mamalimos ang kaniyang mga anak. Ngunit ang pagbabalik-loob sa komunidad ay hindi naging madali.

Ramdam niya ang bulong-bulungan ng mga kapitbahay. “Akala mo siguro kaya na niyang buhayin ang pamilya niya sa abroad. Pero tingnan mo, nauwi rin sa lansangan ang mga anak. Sayang ang tagal niyang nagtrabaho.

Bakit ganito ang nangyari?” Ang mga mapanuring tingin at panlalait ay mas masakit pa sa anumang hirap na kaniyang dinanas sa Dubai. Parang lahat sila ay may bintang laban sa kaniya.

Ngunit hindi siya nagpadaig. Pinili niyang tumahimik at ituon ang atensyon sa kaniyang mga anak. Ang mga bata ay hindi rin naging madali ang pagbabalik. Nahihiya si Jonjun na makihalubilo sa mga kaklase dahil kilala siyang “batang kalye.”

Si Mika naman ay madalas umiyak tuwing makakakita ng ibang batang kumakain ng candy. Samantalang si Ella ay nagkaroon ng matinding pagod at lungkot mula sa responsibilidad na naiwan sa kaniya.

Sa gitna ng kanilang pagbangon, isang bagong pagsubok ang dumating. Isang hapon habang pauwi siya galing trabaho, hinarang siya ng dalawang lalaking naniningil ng utang. “Marites, galing kami kay Mang Erning.

May iniwan kayong malaking utang dito bago kayo umalis papuntang Dubai. Hindi pa nababayaran hanggang ngayon. Kayo ang dapat managot,” banta ng isa.

Nanlaki ang mata ni Marites. “Ano pong utang? Wala akong natatandaan.”

“Ang nanay niyo ang umutang para raw sa matrikula at pagkain ng mga bata noon. Ngayon kasama sa utang ang tubo. Kung hindi niyo mababayaran, kukunin namin ang bahay niyo, kahit sira na, may halaga pa rin ‘yan,” sagot ng isa.

Gumuho muli ang mundo ni Marites. Hindi niya alam na naiwan ng kaniyang ina ang ganoong problema. Halos wala siyang ipon, at ang kaniyang sahod sa grocery ay hindi sapat para mabayaran ang malaking utang.

Umiiyak siyang lumapit kay Ella. “Anak, paano na tayo? Hindi ko alam kung saan kukuha ng pambayad.”

Ngunit sa halip na matakot, tumayo si Ella. “Nay, huwag kayong mag-alala. Hindi sila ang magtatakda ng kapalaran natin. Kakayanin natin ‘to. Tutulong ako. Maglalako ako ng kakanin sa eskwela.”

Sa mga salitang iyon, may sumibol na lakas sa puso ni Marites. Kung noon siya lang ang nagsasakripisyo, ngayon, kasama na niya ang kaniyang mga anak sa laban. Nagsimulang magtinda si Ella ng kakanin at tumulong si Jonjun sa pag-aalaga sa bunso.

Ngunit hindi pa rin nawala ang panunukso ng mga kapitbahay. “Anak ng OFW pero nagtitinda lang ng suman. Hindi yata naging maganda ang buhay sa abroad ng nanay nila. Sayang. Anim na taon siyang wala, pero bakit ganyan ang kalagayan nila ngayon?”

Narinig lahat ito ni Marites, ngunit pinili niyang magturo ng dignidad. “Mga anak, huwag kayong mahihiya sa ginagawa ninyo. Ang mas mahalaga, marangal ang pinagkakakitaan natin.” Ngunit si Jonjun ay hirap tanggapin ang panunukso. Minsan ay umuwi itong umiiyak. “Nay, tinawag nila akong pulube. Sabi nila, ‘Kahit nandito ka na, hindi pa rin tayo aangat.’”

Niyakap ni Marites ang anak. “Anak, hayaan mo sila. Ang tunay na yaman hindi nakikita sa bulsa kundi sa tibay ng loob. Balang araw ipapakita natin sa kanila na mali ang iniisip nila.”

Sa kabila ng lahat, mas lalo lang tumibay ang pamilya. Mas naging matatag si Ella, mas naging porsigido si Jonjun, at si Mika, nagsimula na ring mangarap. “Nay, paglaki ko gusto kong maging doktor para hindi na kayo mahirapan,” sabi niya. Sa mga salitang iyon, nagkaroon si Marites ng bagong lakas.

Ang Malaking Desisyon: Pamilya o Kinabukasan?
Isang gabi habang nagbibilang ng kaunting ipon, napaisip si Marites. Kahit anong gawin niya, hindi sapat ang sahod sa grocery para mabayaran ang malaking utang. Kung hindi sila kikilos, baka mawala sa kanila ang bahay na tanging tagapagpaalala ng kanilang pamilya.

Pumasok muli sa isip niya ang alok ng dati niyang amo sa Dubai: “Kung gusto mong bumalik, Marites, bukas pa rin ang pinto, mas mataas ng suweldo. Bibigyan pa kita ng mas magandang kontrata.”

Napabuntong-hininga siya. Kung tatanggapin niya, muling mawawalay siya sa mga anak. Kung tatanggihan naman, paano ang utang? Paano ang kinabukasan nila?

Kinausap niya si Ella. “Anak, may pagkakataon akong bumalik sa abroad. Mas malaki ang kikitain ko. Pero iiwan ko na naman kayo. Ano sa tingin mo?”

Napatahimik si Ella. Kita sa kaniyang mga mata ang pangungulila at takot. “Nay, kung aalis ka ulit baka hindi na namin kayanin. Pero kung mananatili ka, kahit mahirap, basta magkasama tayo, mas pipiliin ko ‘yon.”

Hindi niya alam ang tamang desisyon. Alam niyang anuman ang piliin niya ay may kapalit na sakripisyo. Lumapit si Jonjun sa kaniya isang gabi. “Nay, narinig ko po ‘yung usapan ninyo ni ate. Aalis ka ulit?”

“Anak, wala pa akong desisyon, pero kailangan kong isipin ang kinabukasan ninyo.”

Umiling si Jonjun. “Nay, hindi ko po kailangan ng malaking bahay o mamahaling gamit. Ang gusto ko lang po, kasama ka namin araw-araw.”

Sa sandaling iyon, parang tinusok ang puso ni Marites. Naalala niya ang mga gabing siya rin ay umiiyak sa Dubai, iniisip kung paano lumalaki ang mga anak nang wala siya. Kung aalis siyang muli, baka lalo silang masaktan.

Ngunit kinabukasan, dumating muli ang mga taong naniningil ng utang. “Marites, kailangan na naming makuha ang bayad. Kung wala pa rin, kami na ang kukuha sa bahay ninyo.”

Halos mawalan siya ng pag-asa. Hindi na lang ito tungkol sa kinabukasan kundi mismong tahanan nila ang nakataya.

Ang Liwanag na Nagmula sa Isang Karinderya
Isang araw habang nasa grocery, kinausap siya ng may-ari. “Marites, napansin ko ang sipag mo. Gusto kong ialok sa iyo ang isang pagkakataon. Magbubukas ako ng maliit na karinderya. Gusto kitang gawing katuwang. Alam kong magaling ka sa pagluluto. Kung papayag ka, hati tayo sa kita.”

Parang may liwanag na bumukas para kay Marites. Agad niyang tinanggap ang alok. Kinagabihan, sinabi niya sa mga anak ang balita. “Mga anak, may pagkakataon na tayong kumita ng mas malaki nang hindi ako aalis. Tutulungan ako ng amo ko na magtayo ng karinderya.”

Nagpalakpakan at nagyapusan sila. Si Ella ay nag-alok na tumulong sa pagluluto. Si Jonjun naman ay gustong magbantay ng mesa. Si Mika, masiglang nagpresenta na maghugas daw siya ng pinggan. Ang pamilya ay naging isang unit, nagtutulungan upang bumangon.

Nagsimula ang maliit na karinderya sa tabi ng palengke. Sa una, kakaunti lang ang mga customer. Ngunit dahil sa masarap at mura ang luto ni Marites, unti-unting dumami ang parokyano. Sa loob ng ilang buwan, nakabayad sila ng parte ng utang. Unti-unti ring bumalik ang tiwala at respeto ng mga kapitbahay.

Makalipas ang isang taon, hindi man sila mayaman, unti-unti silang nakaahon. Nabayaran nila ang malaking bahagi ng utang at naayos kahit kaunti ang kanilang bahay. Ang mga anak ay muling nakapag-aral nang maayos.

Isang gabi habang magkakasamang kumakain, napangiti si Marites. “Mga anak, kung sakali mang inalok ulit ako ng trabaho sa abroad, hindi ko na tatanggapin. Natutunan ko na. Wala nang halaga ang malaking pera kung wala naman ako sa piling ninyo.”

Tumango si Ella. “Nay, kahit mahirap, masaya tayong magkasama.”

“Oo nga po,” sabay na sabi ni Jonjun at Mika.

Napaluha si Marites, ngunit iyon ay luha ng kagalakan. Alam niyang may sapat silang lakas para harapin ang anumang darating pa. Ang tunay na aral ay malinaw sa kaniyang puso: Ang tunay na yaman ay hindi nasusukat sa pera o bahay kundi sa pagmamahalan at pagkakaisa ng pamilya.

Mula sa maliit na karinderya, nagsimulang lumago ang kita. Si Ella ay natutong magluto ng sariling putahe at naging inspirasyon sa kaniyang mga kaklase. Si Jonjun, nagsimulang magpakitang-gilas sa klase at nanalo pa sa isang writing contest tungkol sa buhay at pamilya.

Si Mika naman, patuloy na nangangarap na maging doktor. Unti-unti, napalitan ng pag-asa at tapang ang mga sugat ng kahapon.

Tuluyan nilang nabayaran ang malaking utang. Dumating ang araw na mismong si Mang Erning ang pumunta sa kanila. “Marites, bayad na lahat. Wala na kayong dapat ikatakot,” aniya sabay abot ng resibo.

Ngunit higit pa sa resibo, ang pinakamahalaga para kay Marites ay ang respeto ng kaniyang mga anak at komunidad. Ang mga dating nangungutya, ngayon ay bumilib na sa kanila. “Mabuti pa si Marites.

Kahit anong hirap hindi sumuko. Tingnan niyo, nakabangon sila. ‘Yan ang tunay na ina. Hindi iniwan ang mga anak kahit anong pagsubok,” sabi ng isang kapitbahay.

Isang gabi ng Pasko, nagtipon silang mag-anak sa kanilang bahay. Simple lang ang handa, ngunit para sa kanila, iyon na ang pinakamalaking kapistahan. “Nay, salamat po. Kung hindi dahil sa inyo, baka hanggang ngayon ay nasa lansangan pa rin kami,” sabi ni Ella.

“Nay, pangako ko, paglaki ko, ako naman ang tutulong sa pamilya natin,” dagdag ni Jonjun.

“Nay, huwag ka nang aalis ha. Lagi ka na lang dito,” bulong ni Mika habang nakayakap sa ina.

“Mga anak, hindi na ako aalis pa. Dito na ako kasama ninyo. Natutunan ko na ang pinakamalaking kayamanan ay hindi ang pera kundi ang mga taong minamahal natin,” sabi ni Marites habang niyayakap ang mga anak.

Sa gitna ng simpleng handaan, sa ilalim ng maliit na parol, sabay-sabay nilang tinupad ang pangako: kahit anong hirap ang dumating, hindi na sila bibitaw sa isa’t isa. Ang kuwento ni Marites ay isang matibay na patunay na ang pag-ibig at pagkakaisa ng pamilya ang tunay na ginto.