Taong 1987, sa isang malayong sulok ng kabundukan ng Chihuahua, ang buhay ni Mary Fernandez, 38 taong gulang, ay gumuho. Ang kanyang asawang si Ramiro, isang seasonal apple picker, ay hindi na nakabalik matapos tumaob ang sinasakyan nitong trak sa kilalang “El Espinazo del Diablo.” Ang natira sa kanya ay limang anak—si Carlos, dose; ang kambal na sina Isabela at Estrela, otso; si Eduardo, singko; at ang sanggol na si Luz—at isang maliit na sobre ng kompensasyon na halos hindi sapat para sa isang buwang pagkain.

Sa isang iglap, si Mary ay naging isang balo na walang tahanan. Pinalayas sa kanilang inuupahang silid, ang kanyang pamilya ay naging palaboy. Tatlong buwan silang natulog sa sahig ng sakristiya ng simbahan, sa awa ni Padre Javier, ngunit ang bulungan ng mga tao ay naging mas malakas kaysa sa dasal. Isang balo na may limang anak ay tiningnan bilang isang pabigat. Hindi nagtagal, muli silang napalayas.

Ang mga sumunod na gabi ay ginugol sa ilalim ng isang malamig na tulay na bato, gamit ang mga karton bilang panangga sa lamig ng lupa. Nanginginig si Mary, hindi sa ginaw, kundi sa takot na baka magkasakit ang kanyang mga anak o kunin sila ng mga awtoridad. Ang natitirang pera mula sa kompensasyon ay nakatali sa kanyang baywang, isang pangako na gagamitin lamang sa pinakamatinding pangangailangan. Ito na ang sandaling iyon.

Isang hapon, sa tindahan ng “La Esquina,” narinig ni Mary ang usapan ng dalawang lalaki tungkol sa isang abandonadong trailer sa kailaliman ng gubat. Pag-aari diumano ng isang Amerikanong “Gringo” na bigla na lang nawala. “Isinumpa” raw ang lugar, ayon sa kanila, at gusto na itong ipatanggal ng munisipyo. Sa halagang otso mil pesos, ibinigay ni Mary ang lahat ng natitira sa kanya. Tinawanan man siya ng sekretaryo ng munisipyo, nakuha niya ang isang papel na nagsasabing siya na ang may-ari ng isang kinalawang na kahon sa gitna ng kawalan.

Ang trailer ay isang bangungot. Kalawang, amoy-amag, at puno ng dumi ng hayop. Ang sahig ay bulok at ang mga bintana ay basag. Ngunit para kay Mary, ito ay isang palasyo. Ito ay kanila. Walang makakapagpaalis sa kanila. Sa loob ng limang araw, siya at ang kanyang mga anak, sa pangunguna ni Carlos, ay nagtrabaho na parang mga kalabaw. Nilinis nila ang dumi, tinakpan ang mga bintana ng karton, at pinuno ang mga butas sa sahig ng bato at putik.

Sa ikalimang umaga, habang inaalis ang pinakabulok na bahagi ng sahig malapit sa dating kusina, dumampi ang kamay ni Mary sa isang bagay na matigas. Hindi ito lupa o metal. Ito ay kahoy—makakapal na tabla na sadyang inilagay doon. Bumilis ang tibok ng kanyang puso.

Gamit ang isang piraso ng bakal, binungkal niya ang mga tabla. Ang bumungad sa kanya ay hindi lupa, kundi kadiliman. Isang parisukat na butas na bumababa sa ilalim ng lupa. At mula sa kadilimang iyon, may narinig siyang tunog. Isang mahinang kaluskos. Isang paghinga.

Napanlamig ang dugo ni Mary. May tao sa ilalim.

“Sino ka?” sigaw niya, nanginginig ang boses.

Ang sagot ay isang mahinang bulong, paos at puno ng takot. “Tulong. Pakiusap. Huwag niyong hayaang makita nila ako.”

Ang boses ay pag-aari ng isang binatilyo, hindi hihigit sa beynte anyos. Siya si Miguel Thompson, isang Amerikanong estudyante. Nang ibaba ni Mary ang kandila sa butas, nakita niya ang isang larawan ng impyerno: si Miguel ay duguan, pasa-pasa, at ang isang binti nito ay nakausli sa isang ‘di-natural na anggulo, nababali.

Si Miguel ay isang biology student mula sa University of Colorado, na nagdodokumento ng iligal na pagtotroso sa Sierra Tarahumara. Ang kanyang camera ay nakatutok sa mga puno, ngunit ang kanyang lens ay nakahuli ng isang bagay na mas malala: isang palitan ng droga at armas sa isang sikretong landing strip. Nakita niya ang lahat—ang mga pakete, ang mga baril, at ang mga taong sangkot.

Ang utak ng operasyon: si Don Roberto, ang may-ari ng lagarian kung saan minsan nang inalok si Mary ng “masarap na buhay.” Kasama niya: si Commander Vales, ang mismong hepe ng pulisya sa probinsya.

Nahuli si Miguel. Binugbog siya, ang kanyang binti ay dinurog mismo ni Vales, at iniwan siyang mamatay sa gubat. Sa loob ng ilang araw, gumapang siya hanggang sa marating ang abandonadong trailer at natagpuan ang hukay.

Ngayon, si Mary ay nahaharap sa isang imposibleng desisyon. Si Miguel ay may presyo sa kanyang ulo: $50,000 dolyar. Isang halaga na magbabago sa buhay ng kanyang pamilya. Ang kailangan lang niyang gawin ay lumabas ng trailer at sabihin kay Don Roberto kung nasaan ang “espyang Amerikano.” Ito na ang katapusan ng kanilang gutom at paghihirap.

Ngunit habang tinititigan ni Mary ang duguan at nanginginig na binatilyo, hindi niya nakita ang pera. Ang nakita niya ay isang anak, isang inosenteng halos patayin ng kasakiman. Naalala niya ang huling habilin ni Ramiro: “Alagaan mo ang mga anak natin.” Paano niya tuturuan ang mga anak na maging mabuti kung hahayaan niyang mamatay ang isang tao sa ilalim ng kanilang sahig?

“Hindi ka mamamatay dito,” mariing sabi ni Mary. “Hindi ko hahayaan.”

Inakyat niya si Miguel mula sa hukay. Ang pamilyang may anim na miyembro ay naging pito. Ang kanilang kaunting pagkain ay hinati sa pito. Ang mga bata, sa pamumuno ni Carlos, ay naglaro ng “bantay,” nagbabantay sa paligid ng trailer gamit ang huni ng pugo bilang senyales ng panganib.

Ang binti ni Miguel ay nag-umpisang mangamoy. Impeksyon. Walang gamot, walang alcohol. Sa desperasyon, ginamit ni Mary ang kaalaman ng kanyang lola: pinahiran niya ng dagta ng pino ang bukas na sugat. Sumigaw si Miguel hanggang sa mawalan ng malay, ngunit ito lang ang pag-asa nila.

Lumipas ang mga araw. Naubos ang pagkain. Ang mga bata ay naging multo sa gutom. Si baby Luz ay umiiyak na walang makuha sa dibdib ni Mary. Si Miguel ay nilalagnat, nasa pagitan ng buhay at kamatayan. Alam ni Mary na wala na siyang pagpipilian. Kailangan niyang bumalik sa bayan.

Naglakad si Mary ng limang kilometro pabalik sa Creel, bawat anino ay tila isang banta. Dumiretso siya sa “La Esquina,” sa nag-iisang taong sa tingin niya ay mapagkakatiwalaan: si Don Alfredo, ang matandang tindero.

Humingi siya ng mais, beans, at “rubbing alcohol” para sa sugat diumano ni Eduardo. Tinitigan siya ni Don Alfredo, matalim ang mga mata. “Hindi para kay Eduardo ‘yan, hindi ba, Donya Mary?”

Gumuho si Mary. Umiyak siya at ikinuwento ang lahat.

Ang akala niya ay galit ang maririnig niya, ngunit ang narinig niya ay isang kuwento ng pighati. Ikinuwento ni Don Alfredo ang sarili niyang apo, kasing-edad ni Miguel, na “nahulog sa bangin” dalawang taon na ang nakalipas matapos magtanong ng tungkol sa mga trak ni Don Roberto.

“Pagod na akong manahimik,” sabi ng matanda.

Binigyan ni Don Alfredo si Mary ng isang sako ng pagkain, animal crackers para sa mga bata, mescal para sa sugat, at isang garapon ng penicillin para sa hayop. “Ito ang lalaban sa impeksyon,” aniya. Nangako siyang gagawa ng mga pekeng papeles para makatakas sila patungo sa “La Escondida,” isang tagong kampo ng mga minero. “Bumalik ka sa loob ng dalawang linggo.”

Ngunit hindi sila umabot ng dalawang linggo.

Ika-sampung araw, isang kulay-abong hapon, narinig ni Carlos ang tunog ng makina. Sumigaw siya ng huni ng pugo. Dalawang trak ang huminto sa labas. Bumaba si Commander Vales at ang tagapangasiwa ng lagarian.

“Carlos! Sa sulok!” sigaw ni Mary. Nagsiksikan ang mga bata. Si Miguel, na halos walang malay, ay hindi na maibabalik sa hukay. Sa isang iglap, itinago siya ni Mary sa ilalim ng kalawangin na lababo, tinabunan ng mga maruruming basahan, lumang kaldero, at lata.

Pumasok si Vales. “Amoy alak at gamot,” aniya.

“Ang anak ko po, si Eduardo,” mabilis na nagsinungaling si Mary. “Nilinis ko ang sugat.”

Sinuri ni Vales ang mga bata sa sulok. Nakita niyang hindi sugatan si Eduardo. Sumingkit ang kanyang mga mata. Sa sandaling iyon, ang tagapangasiwa, naiinip sa dumi, ay lumapit sa lababo. “Ano ang kalat na ‘to?” asik niya.

At bago pa makapigil si Mary, buong lakas niyang sinipa ang tambak ng basahan sa ilalim ng lababo.

Isang malakas na kalansing ng lata ang umalingawngaw. Tumigil ang mundo ni Mary. Hinintay niya ang sigaw. Ang putok ng baril. Ang katapusan.

Ngunit walang tunog na narinig. Sa ilalim ng mga basahan, kinagat ni Miguel ang sariling labi hanggang sa magdugo, nilunok ang sakit na halos ikamatay niya.

“Tara na, Chuy,” sabi ni Vales, nandidiri sa amoy ng kahirapan. “Kung nandito man ang gringo, patay na siya sa baho pa lang.”

Nang makaalis ang mga trak, dumugo ang bibig ni Miguel. Ligtas sila, ngunit alam ni Mary na hindi iyon magtatagal. Nakita ni Vales na hindi sugatan si Eduardo. Babalik sila.

“Aalis tayo,” sabi ni Mary. “Ngayong gabi.”

Walang papeles, walang plano, tanging ang desperadong pag-asa na makarating sa La Escondida. Hindi makalakad si Miguel. Gumawa sila ng saklay. Sa dilim ng gabi, ang pitong kaluluwa—si Mary karga si Luz at umaalalay kay Miguel; si Carlos pasan si Eduardo; ang kambal ay magkahawak-kamay—ay lumabas sa trailer at nawala sa kagubatan.

Ilang oras lang, narinig nila ang mga putok ng baril. Binalikan nina Vales ang trailer at pinagbabaril ito sa galit. Nagsimula na ang paghabol.

Naglakad sila hanggang sa gilid ng Copper Canyon. Isang dambuhalang bangin. Isang patay na dulo. Sa likod nila, papalapit na ang mga sigaw ng kanilang mga mangangaso. Wala nang matatakbungan.

Ngunit habang umiiyak ang mga bata, nakita ni Mary ang isang bagay na halos hindi makita: isang makitid na bitak sa gilid ng bato, isang daan na tila para lamang sa mga kambing.

“Doon!” sigaw niya.

Isa-isang sinimulan ni Mary Fernandez, ng kanyang limang anak, at ng binatilyong kanilang iniligtas, ang isang mapanganib na pagbaba sa kadiliman ng bangin, bawat hakbang ay isang pagpili sa pagitan ng tiyak na kamatayan at isang maliit na sinag ng buhay. Ang kanilang paglalakbay ay nagsisimula pa lamang.