MULA SA ULAN, PAPUNTA SA LIWANAG

Ang Lawa ng Alitaptap ay palaging tinuturing na banal sa Barangay San Marcelo. Tahimik, asul, at malalim. Ngunit sa kabila ng ganda nito, mayroong isang hindi mabigkas na takot na bumabalot sa mga residente. Mula sa mga lolo’t lola hanggang sa pinakabatang bata, iisa lang ang paalala: “Huwag lalapit sa gitna ng lawa.”

Walang malinaw na dahilan, kundi kwento-kwento lang daw. Hanggang sa dumating ang proyektong pang-irigasyon mula sa munisipyo. Kinailangang hukayin ang bahagi ng gilid ng lawa para gumawa ng kanal. At doon nagsimula ang bangungot.

ANG PAGKAKADISKUBRE

Mainit ang araw noon, halos tuyo ang paligid, at mabilis ang trabaho ng mga manggagawa. Hanggang sa biglang tumigil ang backhoe. Hindi dahil sa bato o ugat ng puno—kundi sa tunog ng metal sa metal.

Hinukay pa nila. Doon lumitaw ang unang kabaong. Mabigat. Kinakalawang. Walang pangalan.

Sumunod pa ang ikalawa… ikatlo… at sa dulo ng araw, pito ang nahanap. Lahat bakal. Lahat selyado.

Tumawag ng pulis. Dumating ang media. Sumugod ang mga taga-barangay. Isa sa mga kabaong ay may nakaipit na lumang notebook sa gilid—tila diary. At sa harap ng mga awtoridad, binuksan ang mga kabaong… isa-isa.

Hindi bulok ang mga katawan. Hindi rin sariwa. Parang sinadyang itago sa paraan na hindi agad maaagnas. Ang pinakabago sa kanila ay isang batang babae, may suot pang pulseras na may pangalang: Isabel De Castro.

ANG PAMILYA DE CASTRO

Mabilis na kumalat ang balita: isang buong pamilya ang laman ng mga kabaong. May ama, ina, dalawang anak, lola’t lolo, at isang sanggol. Lahat may nakalagay na maliit na papel sa dibdib na may iisang apelyido: De Castro.

Si Mang Ernesto, isang 83-anyos na retiradong guro, ang unang tumahimik sa pagkabigla. “Sila ‘yun. Sila ‘yung pamilyang biglang nawala noong 1993,” aniya.

Ayon sa kanya, ang pamilya De Castro ay may-ari ng halos kalahati ng lupa sa paligid ng lawa. Mababait, matulungin, at laging nagbibigay ng libreng bigas tuwing anihan. Ngunit isang gabi, nagising ang buong baryo sa sunud-sunod na sigaw mula sa bahay ng mga De Castro. May nagsabing may sunog. May nagsabing may mga armadong lalaki. Pero kinabukasan… tahimik ang lahat. Wala na ang buong pamilya. At ang bahay nila—abo na.

Walang imbestigasyon. Walang kaso. At ang mga lupa nila? Unti-unting napunta sa kamay ng iilang makapangyarihan sa barangay.

ANG DIARY NI MARCELA

Sa loob ng lumang diary na natagpuan sa kabaong ni Aling Marcela—ang ina ng pamilya—nakasulat ang bawat detalye ng huling gabi nila.

“May mga lalaking pilit kaming pinapapirma ng deed of sale. Sabi nila, kailangan daw ang lupa namin para sa ‘development project’ ng isang pulitiko. Ayaw pumayag ni Ernesto. Bigla kaming tinutukan ng baril. Tinakpan ang bibig ni Isabel. Umiyak si Lolo at Lola, pero sinabihan silang manahimik o papatayin na kami agad. Dinala kami sa lawa. At isa-isa kaming isinilid sa mga bakal na kabaong. Sabi nila, mas mabuti raw ito kaysa ilibing kami ng buhay.”

Nang ilabas ito sa telebisyon, hindi na nakapagsalita ang buong bayan. May iilang matandang opisyal na umamin—kasama sila sa pagpatay, kapalit ng posisyon at pera.

ANG PAGTINDIG NI ISAGANI

Sa gitna ng gulo, may isang lalaking lumantad. Si Isagani De Castro, ang anak ng bunsong anak ng pamilyang De Castro. Hindi siya isinama sa gabi ng krimen dahil isang buwang gulang pa lang siya at iniwan sa bahay ng yaya sa kabilang bayan.

Lumaki siyang walang alam tungkol sa kanyang tunay na pamilya—hanggang sa balita ng mga kabaong.

Habang kinikilala ang pagkatao niya, unti-unti ring bumalik ang mga alaala ng yaya niya—ang mga kwento ng “asawang pinalayas at sanggol na iniligtas.” Sa pamamagitan ng DNA test at diary entries, pinatunayang siya nga ang natitirang buhay na De Castro.

Hindi siya nagtanim ng galit. Ngunit hindi rin siya nanahimik.

Naglabas siya ng pahayag:

“Hindi ko naranasan ang pagmamahal ng aking tunay na pamilya. Pero ngayon, kilala ko na sila. Hindi bilang mga bangkay sa kabaong, kundi bilang mga taong pinatay dahil hindi sila yumuko sa kasakiman. Panahon na para ituwid ang mali.”

KATARUNGAN AT PAGBANGON

Sa tulong ng mga abogado at makabayan, isinampa ni Isagani ang kaso laban sa mga anak at kaapu-apuhan ng mga sangkot. Lumabas ang kasunduan, mga peke at huwad ang pirma. Nabawi ang mga lupain. At sa halip na ibenta, itinayo roon ang isang Museo ng Katarungan at Alaala ng De Castro, kung saan makikita ang pitong kabaong (hindi na ginagalaw), mga litrato, at ang diary.

Sa mismong lawa, itinatag ang isang memorial: “Sa Ilalim ng Tubig, Umahon ang Katotohanan.”

Ang dating lawa ng takot, ngayo’y lawa na ng pag-asa. Ginawang bukal para sa irigasyon ng buong barangay. At bawat taon, ginaganap ang Araw ng Liwanag—isang paggunita sa gabi ng dilim na hindi na muling mauulit.

WAKAS

Hindi man naibalik ang buhay ng pamilya De Castro, nabigyang-karangalan naman ang kanilang alaala. Sa bawat batang natututo sa eskwelahan, sa bawat tanim na lumalaki mula sa tubig ng lawa, at sa bawat panata ng bagong henerasyon na hindi na muling hahayaang manahimik ang kasamaan—nabubuhay muli ang diwa ng pamilya.

At si Isagani? Siya ngayon ay barangay kapitan.

At sa kanyang opisina, nakasabit ang kopya ng isang pahina ng diary:

“Ang katotohanan ay parang tubig. Kahit anong pilit mong itago sa ilalim… aahon at aahon pa rin.”