Manila, Philippines — Isang mainit at nakakabahalang tanong ang bumalot sa plenaryo ng Kongreso kamakailan: May katiwalian ba sa Pambansang Badyet ng 2025? At kung meron nga, sino ang nananagot?

Sa isang malalim at walang paliguy-ligoy na talumpati, binulgar ni Congressman Isidro Ungab ang umano’y malalaking iregularidad sa pagkakabuo ng 2025 national budget. Mula sa pagmanipula ng pondo, hanggang sa muling paglitaw ng mga proyektong tinanggal na sa orihinal na alokasyon, hindi nagpatumpik-tumpik ang kongresista sa pagtawag dito bilang “most corrupt budget ever passed by this Congress.”

Edukasyon o Inprastruktura?

Isa sa pinakamalaking isyu na binigyang-diin ni Cong. Ungab ay ang malaking pagkakaiba sa badyet ng edukasyon kumpara sa Department of Public Works and Highways (DPWH). Ayon sa kanyang datos:

DPWH Total Budget (2025): ₱1.147 Trillion (kasama na ang unprogrammed funds)

Education Sector Budget (2025): ₱994 Billion (kasama na ang ₱9.8B na unprogrammed)

Kung susuriin, mas mataas pa rin ng higit ₱150 bilyon ang alokasyon sa DPWH — isang malinaw na paglabag umano sa prinsipyo ng Konstitusyon na dapat bigyang prayoridad ang edukasyon.

Pondo para sa Flood Control, Pero Saan Napunta?

Ayon sa ulat, ₱107.8 bilyon mula sa unprogrammed funds ang inilabas para sa mga flood control projects noong 2024. Ang tanong ni Cong. Ungab: Bakit inilabas ang ganito kalaking pondo sa pagitan lang ng Pebrero at Mayo?

Kung talagang prayoridad ang mga proyekto, dapat ay nauna pa itong inilabas. At higit pa rito, may mga proyekto raw na tinanggal sa regular na badyet ngunit lumitaw muli sa unprogrammed funds — bagay na tinawag niyang “tagu-taguan” ng mga proyekto.

“Tinanggal sa budget para kunwaring nagbawas, pero ibinalik din pala sa ibang pangalan at ibang pondo,” aniya.

Ang mga proyektong ito ay kadalasang may kaugnayan sa flood control, seawalls, at drainage systems — parehong sektor na binabaha ng kontrobersya sa nakaraang taon dahil sa isyu ng pandaraya at overpricing.

DPWH vs DepEd: Budget Tug-of-War

Habang mas lumalaki ang badyet ng DPWH taon-taon, tila hindi ganun kabilis ang pagtaas ng pondo para sa edukasyon. Ayon kay Cong. Ungab, ang ₱9.84B na inilabas para sa ICT initiatives ng Department of Education ay hindi sapat para makasabay sa pagtaas ng badyet ng DPWH.

Masaklap pa rito, ayon sa kanya, ang kabuuang 2025 budget ng DepEd ay hindi pa rin umaabot sa ₱1 trillion — isang bagay na matagal nang hinihiling ng mga guro, magulang, at estudyante sa buong bansa.

Nasaan ang Transparency?

Pinuna rin ni Ungab ang tila kakulangan sa transparency sa pagpapalabas ng mga pondong ito. Ilang beses niyang tinanong ang chairperson ng Committee on Appropriations, Cong. Mika Suansing, kung kailan at paano inilabas ang mga pondo, at kung anong partikular na proyekto ang pinondohan. Ngunit kapansin-pansing nag-aatubili at nahihirapan itong sagutin ang ilang tanong.

Sa pagtatapos ng kanyang talumpati, muling iginiit ni Ungab:

“Kailangan nating ibalik ang tiwala ng taumbayan. Dapat magkaroon tayo ng budget na tapat, malinaw, at makatarungan. Hindi pwedeng basta ipasa ang budget habang may ganitong kalaking tanong ng katiwalian.”

Panawagan para sa Audit at Reporma

Kasabay ng pagputok ng isyung ito sa Kongreso, sumiklab din ang mga panawagan mula sa iba’t ibang sektor ng lipunan. Maraming guro, estudyante, at civil society groups ang nanawagan ng isang full forensic audit mula sa Commission on Audit (COA) kaugnay ng paggamit ng unprogrammed funds.

May mungkahi rin na magkaroon ng special committee hearings upang himay-himayin ang bawat release ng pondo, partikular na ang mga para sa flood control projects. Hiling nila: “Walang dapat maitago. Dapat malaman ng publiko kung saan napupunta ang bawat sentimo ng kanilang buwis.”

Pag-amin ng Kongreso: Overtaken na nga ang Edukasyon

Sa huli, kinumpirma ni Cong. Suansing na ang budget ng DPWH ay mas mataas nga kaysa sa education sector sa 2025. Ayon sa kanya, ito ay bagay na inaasahan nilang maaayos sa susunod na taon. “We commit that the 2026 budget will be an education budget,” aniya.

Ngunit para kay Cong. Ungab at sa marami pang Filipino, hindi sapat ang pangakong “bawi” sa susunod na taon. Ang tanong nila: “Paano na ang kabataan ngayon?” Paano na ang mga estudyanteng naghihintay ng sapat na silid-aralan, guro, at kagamitan?

Isang Tanong Para sa Bayan

Habang tila walang katapusan ang debate sa budget ng pamahalaan, isang mas malalim na tanong ang kailangang sagutin: Paano natin masisiguro na ang ating pambansang badyet ay tunay na naglilingkod sa sambayanan — at hindi sa bulsa ng iilan?

Ang 2025 budget ay isa lamang halimbawa ng mas malawak na problema: ang kawalan ng transparency, accountability, at malasakit sa mga tunay na pangangailangan ng mamamayan.

At kung hindi ito maaaksyunan ngayon, baka tuluyan nang malubog ang bansa — hindi sa baha, kundi sa katiwalian.