“Sa bawat padalang kahon, may nakatagong lihim.
At sa likod ng mga imported na tsokolate, may halimuyak ng luha’t pangamba.”

Sa mata ng buong barangay San Roque, si Grace Beltran ang naging simbolo ng tagumpay. Isang simpleng dalagang nagsumikap, umalis ng bansa dala ang pangarap na maiangat ang pamilya sa hirap. Anak siya nina Rosenda at Alvin, at mula pagkabata, siya na ang sandigan ng mag-asawa. Hindi siya nakapagtapos ng kolehiyo, ngunit hindi rin siya kailanman naging pabigat.

Maaga siyang namulat sa responsibilidad. Nagtinda ng kakanin, naglaba sa mga kapitbahay, at minsan pa’y nagserbisyo sa karinderya kapalit ng ilang baryang ipon. Ngunit sa kabila ng pagod, hindi kailanman nawala sa mga mata ni Grace ang ningning ng pag-asa. Kaya nang alukin siya ng kaibigan ng trabaho abroad, hindi siya nagdalawang-isip.

“Gusto mo bang magtrabaho sa abroad bilang housemaid? Malaki ang kita, doble lang ang sipag,” sabi ng kaibigan.
At iyon ang naging simula ng isang bagong kabanata sa buhay ni Grace.

Nang umalis siya papuntang Gitnang Silangan, halos buong barangay ang naghatid sa terminal. May luha sa mata ni Rosenda, may pag-asa sa puso ni Alvin, at may kaba sa dibdib ni Grace. Sa isip niya: ‘Kaya ko ‘to. Para ‘to sa kanila.’

Makalipas ang ilang buwan, dumating ang unang balikbayan box. Pera, tsokolate, imported na lotion, at cellphone. Tuwang-tuwa si Rosenda. Halos hindi na niya mapigilan ang pagyayabang.

“Alam mo, Karen,” sabay pitik ni Rosenda ng kanyang buhok, “iba talaga kapag marunong sa buhay ang anak mo. Hindi tulad ng iba diyan, tambay lang.”

Tahimik lang si Karen, ngunit sa kanyang puso ay may kirot ng inis at awa. Sa kabilang dulo naman ng kalsada, si Alvin ay tahimik na nag-aayos ng motorsiklo. “Sendang, huwag mong masyadong ipagyabang. Baka bumalik sa atin.”
Ngunit hindi na niya natapos ang babala. “Alvin, magpasalamat ka na lang. May anak tayong marunong. Hindi tulad ng iba,” sagot ni Rosenda, sabay tawa ng mayabang.

Sa paglipas ng mga buwan, unti-unting nagbago ang buhay ng pamilya Beltran.
Si Rosenda na dating simple at mahiyain, ngayo’y parang reyna ng barangay. Laging nakapustura, may kolorete sa labi at suot na mga pekeng alahas na animo’y tunay na ginto.

“Naku, hindi naman ako nagyayabang. Sadyang pinagpala lang talaga kami,” madalas niyang sambit sa mga kapitbahay.
Sa tindahan ni Aling Marites, bulungan na ang mga tao.
“Grabe si Rosenda no?” sabi ni Karen. “Noong araw, di marunong mag-English, ngayon kung makapag-asta parang may interpreter!”
Sabay tawa ni Aling Marites.

At sa bawat paglakad ni Rosenda pauwi, dala ang mga imported na grocery, lagi niyang sinisingit,
“Galing ‘to sa anak ko sa Dubai. Hindi niyo pa natitikman ‘to, imported kasi.”

Ngunit sa likod ng bawat padalang kahon, may isang anak na halos hindi na makatulog.
Habang si Rosenda ay abala sa pagpapakita ng kayamanan, si Grace naman ay unti-unting nalulubog sa hirap at takot.

Sa maliit na kuwarto sa gitnang silangan, siya’y nagigising sa sigaw ng amo. Araw-araw ay pagod, gutom, at pangungulila.
Sa bawat tawag sa kanyang ina, pinipilit niyang ngumiti. “Okay lang ako, Ma,” sabi niya. “Maganda dito, mabait sila.”
Ngunit sa dulo ng tawag, may mga luha sa kanyang pisngi.

Hindi niya masabi ang totoo. Na ang sahod niyang ipinapadala ay bunga ng halos walang tulog. Na minsan ay pinipigilan niyang umiyak para lang makatulog. Na habang pinapagyabang siya ng kanyang ina, siya nama’y nabubuhay sa takot at pag-aalangan kung makakauwi pa.

Habang lumalakas ang yabang ni Rosenda sa barangay, unti-unti ring lumalayo ang loob ng mga kapitbahay.
Ang mga dating kaibigan ay bihira nang bumisita.
At sa bawat okasyon, si Rosenda ay dumarating huli, dala ang imported na kape, at mga salitang may tinik.

Hanggang isang araw, may mga bulung-bulungan sa palengke.
“May problema raw si Grace sa abroad,” sabi ni Karen kay Aling Marites.
“Ha? Paano ‘yon?”
“May kakilala si Nestor, kapatid ng kaibigan ng kaibigan sa Dubai. Sabi may kaso raw si Grace. Parang may problema sa papeles. Pati agency, sarado na.”

Mabilis kumalat ang balita.
Sa umpisa, bulungan lang sa gilid ng kalsada.
Ngunit nang makarating sa mga tricycle driver, tindera, at simbahan — tila isang apoy na kumalat sa buong barangay.

“Wala na raw balita si Grace!”
“Fake agency daw ‘yung pinasukan niya!”
“Baka kaya di na tumatawag!”

Ngunit si Rosenda, matigas pa rin.
“Puro inggit lang kayo!” sigaw niya minsan habang hinaharap ang mga kapitbahay.
“Ang anak ko nagtatrabaho sa abroad! Hindi tulad ng iba, puro tambay!”

“Eh bakit ‘di na siya tumatawag, Sendang?” singit ni Karen, hindi na nakapagtimpi.
“Baka naman may problema talaga?”
“Busy lang ang anak ko!” sagot ni Rosenda, pilit na nilalakasan ang boses.
Ngunit sa kanyang mga mata, may takot na siyang hindi maitago.

Lumipas ang mga linggo. Wala pa ring tawag.
Ang dating masiglang bahay ng mga Beltran ay tila nanahimik.
Si Alvin, madalas na lang nakaupo sa labas, hawak ang lumang cellphone, hinihintay ang mensahe na hindi dumarating.

Isang gabi, habang tinutupi ni Rosenda ang mga kurtinang bagong bili, may kumatok sa pinto.
Isang kartero.
“Delivery po para kay Mrs. Rosenda Beltran.”

Pagbukas niya ng sobre, isang liham.
Nanginginig ang kanyang kamay habang binabasa:

“Lubos po naming ikinalulungkot ipaalam na ang inyong anak na si Grace Beltran ay nasa ilalim ng kustodiya ng mga awtoridad dahil sa isang kaso ng ilegal na kontrata. Kasalukuyan po siyang nasa shelter habang hinihintay ang tulong mula sa konsulado.”

Parang gumuho ang mundo ni Rosenda.
Ang mga alahas na suot, ang mamahaling kape, ang bagong kurtina — biglang naging walang halaga.
Sa unang pagkakataon, hindi niya alam kung paano harapin ang barangay kinabukasan.

Kinabukasan, sa harap ng tindahan ni Aling Marites, walang maririnig na tawa.
Tahimik ang mga tao habang nakikita si Rosenda, nakatungo, walang kolorete, walang alahas, at may hawak na lumang cellphone.
“May balita na ba kay Grace?” tanong ni Karen, marahang lumapit.
Umiling lang si Rosenda.
“Hindi ko alam… pero sana ligtas siya.”

Lumipas ang ilang linggo pa.
Muling may dumating na liham, ngunit ngayong pagkakataon galing mismo kay Grace.

“Ma, huwag kang mag-alala. Nasa mabuting kalagayan na ako. May mga taong tumulong. Pero sana, ‘wag mo nang ipagyabang ang mga padala ko. Gamitin mo lang sa kailangan natin. Mas masaya akong makita kayong mapayapa kaysa marinig ang mga kwentong hindi totoo. Ma, hindi ko alam kung kailan ako makakauwi… pero sana pagbalik ko, makilala ko ulit ang tahanang iniwan ko.”

Napaiyak si Rosenda habang binabasa ito.
Sa mga salitang iyon, tila lahat ng yabang na itinayo niya ay naglaho.

Simula noon, nagbago si Rosenda.
Hindi na siya nakikitang nakaayos sa kanto, hindi na rin siya bumubulong ng kung anu-ano sa tindahan.
Araw-araw, nakikita siyang nagdarasal sa ilalim ng lumang punong mangga.
Tahimik. Mapayapa. Tila naghihintay.

At sa bawat huni ng hangin, parang may dalang boses na pamilyar —
ang tinig ng anak niyang si Grace, nagsasabing:

“Ma, uuwi rin ako. Pero sana, pagdating ko… hindi na kahon ang ipagmamayabang mo — kundi pagmamahal.”