“Minsan, hindi ang multo ng yumao ang nakakatakot—kundi ang ala-alang ayaw tayong bitawan.”

Dalawang taon na ang lumipas mula nang mawala si Camille Villa Rosa, ngunit para kay Leandro, parang kahapon lang tumigil ang mundo. Sa penthouse nila sa BGC, tila kumakapit ang dilim kahit may araw sa labas. Ang mga kurtina ay kalahating nakabukas, ngunit hindi sapat para palayasin ang lungkot na matagal nang naninirahan doon.

Sa tapat ng salamin, nakasuot siya ng simpleng itim na polo—hindi dahil may lamay, kundi dahil iyon lang ang kulay na hindi sumisigaw ng saya. Sa tabi ng kama ay ang mesang hindi niya ginalaw mula nang mawala si Camille. Naroon pa rin ang basong kristal na minsang pinag-inuman nila ng tamarind drink, may nakasulat pang maliit na tala:

“Balik tayo rito pag may anak na tayo.”

Isang pangakong hindi na matutupad.

Kinailangan niyang maghanda. May charity gala sila sa Makati—isa na namang gabing kailangan niyang ngumiti sa mundong hindi na niya kayang sabayan.

Pagbaba niya sa lobby, sinalubong siya ni Kiko Malvar, ang matagal na niyang driver. May payong itong hawak kahit maaraw.

“Sir… paalis na po tayo.”

Tumango lang si Leandro. Sanay na ang lahat sa kaunting salita niya. Hindi dahil suplado siya—napagod lang ang puso niyang mag-alaga ng emosyon.

Tahimik ang biyahe. Walang musika. Walang boses. Walang buhay.

Pagdating sa ballroom, sumalubong ang mga ngiting pilit ng mga taong alam ang kwento niya ngunit hindi kayang unawain ang lalim ng iniwan ni Camille.

Lumapit si Ivet Calderon, PR head ng Villa Rosa Group. Maayos ang tikas, matalim ang tingin, hawak ang tablet na parang extension ng kanyang lakas.

“Sir Leandro,” aniya, “three-minute speech lang po mamaya. Baka puwedeng i-mention ninyo ang scholarship program?”

Tumango siya, malamig pero hindi bastos.

“Saglit lang. Ayoko ng mahaba.”

Agad nangiti si Ivet, kahit halatang may konting inis na tinago sa propesyonal na mukha.

Noong umakyat si Leandro sa stage, umiikot ang spotlight sa kanya na tulad ng araw—pero hindi nakakapainit. Nagsalita siya. Maiksi. Walang kulay. Ngunit nang mabanggit ang salitang pamilya, humigpit ang panga niya. May kirot na hindi natutuyo.

Pagbaba niya, sinalubong siya ni Attorney Roldan—ang family lawyer, na halos naging tagapagbantay na rin ng puso niya.

“Leandro, anak,” mahinang sabi nito, “hanggang kailan mo dadalhin ‘yan mag-isa?”

Hindi sumagot si Leandro. Maraming tao sa paligid, maraming ilaw, maraming ingay. Ngunit para sa kanya, parang wala ang lahat.

“Ate… okay lang ako.”

“Hindi ka okay.” Napakatapat ng sagot ng abogado. “Hindi kasalanan na huminga.”

Hindi siya tumugon. Sa halip, umalis siya nang maaga. Ayaw niyang magpakuha ng larawan. Ayaw niyang makipagkwentuhan. Ayaw niyang mabuhay sa mundong tumigil noong araw na nawala si Camille.

Sa biyahe pauwi, isang alaala ang biglang lumitaw.
Tagaytay.
Isang lumang kubo.
Dalawang tasa ng kape.
At si Camille, nakatayo sa veranda, dali-daling kumaway sa kanya.

“Leo,” tawag nito, “dito tayo titira balang araw.”

“Bakit dito?” tanong niya noon, nakangiti.

“Malayo sa gulo… malayo sa sakit. Gusto kong dito tumakbo ang mga magiging anak natin. Hindi sa kalsada. Dito, safe.”

At sa likuran nila noon ay may matang nakamasid—si Dario Villa Rosa, ang kapatid niyang hindi kailanman nakahanap ng sariling liwanag. Sa inggit nitong kinimkim, nag-ugat ang tensyong hindi pa rin napuputol sa pagitan nila hanggang ngayon.

Pagbalik sa kasalukuyan, dumaan si Leandro sa lumang bahay nila sa San Juan. Doon ay sinalubong siya ni Tiya Nena—ang matandang kasambahay na parang ina.

“Anak, kumain ka muna,” anito habang iniaabot ang mainit na lugaw.

“Busog pa po ako.”

Mula sa sala, lumabas si Dario. Amoy alak. May hawak na susi ng kotse—hindi sa kanya.

“Oh, bumisita ang santo,” maanghang nitong sabi.

“Dario,” saway ni Tiya Nena, “huwag ngayon.”

Ngunit hindi iyon sapat upang pigilan siya.

“Noong namatay si Camille, parang… parang ikaw ang dahilan. Kung hindi dahil sa ’yo—”

Natigilan si Dario. Tumigas ang ekspresyon ni Leandro. Tahimik ang galit niya—mas mapanganib.

“Ulitin mo,” mahinang sabi ni Leandro.

Kahit lasing, umatras si Dario.
“Wala… wala akong sinabi.”

Hinawakan siya ni Tiya Nena sa braso. “Anak, tama na. Masakit pa siya. Hindi niya alam paano maghilom.”

Hindi sumagot si Leandro. Lumabas siya ng bahay at iniwan ang bigat ng hindi nauubos na tampuhan.

Kinagabihan, pumunta siya sa Manila Memorial Park. Hindi pa anibersaryo, pero gusto niyang mauna—parang mas madali kung siya ang mauunang haharap sa sakit bago pa dumating ang araw.

“SIR LEO!” bati ni Kuya Boyet, ang grave keeper. “Maaga po kayo.”

Tumango siya. “Gusto ko lang… mauna.”

Umupo siya sa harap ng puntod ni Camille—puting marmol, simple, hindi magarbo. Katulad ng pagmamahal nilang hindi kailanman nangailangan ng dekorasyon.

“Camil…” bulong niya, hinihimas ang malamig na lapida. “Dalawang taon na.”

Walang tugon—pero ramdam niyang may kulong na alon sa dibdib niya.

“Hindi ko alam kung paano sumulong. Hindi ko alam kung tama bang huminga nang walang kasamang sakit.”

Tumingala siya. Parang dumidilim ang langit kahit hindi pa gabi.

“Bukas ulit ako babalik,” pabulong niyang pangako. “Hindi kita nakakalimutan.”

Pag-uwi niya sa penthouse, natagpuan niya ang sarili sa gitna ng sala, nakaharap sa malawak na salamin. Sa labas, buhay ang BGC—gumagalaw, kumikilos, nagmamadali.

Siya lang ang nakatigil.

Ngunit sa gabing iyon, may kakaibang gumalaw sa loob niya. Isang pakiramdam na hindi niya maipaliwanag. Isang… pagdating. Isang paggalaw ng tadhana na hindi niya alam kung handa siyang harapin.

Kinabukasan, mismong araw ng anibersaryo ni Camille, tumunog ang doorbell—isang tunog na halos hindi naririnig sa tahimik niyang buhay.

Pagbukas niya ng pinto, may babaeng nakatayo roon. Payat, maamo ang mukha, at tila nanggaling sa mahabang pag-iyak. May hawak siyang maliit na kahon na kahoy.

“Si… si Leandro po?” umiiyak nitong tanong.

Tumango siya, naguguluhan.

“Ina-anak ni Camille… ako po yun,” bulong ng babae. “At bago siya mawala… may iniwan siyang huling mensahe para sa inyo.”

Nanlamig ang kamay ni Leandro.
Hindi niya alam kung anong laman ng kahon,
pero alam niyang sa pagbukas niya nito—
magbabago ang buhay niya na matagal nang nakahinto.

At doon nagsimula ang kwento
na hindi niya alam
na siya pa pala ang kailangang ituloy.