Ang katotohanan ay tila parang isang bagyo na matagal nang kumukulo sa ilalim ng lupa, at ngayon, ito ay sumabog sa pambansang kamalayan. Ang discovery ng isang malaking anomalya sa imprastraktura sa Davao Occidental ay hindi lamang isang simpleng ulat tungkol sa isang hindi natapos na proyekto; ito ay isang nakakakilabot na patunay na ang korapsyon ay malalim na nakabaon at matagal nang nagaganap nang walang takot at walang pananagutan. Ang pinag-uusapan dito ay isang farm-to-market road—isang kalsada na dapat ay nagbibigay-buhay at nagpapagaan sa pasanin ng ating mga magsasaka—ngunit sa halip, ito ay ginawang isang ghost project na naglalantad ng pagnanakaw sa kaban ng bayan sa pinakamasaklap na paraan.

Ang kalsadang ito, na matatagpuan sa Davao Occidental, ay nakatakda sanang matapos noon pang 2021. Ngunit sa pagpasok ng Department of Agriculture (DA) upang suriin ang sitwasyon, ang kanilang nadiskubre ay hubad na katotohanan—isang abandonadong lupa, walang semento, at tila pinagtripan lamang. Ang mga litrato at video mula sa lugar ay nagpapakita ng isang tiwangwang na daanan na malayo sa larawan ng isang tapos at maayos na proyekto. Ang ghost project na ito ay tila nagsasabi na ang bilyon-bilyong piso na inilaan para sa pag-unlad at pagpapabuti ng buhay ng mga magsasaka ay naglaho na parang bula sa gitna ng walang kakayahan at katakawan.

Ang sitwasyon ay lalong nagiging nakakagalit kung titingnan natin ang kasaysayan ng korapsyon sa mga proyektong imprastraktura. Ang pagtuklas na ito ay nagpapaalala sa isang matinding ulat noong 2020—sa panahon pa ng nakaraang administrasyon—kung saan sinasabing 50 porsiyento lamang ng pondo ang aktuwal na napupunta sa mga proyekto dahil sa malalang katiwalian sa DPWH (Department of Public Works and Highways). Ang halos kalahati ng pondo ay nawawala, na nangangahulugang ang pagnanakaw ay rampant at nakasentro sa mga matataas na posisyon. Ang farm-to-market road sa Davao Occidental ay nagpapatunay na ang problema ay hindi nasolusyunan at nagpatuloy hanggang sa kasalukuyan.

Ang galit ng sambayanan ay umiikot sa tanong: Bakit walang seryosong aksyon ang ginawa noon? Sa kabila ng nalalantad na mga ulat tungkol sa korapsyon na nagbubunyag ng malalaking opisyal at kongresista na nakikinabang sa kickbacks, walang naglakas-loob na ituloy ang imbestigasyon at panagutin ang mga buwaya. Ang pananahimik noon ay tila nagbigay ng lisensya sa mga tiwali na ipagpatuloy ang kanilang kalokohan, umaasa na walang maglalakas-loob na silipin ang kanilang mga proyekto. Ang ghost project na ito ay sumasalamin sa isang panahon kung saan ang pagpapakita lamang ng galit at pagbabanta ay sapat na kahit walang napatunayan na naparusahan.

Ngunit ngayon, nagbabago ang ihip ng hangin. Ang discovery na ito ay nagpapakita ng bagong political will sa pamahalaan. Ang Department of Agriculture ay makikipagtulungan na ngayon kay DPWH Secretary Vince Dizon upang pagpaliwanagin ang mga kontraktor at district engineers na sangkot sa mga proyekto mula 2021 hanggang 2022. Ito ay isang malaking hakbang sapagkat ito ay nagpapakita na seryoso na ang kasalukuyang administrasyon sa pagbangga sa mga sindikato ng korapsyon—isang pagkilos na hindi nakita ng taumbayan sa mga nakaraang administrasyon.

Ang pagtuklas sa ghost road na ito ay nagbibigay ng pag-asa at kasabay nito ay nagdudulot ng matinding galit. Ang galit ay katwiran dahil ang pondong ito ay ninakaw mula sa kinabukasan ng mga Pilipino—mula sa magsasaka na kailangang magbitbit ng kanilang ani sa putikan, at mula sa taumbayan na nagbabayad ng buwis. Ang proyektong ito ay hindi dapat matapos sa pagpapaliwanag lamang. Ang panawagan ng sambayanan ay hustisya at pananagutan—kulungan para sa mga naglaro sa tiwala ng bayan.

Ang sitwasyon ay nagpapilit sa pamahalaan na tuluy-tuloy na imbestigahan ang lahat ng proyekto, lalo na iyong nag-ugat sa mga panahong sinasabing talamak ang pagnanakaw. Kung ang ghost project na ito ay napatunayan na isa lamang sa maraming anomalya, nangangahulugan lamang ito na mas marami pang bilyon-bilyong pondo ang nawawala na dapat matuklasan at ibalik. Ang paglilinis sa gobyerno ay hindi dapat magkaroon ng second chance sa mga nagnanakaw.

Ang kwento ng tiwangwang na farm-to-market road ay isang mapait na paalala na ang korapsyon ay hindi isang ideya lamang; ito ay konkreto—walang sementong kalsada, naghihirap na magsasaka, at dalawang dekada ng panloloko. Ang pag-asa ng Pilipinas ay nakasalalay sa pagkilos ngayon na siguraduhin na ang bawat sentimo ay mapupunta sa proyektong inilaan para rito, at ang mga walang hiyang opisyal at kontraktor ay makulong at magbayad para sa kanilang kasalanan. Ang pagwawala ng sambayanan ay hindi dapat balewalain; ito ang hinihinging hustisya.