Isang mainit na balita ang yumanig sa bansa matapos lumabas ang ulat na muling umuusad ang imbestigasyon ng International Criminal Court (ICC) kaugnay ng war on drugs na ipinatupad noong administrasyon ni dating Pangulong Rodrigo Duterte. Marami ang napa-react matapos sabihin ng ilang eksperto na kung magpapatuloy ang proseso, maaaring humantong ito sa aktuwal na kaso at posibleng pagkakakulong ng dating pangulo.

Matagal nang isyu ang war on drugs na sinimulan noong 2016. Habang sinasabi ng ilan na ito’y epektibong kampanya laban sa kriminalidad, marami rin ang naglabas ng pagdududa at pangamba dahil sa umano’y libo-libong biktima ng extrajudicial killings. Dahil dito, pumasok ang ICC upang imbestigahan kung may mga paglabag sa karapatang pantao na naganap sa ilalim ng programa.

Sa pinakahuling ulat, kinumpirma ng ilang international sources na patuloy ang pagkuha ng testimonya at ebidensya ng ICC prosecution team. Ang mga datos umano ay galing sa dating mga opisyal ng gobyerno, ilang pulis na sangkot sa operasyon, at mga pamilya ng biktima.

Isang source ang nagsabing, “Hindi titigil ang ICC hangga’t hindi nila natatapos ang buong proseso ng imbestigasyon. Kapag sapat na ang ebidensya, maaari silang maglabas ng arrest warrant laban sa mga pangunahing responsable.”

Agad namang umingay ang social media matapos kumalat ang balita. Ang mga tagasuporta ni Duterte ay agad na sumugod sa depensa ng dating pangulo, sinasabing isa lamang itong “political harassment” at “panggigipit” ng mga banyaga sa isang lider na naglakas-loob labanan ang droga.

“Walang ginawa si Tatay Digong kundi protektahan ang bansa laban sa salot ng droga,” ani ng isang netizen. “Hindi siya kriminal. Siya ang nagligtas sa maraming kabataan.”

Ngunit sa kabilang banda, marami rin ang natuwa at nagsabing ito ay simula ng hustisya para sa mga pamilya ng mga biktima. “Matagal naming hinintay ito. Sana ngayong pagkakataon, may managot na,” komento ng isang rights advocate.

Ayon naman sa mga legal expert, mahirap pa ring sabihin kung kailan eksaktong kikilos ang ICC. Kahit kasi umalis ang Pilipinas sa Rome Statute noong 2019, maaari pa ring ituloy ng ICC ang imbestigasyon sa mga krimeng naganap habang miyembro pa ang bansa. “Hindi nawawala ang jurisdiction ng ICC sa mga kasong nagsimula bago ang pag-alis ng Pilipinas,” paliwanag ng isang international law professor.

Maging ang ilan sa mga dating opisyal ng administrasyon ni Duterte ay naglabas na rin ng kani-kanilang opinyon. Ayon sa kanila, handa silang ipagtanggol ang dating pangulo at patunayan na ang lahat ng operasyon noon ay alinsunod sa batas.

Sa isang panayam, sinabi ng anak ng dating pangulo na si Vice President Sara Duterte, “Hindi namin papayagang yurakan ang dangal ng aming pamilya. Ang ama ko ay nagsilbi nang tapat sa bayan, at wala siyang dapat ikatakot.”

Gayunpaman, marami pa rin ang naniniwalang delikado ang sitwasyon ng dating pangulo, lalo na kung maglabas ng warrant ang ICC at makakuha ng suporta mula sa ibang bansa. Sa ilalim ng international law, maaari siyang maaresto kung sakaling magtungo siya sa alinmang bansang kasapi ng ICC.

Ayon sa isang political analyst, “Kung tutuusin, hindi madaling maipatupad ang arrest order, pero kung magkakaroon ng international cooperation, may posibilidad na maharap si Duterte sa korte.”

Habang patuloy na nagbabangayan ang mga tagasuporta at kritiko ng dating pangulo, nananatiling tahimik si Duterte sa isyu. Ayon sa mga malalapit sa kanya, mas pinipili niyang huwag magsalita at hintayin ang mga susunod na hakbang ng ICC bago magbigay ng opisyal na pahayag.

Marami ang nagtatanong: makakawala pa kaya siya sa kamay ng international justice system? O ito na ang simula ng isang malalim na laban na maaaring magtulak sa kanya sa kulungan sa ibang bansa?

Isang bagay lang ang malinaw—ang isyung ito ay muling nagbukas ng malalim na sugat sa kasaysayan ng bansa. Habang ang ilan ay nananatiling tapat sa kanilang “Tatay Digong,” marami rin ang patuloy na umaasa na sa wakas, may mananagot sa libo-libong buhay na nawala.