Sa isang maliit na barangay sa Laguna, kilala si Lyka bilang masipag na tindera sa palengke. Hindi marangya ang buhay niya, pero maayos, tahimik, at puno ng pagmamahal ang tahanang binuo niya para sa anak niyang si Mara. Limang taon pa lang ang bata, ngunit matalino, masayahin, at laging nakadikit kay Lyka. Wala nang ibang pamilya ang mag-ina, kaya’t mahigpit ang kapit nila sa isa’t isa.

Pero isang umaga, nagbago ang lahat.

Habang naghahanda si Lyka para pumasok sa palengke, bigla na lang dumating ang landlord na halatang galit na galit. May hawak itong sobreng puti, at nakataas ang boses habang nagsasalita.

“Lyka, ilang buwan ka nang delayed sa renta! Sinabi ko sa’yo, isa pang buwan lang ang palugit mo. Wala na. Umalis na kayo ngayon din!”

Gusto sanang magpaliwanag ni Lyka—hindi dahil sa kapabayaan, kundi dahil sa biglang pagkakasakit ng anak na ilang linggong ginastusan ng malaki. Pero hindi siya pinakinggan. Kahit nakikiusap na may kasama pang batang umiiyak, nanatiling matigas ang may-ari.

Sa loob lamang ng isang oras, nasa labas na ang kaunting gamit ng mag-ina. Isang kahon, dalawang bag, at ang lumang kumot na ginagamit ni Mara tuwing malamig ang gabi. Walang tumulong. Walang nagtanong kung ayos lang ba sila. Para bang bigla silang naging invisible sa mundo.

Humawak si Mara sa kamay ng ina. “Ma, saan po tayo pupunta?”

Ngumiti si Lyka kahit nanginginig ang labi niya. “Maghahanap tayo ng bagong bahay, anak. Tiwala ka kay Mama.”

Pero habang naglalakad sila sa gilid ng kalsada, dama ni Lyka ang bigat ng problema. Wala siyang sapat na pera pang-deposito, wala ring kamag-anak na puwedeng puntahan. Ang tanging meron siya ay ang pangako sa sarili na hindi niya pababayaan ang anak.

Habang iniisip niya ang gagawin, biglang umulan. Wala silang masilungan. Basang-basa si Mara, nanginginig sa lamig. Doon na bumigay ang loob ni Lyka. Niyakap niya ang anak at hindi mapigilang humagulgol.

Sa gitna ng ulan, may humintong lumang tricycle. Bumaba ang matandang lalaking may mahinang kilos, naka-payong, at may dalang lumang jacket.

“Iha,” mahinahon nitong sabi, “bakit nandiyan kayo? Basang-basa na ang bata. Halika, sumama muna kayo sa akin.”

Nag-aatubili si Lyka. Hindi niya kilala ang lalaki. Pero nang makita niyang nangingitim na ang labi ni Mara, wala siyang nagawa kundi sumama.

Sa isang lumang bahay na gawa sa kahoy, pinatuloy sila ng lalaki. Tinuyo ang buhok ni Mara, pinainom ng mainit na tsaa, at pinahiram ng damit.

“Ako nga pala si Mang Cesar,” wika nito. “Mag-isa lang ako rito. Wala na ang asawa ko. Kung gusto niyo, dito muna kayo pansamantala.”

Napaiyak si Lyka. “Hindi ko po alam kung paano ko kayo mababayaran.”

Ngumiti ang matanda. “Ang hirap ng buhay, iha. Kung hindi tayo tutulong sa kapwa, kanino pa tayo aasang tutulungan?”

Ilang araw na tumuloy ang mag-ina kay Mang Cesar. Tinutulungan niya si Lyka maghanap ng trabaho at lugar na mauupahan. Habang tumatagal, napapansin ni Lyka ang kakaibang kabaitan ng matanda—parang may lalim, may dahilan. Hindi siya mapalagay.

Isang hapon, habang pinaglalaruan ni Mara ang mga gamit sa sala, may nakita itong lumang larawan—ang larawan ng isang babae at batang nakangiti.

“Nay, kamukha ko po,” sabi ni Mara.

Nagulat si Lyka. Kinuha niya ang larawan at napatingin kay Mang Cesar na biglang tumigil sa paghuhugas ng tasa.

“Ano pong ibig sabihin nito?” tanong ni Lyka, nangangatog ang boses.

Dahan-dahang umupo ang matanda. “Matagal ko nang gustong sabihin sa’yo. Pero natakot akong baka umalis ka agad.”

Umupo si Lyka sa harap niya.

“Siya,” sabay turo sa larawan ng babae, “ay ang anak ko. Pitong taon na mula nang mawala siya. Lumayas siya dahil nag-away kami. Hindi ko na siya nakita ulit… hanggang sa nalaman kong namatay siya sa aksidente.”

Nanigas si Lyka. “Sir… ano pong kinalaman namin sa anak ninyo?”

Inabot ni Mang Cesar ang isa pang larawan. At doon tuluyang nanlaki ang mata ni Lyka.

Ang batang nasa picture ay si Mara.

O halos kamukha ni Mara noong mas bata pa siya.

“Kambal?” mahina niyang bulong.

Umiling si Mang Cesar. “Anak ng anak ko… apo ko. Ikaw ang huling kinontak ng anak ko bago siya nawala. Ikaw ang tumulong sa kanya noon, ‘di ba?”

Tumango si Lyka habang naluluha. Siya ang nag-alaga sa kaibigan niyang nagdadalang-tao noon at nang wala itong makapitan, kinupkop niya si Mara.

“Hindi ko sinasabing ibigay mo sa akin ang bata,” sabi ni Mang Cesar habang nanginginig ang tinig. “Gusto ko lang siyang masilayan. Makita. Maging bahagi ng buhay niya, kahit kaunti.”

Biglang bumagsak ang luha ni Lyka. Lahat ng paghihirap nila—ang pagkawala ng bahay, ang pag-ulan, ang pagkakatagpo nila kay Mang Cesar—lahat pala’y nagdala sa isang sagot na hindi niya inasahan.

Hindi galit ang naramdaman niya, hindi takot. Kundi isang uri ng kapalarang hindi mo basta-basta mauunawaan.

Pagkaraan ng ilang linggo, nakahanap si Lyka ng bagong trabaho at maliit na apartment. Ngunit hindi na nawala si Mang Cesar sa kanilang buhay. Madalas itong bumisita, nagdadala ng pagkain, at nagiging parang lolo kay Mara.

At sa kauna-unahang pagkakataon matapos ang napakaraming taon, nagkaroon ng pamilya ang bawat isa sa kanila.

Hindi nila inakala na ang araw na pinakamasakit ay magiging dahilan ng isang bagong pagsisimula. Kung hindi sila pinalayas, hindi sana nila natagpuan ang taong magpapatunay na minsan, ang kapalit ng pagkawala ay muling pagbuo.