May mga desisyong nagagawa ng isang tao na habangbuhay niyang pagsisisihan. Ganito ang kwento ni Roberto, isang lalaking minsang naniwala na ang halaga ng isang ama ay nasusukat lamang sa pagkakaroon ng anak na lalaki. Dahil sa paniniwalang iyon, nawasak ang pamilya niyang dati’y puno ng tawanan, pagmamahal, at pangarap.

Labinlimang taon na ang nakalipas, pero malinaw pa rin sa isip ni Elena ang araw na iyon. Umuulan nang malakas habang nakatayo siya sa harap ng bahay nilang gawa sa kahoy, yakap ang apat niyang batang anak na babae. Si Roberto, ang kanyang asawa, ay nasa pintuan, malamig ang titig, may galit sa boses.

“Lumayas na kayo,” mariin niyang sabi. “Wala akong pakinabang sa inyo. Gusto kong magka-anak na lalaki, hindi puro babae!”

Hindi makapaniwala si Elena sa narinig. Akala niya biro lang. Pero nang makita niya ang maleta sa gilid ng pintuan, alam niyang tapos na ang lahat. Walang kahit isang piraso ng pagmamahal o awa sa mga mata ng lalaking minsang nangako sa kanya ng habang-buhay.

Walang nagawa si Elena kundi ang tumalikod, habang ang mga anak niyang umiiyak ay hawak-hawak ang kanyang palda. Wala silang direksyon. Walang pera. Wala ring bahay na malilipatan. Ngunit sa kabila ng sakit, sinabi ni Elena sa sarili: Hindi ko hahayaang maging kawawa ang mga anak kong babae.

Makalipas ang ilang linggo, nakahanap sila ng masisilungan—isang maliit na silid sa likod ng tindahan ng kaibigan. Mula noon, nagsimula ang mahirap ngunit matatag na yugto ng kanilang buhay. Nagtrabaho si Elena bilang labandera, tagalinis, minsan tagaluto. Ang mga anak niya, kahit bata pa, ay tumulong—nagbebenta ng kakanin, nag-aaral sa ilalim ng ilaw ng kandila.

“Balang araw, ipapakita natin sa kanya na mali siya,” sabi ni Elena habang pinupunasan ang pawis sa noo.

Lumipas ang mga taon. Ang panganay, si Liza, nakapagtapos bilang nurse. Si Mariel, naging guro. Si Ana, isang inhinyero. At ang bunso, si Carla, nagtapos ng abogasya. Lahat sila, pawang mga babae—ngunit bawat isa, matatag, may dignidad, at may pusong handang magmahal kahit minsang winasak ng kanilang sariling ama.

Isang araw, habang nasa trabaho si Carla sa ospital, isang pasyente ang dinala—mahina, payat, at tila walang lakas. Nang basahin niya ang pangalan sa chart, natigilan siya: Roberto D. Ramos.

Ang amang nagpalayas sa kanila labinlimang taon na ang nakalipas.

Nang pumasok siya sa silid, halos hindi siya makilala ng matanda. “Doktora,” mahinang sabi ni Roberto, “may apat akong anak na babae… gusto ko lang sanang humingi ng tawad bago ako mamatay.”

Hindi agad nakapagsalita si Carla. Hindi niya alam kung matatawa o iiyak. Lumapit siya, hinawakan ang kamay ng matanda. “Hindi mo kailangang mamatay para humingi ng tawad, Papa,” sabi niya sa mahinang tinig.

Kinabukasan, nagtipon ang apat na magkakapatid kasama si Elena sa ospital. Walang galit sa kanilang mga mukha, tanging katahimikan at pag-unawa. Nang pumasok si Roberto sa ulirat, nakita niya ang mga anak na minsan niyang itinaboy.

“Mga anak…” mahina niyang sabi, halos walang boses. “Patawarin n’yo ako. Akala ko noon, lalaki lang ang magbibigay ng karangalan sa pamilya ko. Pero ngayon ko lang naintindihan, mga babae man o lalaki—pareho lang kayong biyaya.”

Luha ang naging sagot ni Elena. Walang salita, ngunit ang yakap na ibinigay niya ay sapat na para iparating ang kapatawaran.

Lumipas ang ilang linggo, pumanaw si Roberto nang tahimik, hawak ang kamay ng kanyang asawa at mga anak na matagal na niyang hindi nasilayan. Sa kanyang labi, may ngiting tila nagsasabing salamat sa ikalawang pagkakataon.

Sa libing niya, sinabi ni Liza, “Hindi na mahalaga kung anong kasarian ang ibinibigay ng Diyos sa atin. Ang mahalaga ay kung paano natin pinahahalagahan ang mga taong minamahal natin habang may oras pa.”

Ang kwento ng pamilyang Ramos ay kumalat sa social media, umantig sa puso ng marami. Marami ang nagsabing ito’y paalala sa lahat ng magulang na ang mga anak, babae man o lalaki, ay pare-parehong regalo. Hindi sila dapat sukatin sa kasarian, kundi sa pagmamahal at respeto.

Dahil sa huli, kapag nawala na ang galit at yabang, ang tunay na halaga ng isang ama ay nasusukat hindi sa dami ng anak na lalaki, kundi sa kung gaano niya kayang yakapin ang kanyang buong pamilya—nang walang kondisyon.