Sa isang maliit na baryo sa Laguna nakatira si Mang Arturo, isang 78-anyos na retiradong karpintero. Tahimik ang buhay niya—walang reklamo, walang hiling, at kadalasan ay mag-isa sa bahay. Pero sa simpleng anyo niya, walang makakahula na taglay niya ang isang lihim na maaaring mag-iba ng kapalaran ng kaniyang pamilya.

Sa kabila ng edad, mas pinipili ni Mang Arturo ang magtrabaho. Naglilinis siya ng bakuran, nag-aalaga ng gulay, at minsan—naghahakot pa ng kahoy. Ngunit ang nakakalungkot, imbes na igalang at alalayan, ang ilan sa kaniyang mga apo ay madalas siyang pagtawanan.

Isang araw, habang bitbit niya ang mabigat na sako ng lupa para sa kanyang tanim, narinig niyang nagtatawanan ang tatlo niyang apo sa lilim ng puno.

“Tingnan natin kung kaya niya ‘yan. Baka himatayin,” natatawang sabi ni Josh, ang pinakamatanda.

“Grabe si Lolo, ayaw paawat! Hindi pa rin alam na mahina na siya,” dagdag ni Carlo.

“At saka bakit pa siya nagtatrabaho? Ang tanda na niya pero akala mo binata pa,” sabay turo ni Mia habang tumatawa.

Narinig ni Mang Arturo ang lahat.

Hindi siya lumingon, hindi nagsalita, pero ramdam niya ang kirot. Hindi selos ang naramdaman niya, kundi lungkot. Sapagkat hindi alam ng mga batang iyon kung gaano niya sila kamahal. Hindi rin nila alam kung gaano niya sila gustong gabayan, suportahan, at tulungan—lalo na’t malapit na niyang buksan ang matagal niyang tinatagong sikreto.

Kinagabihan, habang siya’y nagpapahinga, dumalaw ang isa sa mga apo niyang si Elena—ang pinaka-magalang at madalas tumulong sa kanya. Bitbit nito ang pagkain at gamot.

“Lo, dapat po nagpapahinga kayo. Ako na po bukas magdidilig,” sabi ng dalaga.

Ngumiti si Mang Arturo, ngunit may bigat sa dibdib. “Anak, hindi dahil matanda ako ay wala na akong silbi. Ngunit mas masakit… kapag pawing pagtawa na lang ang nakukuha ko sa mga dapat sana’y nagmamahal.”

Napayuko si Elena. “Pasensya na po sa kanila, Lo.”

Pinatong ng matanda ang kamay sa balikat niya. “Hindi ko kailangan ang paghingi mo ng tawad, anak. Pero darating ang araw na kailangan nilang matuto.”

Hindi iyon basta salita. May laman. May bigat. Parang may pinaghahandaan.

Ilang linggo ang lumipas, pinatawag ng abogado ang pamilya ni Mang Arturo. Nagulat ang lahat—lalo na ang tatlong apong madalas mangutya. Hindi nila maintindihan kung bakit kailangan ng abugado, at bakit parang seryoso ang tono ng pagtawag.

Pagdating nila sa munting sala ng abogado, naroon si Mang Arturo—nakaupo, tahimik, ngunit may kakaibang lakas sa mga mata.

“Bakit po kami nandito?” tanong ni Josh, halatang naiinip.

Umubo si Mang Arturo bago nagsalita.

“May mga bagay akong itinago sa inyo, hindi para sorpresahin kayo, kundi para ipamahagi ko sa tamang oras… sa mga taong tunay na marunong rumespeto.”

Nagkatinginan ang magkakapatid.

Nagpatuloy ang abogado: “Si Ginoong Arturo Santos ay may naipon na halaga—mahigit labing-isang milyon. At ngayon ay ipapamahagi niya ito ayon sa kanyang kagustuhan.”

Nanlaki ang mata ng lahat. Hindi makapaniwala. Ang matandang pinagtatawanan nila, ang inakalang dukhang walang-wala—may naipon palang milyon-milyon?

Naglakad si Mang Arturo papunta sa mesa. Mabagal, pero matatag.

“Tingnan natin,” mahinahon niyang sabi, “kung kaya ninyong tanggapin ang desisyon ko.”

Inilabas ng abogado ang dokumento.

Ang kabuuang yaman ay hahatiin… ngunit hindi pantay.

Pinakamalaking bahagi—si Elena.

Si Elena na hindi nang-insulto. Si Elena na tumulong kahit hindi pinapakiusapan. Si Elena na minahal ang lolo niya nang walang halong kondisyon.

Sa kanya mapupunta ang bahay, ang lupa, at kalahati ng ipon.

Ang tatlong nanghamak?

Tatanggap sila ng tig-iisang maliit na bahagi—halos pantay gastos lang sa isang buwan.

Namilog ang mata ni Josh. “Lo, hindi po fair ‘yan!”

“Lo, apo ninyo kami!” sigaw ni Carlo.

“Bakit gano’n?” naiiyak na tanong ni Mia.

Dahan-dahang sumagot si Mang Arturo.

“Dahil ang respeto, paggalang, at pagmamahal… hindi basta dahil sa dugo. Kayo ang nagsabi—‘tingnan natin kung kaya ko pa.’ Kaya ko pa. Hindi ang sako ng lupa ang tinutukoy ko… kundi kung kaya ninyong tratuhin ako nang tama.”

Tahimik ang buong kwarto.

“Pero Lo—” pipigil sana si Josh.

“Itigil ninyo,” sabi ni Mang Arturo. “Hindi ako naghihiganti. Tinuturuan ko kayo. Ang pera, mawawala. Pero ang ugali na dala ninyo… ‘yan ang magpapahirap sa buhay ninyo kung hindi ninyo babaguhin.”

Lumapit si Elena sa lolo at niyakap ito. “Salamat po, Lo. Pangako, hindi ko kayo bibiguin.”

Napangiti si Mang Arturo. “Hindi ko kailanman kayo pinili dahil mabait ka. Mabait ka kasi, kaya ikaw ang pumili sa sarili mo.”

Sa huling pagkakataon, nilingon niya ang tatlong apo.

“Simula ngayon, bawi kayo sa ugali, hindi sa mana.”

At iyon ang naging aral na hindi nila malilimutan.

Maraming tao ang may pera, pero iilan lang ang may pusong marunong gumanti ng kabutihan, hindi galit. At iilan lang ang tulad ni Mang Arturo—ang kayang itama ang mali nang walang kirot, kundi aral.