Tahimik ang bahay. Para kay Sofia, ang katahimikan na ito ay mas maingay pa sa sigawan. Ito ang tunog ng anim na taong pagsasama na unti-unting namamatay. Pagdating mula sa trabaho, ang asawa niyang si Jonathan, isang guro, ay madalas na nakatutok sa TV o sa cellphone. Ang kanilang mga pag-uusap ay kasing ikli ng mga sagot nito: “Okay lang,” “Mmm,” “Depende sa schedule.”

Nalalapit na ang kanilang ika-anim na anibersaryo. Si Sofia ang unang bumanggit, umaasa sa kahit katiting na pananabik. “Baka gusto mong lumabas kahit simpleng dinner lang,” sabi niya. Ang sagot ni Jonathan ay ang dati niyang linya: “Depende sa schedule kohan.”

Sanay na si Sofia. Ang dating mainit na pagmamahalan ay pinalamig ng isang bagay na pareho nilang alam ngunit hindi mapag-usapan: ang kawalan ng anak. Ang hindi alam ni Jonathan, o marahil ay pinipili nitong huwag alamin, ay ang sekretong matagal nang itinatago ni Sofia. Sa ilalim ng center table, sa loob ng isang envelope, naroon ang resulta ng kanyang “low ovarian reserve.” Tatlong taon na niya itong dinadala—ang bigat ng katotohanang siya ang “problema.”

Tinitiis niya ang bawat araw, hindi lang ang malamig na espasyo sa kanilang kama, kundi pati na rin ang nagbabagang presyon mula sa pamilya ng kanyang asawa.

Ang pagbisita sa bahay ng mga Ramirez ay palaging isang pagsubok sa kanyang pasensya. Si Mama Lorna, ang kanyang biyenan, ay hindi nagpapapigil sa pagbibigay ng mga komento. “Baka naman hindi mo na siya pinagluluto kaya puro bili na lang,” bungad nito nang magdala si Sofia ng cake. Sinundan pa ito ng ama ni Jonathan, si Papa Ernesto, na pinuna ang kanyang sahod. “Mas malaki pa sa sweldo ng anak namin,” sabay tawa.

Ang pinakamatinding dagok ay dumating sa hapag-kainan. Ipinagmalaki ni Jazel, ang nakababatang kapatid ni Jonathan, ang kanyang engagement ring. Ang pagbati ay mabilis na nauwi sa isang pamilyar na atake.

“Oo nga anak,” sabi ni Mama Lorna, nakaturo kay Sofia. “Gusto na naming maging lola’t lolo… Baka naman si Sofia lang talaga ang masyadong career woman sa inyo. Huwag puro trabaho para magkaroon naman kayo ng anak. Sa lagay na yan, mukha kayong magkasintahan lang. Hindi kayo mukhang pamilya.”

Bawat salita ay parang martilyong humahampas sa kanyang dibdib. “May mga bagay lang na dumarating sa tamang oras,” mahina niyang sagot.

“Tamang oras? 6 years na kayong kasal anak,” sagot ng biyenan.

Si Jonathan ay tahimik lang. Ang inaasahan niyang pagtatanggol ay isang mahinang “Ma, please.” Sa pag-uwi nila, sinubukan ni Sofia na ilabas ang sama ng loob. “Hindi mo ba ako ipagtatanggol kahit minsan?” tanong niya. Ang sagot ni Jonathan: “Ayokong palakihin Sofia. Gabi na. Pagod na ako.”

Ang salitang “pagod” ang laging kanlungan ni Jonathan. Ngunit isang gabi, umuwi itong amoy alak at nagsalita. “Alam mo minsan nainggit ako sa mga kaibigan ko,” anas nito. “Lahat sila may anak na. Anim na taon na Sofia. Ilang taon pa ba?”

Doon nagsimula ang tunay na bangungot. Lumapit si Jonathan kay Sofia hindi para ayusin ang kanilang relasyon, kundi para humingi ng pabor. Si Jazel at ang fiancé nitong si Paul ay nangangarap ng isang bonggang kasal sa Tagaytay—isang kasal na nagkakahalaga ng P450,000, na malayo sa kanilang badyet.

“Family helps family, ‘di ba?” sabi ni Jonathan. “Saka alam ko na marami naman tayong ipon… lalo ka na.”

Naramdaman ni Sofia ang pagiging isang bukas na wallet. “Jonathan, masyadong malaki ang 300,000 at baka mas tumaas pa,” sabi niya, hindi pa alam ang buong halaga.

“Ang bigat mo namang kausap minsan,” sagot ni Jonathan. “Hindi porke mas malaki ang kinikita ko,” depensa ni Sofia, “lahat ng bayarin sa bahay… ako nag-aasikaso.”

Sa huli, dahil sa panggigipit at sa desperadong pag-asa na baka ito na ang paraan para bumalik ang init ng kanilang pagsasama, pumayag si Sofia. Siya mismo ang nakipag-usap sa venue. Inilagay niya ang kontrata sa ilalim ng kanyang pangalan at binayaran ang buong P450,000.

Ang kapalit ay pansamantalang tamis. Niyakap siya ni Jonathan sa harap ng pamilya. Pinuri siya ni Mama Lorna. “Ang bait mo talaga. Ang swerte ni Jonathan sa’yo,” sabi ng biyenan. Naging sentro siya ng selebrasyon. Pakiramdam ni Sofia, kahit sandali, ay naging mahalaga siya. Hindi niya alam na ang perang iyon ay bayad pala para sa kanyang kalayaan.

Nagkaroon si Sofia ng business trip sa Cebu. Tatlong araw siyang nawala. Dahil sa pananabik at pagka-miss sa asawa, nag-book siya ng mas maagang flight pauwi, bitbit ang mga pasalubong. Gusto niyang sorpresahin si Jonathan.

Maingat niyang binuksan ang gate. Tahimik at madilim ang bahay. Ngunit habang papalapit siya sa kanilang kwarto, may narinig siyang kaluskos. Sumunod ang mahinang halakhak at isang daing ng babae na hindi sa kanya.

Huminto ang kanyang paghinga. Nanginginig ang kanyang kamay habang dahan-dahang sinilip ang bahagyang bukas na pinto.

Nandoon si Jonathan, walang saplot, at nasa ibabaw ng babae. Ang babae: si Trina, ang kanyang ex-girlfriend.

Napaatras si Sofia. Ang kaluskos ay narinig ni Jonathan. “Sofia, huwag,” sabi nito, nagmamadaling magsuot ng shorts.

“Ang bilis, Jonathan,” marahan ngunit matalim na sabi ni Sofia. “Tatlong araw lang akong nawala.”

“Please Sofia, hindi ko ‘to ginusto. Nagkita lang kami, nagkainuman,” paliwanag ni Jonathan.

“Hindi mo ginusto?” Tumawa si Sofia ng mapait. “Eh walang hiya ka. Sarap na sarap ka sa ibabaw ng ex mo… Intensyon mong lokohin ako at dinala mo pa sa bahay natin.”

Nang subukang tumakas ni Trina, hinila ito ni Sofia at walang salitang sinampal ng malakas. “Ang kapal ng mukha mo, Trina,” nanginginig niyang sabi. “Alam mong may asawa na siya pero pumatol ka pa rin.”

Humarap siya kay Jonathan, ang galit ay napalitan ng matinding sakit. “Pinili mo ‘to. Pinili mo.” Kinuha niya ang maliit na maleta, inihagis ang wedding ring sa mukha nito, at umalis. “Simula ngayon,” sabi niya bago lumabas, “wala na akong asawa.”

Pansamantala siyang tumuloy sa kaibigang si Lisa. Doon niya ibinuhos ang lahat. Ang masakit, aniya, ay hindi lang ang panloloko. “Ako yung walang anak. Ako yung abala sa trabaho. Ako yung laging sinusukat sa mga pagkukulang ko.”

Kinabukasan, nag-file siya ng legal separation.

Ang inaasahan niyang katahimikan ay sinira ng pamilya Ramirez. Nag-leave siya sa family group chat, ngunit sinundan siya ng mga tawag at text. Una si Mama Lorna, pagkatapos ay si Jazel.

Walang nagtanong kung kumusta siya. Walang nagtanong kung saan siya natutulog. Ang tanging laman ng kanilang mensahe ay: Pera.

“Anak,” sabi ni Mama Lorna sa telepono, “itutuloy mo pa rin ba yung tulong mo sa kasal ni Jazel? Alam mo namang wala silang ibang maaasahan. Sayang naman yung venue.”

“Nagloko po si Jonathan sa akin,” sagot ni Sofia.

“Hindi kasalanan ni Jel ang nangyari sa inyo,” inis na sagot ng ginang. “Nangako ka na ‘di ba?”

Si Jazel naman ang tumawag, humahagulgol. “Ate, please huwag mong sirain yung araw ko. Ikaw na lang ang inaasahan namin. Ate, huwag mo naman kaming pabayaan.”

“Hindi ko rin trabaho ang ayusin ng kasal ninyo,” sagot ni Sofia. “Kailangan kong ayusin ang sarili kong buhay.”

“Ang sama mo na talaga ate!” sigaw ni Jazel.

Ang huling tumawag ay si Jonathan. Muli, sinubukan nitong gawing kasalanan ni Sofia ang lahat. “Baka kung nagkaroon tayo ng anak,” sabi nito, “baka hindi ko ginawa ‘yun.”

Doon naputol ang huling hibla ng pasensya ni Sofia. “So kasalanan ko pa?” tanong niya. “Huwag mong ibigay na dahilan sa akin yan kung bakit ka nagloko. Kasi ang totoo, ginusto mo… Ikaw ang basag, Jonathan. Matagal na. Ako lang yung pilit mong ginagamit para maramdaman mong buo ka.”

Tinawagan siya ni Jonathan ulit, sinabing “petty” siya kung kakanselahin ang venue. Tinawag siyang “selfish” ng kanyang mga biyenan.

Nakatitig si Sofia sa kontrata ng venue. “Cancellations made within 72 hours before the event are eligible for an 80% refund.”

Tumayo siya at kinuha ang cellphone. Hinanap niya ang numero ng Tagaytay Events Pavilion.

“Good morning,” kalmado niyang sabi. “Ako po si Sofia Ramirez. Gusto ko pong ipa-verify… Makukuha ko pa po ba yung refund?”

“Yes po ma’am, 80%,” sagot ng ahente.

“Okay. Please process the cancellation under my name. I’ll send the email right away.”

“Ma’am, sure po ba kayo?”

“Ako po yung client. Ako ang pumirma at nasa kontrata ‘di ba,” ngumiti si Sofia.

Pagkababa ng tawag, napahinga siya ng malalim. Pagkalipas ng dalawang oras, nagsimula ang mga tawag. Si Jazel, hysterical. “Anong ginawa mo? Bakit mo kinansel yung venue? Wala na kaming kasal!”

“Alam ko,” marahang sagot ni Sofia. “At matagal ko na ring alam na ginamit niyo lang ako.”

Sumunod si Mama Lorna. “Sinira mo ang kasal ng anak ko! Wala kang utang na loob! Mapaghiganti ka!”

“Hindi po ako ang sumira,” sagot ni Sofia bago patayin ang tawag. “Matagal niyo na pong sinira ang respeto ko sa inyo.”

Ang “dream wedding” ay nauwi sa isang reception sa barangay hall, na may iba’t ibang kulay ng upuan. Ang kahihiyan ay kumalat sa buong angkan. Si Sofia naman ay nakatanggap ng 80% ng kanyang pera pabalik.

Lumipat si Sofia sa isang condo. Sinimulan niyang ayusin hindi lang ang bagong tirahan, kundi ang kanyang bagong buhay. Nag-enroll siya sa isang pottery class. Doon, sa gitna ng paghubog ng luwad, may nakilala siya.

Si Ethan Villanueva. Isang architect, part-time professor, at isang biyudo. “Parang tao lang din ‘yan,” sabi ni Ethan, tinutukoy ang clay. “Kapag pinilit mo, mas lalong bibigay.”

Naging magaan ang kanilang samahan. Si Ethan ay may dalang kapayapaan na hindi kailanman naramdaman ni Sofia kay Jonathan. Isang gabi, umamin si Ethan. “Akala ko gusto ko lang ng kaibigan,” sabi nito, basang-basa ng ulan sa labas ng pinto ng condo ni Sofia. “Pero tuwing kasama kita… parang gusto kong subukang magmahal ulit.”

Ang pinakamalaking takot ni Sofia ay ang kanyang sikreto. “Ethan, wala na akong maibibigay. Wala akong anak.”

Lumapit si Ethan. “Hindi ko kailangan ng anak, Sofia. May dalawa na akong mahal sa buhay. Ang gusto ko’y ikaw. At kung tatanggapin mo ako, pwede mo ring ituring na anak ang mga anak ko.”

Nang makilala ni Sofia sina Lara at Mika, ang mga anak ni Ethan, ang kaba niya ay napalitan ng init. “Okay po,” sabi ng batang si Lara. “Basta mahal ka po, tatay. Okay lang po sa amin ang bagong mommy.”

Sa isang simpleng almusal ng pancakes, natagpuan ni Sofia ang pamilyang matagal niyang hinangad. Natagpuan niya ang pagiging ina sa paraang hindi niya inaasahan. Ang kasal nila ni Jonathan ay tuluyan nang nawalang-bisa.

Nakatayo si Sofia sa harap ng salamin, suot ang kanyang wedding dress. Sa tabi niya ang dalawang flower girls, sina Lara at Mika. “Mommy, ang ganda-ganda mo po,” sabi ni Lara. Niyakap sila ni Sofia.

Ang kwento ni Sofia ay hindi nagtapos sa paghihiganti. Nagtapos ito sa paghilom. Napatunayan niya na ang pagiging buo ay hindi nangangailangan ng pag-apruba mula sa iba, at ang tunay na pamilya ay hindi nakikita sa dugo, kundi sa pagmamahal na kusang ibinibigay at malayang tinatanggap.