Sa isang pangyayaring tila hinugot sa isang political thriller, isang misteryosong sunog ang tumupok sa gusali ng Department of Public Works and Highways (DPWH) Bureau of Research and Standard sa Quezon City. Ngunit hindi ito ordinaryong trahedya. Dumating ang insidente sa kasagsagan ng isa sa pinakamaiinit na kontrobersiyang bumabalot sa bansa: ang bilyun-bilyong pisong flood control scandal.

Agad na kumalat ang bulungan at hinala. Para sa maraming galit na mamamayan, ang tiyempo ay hindi isang simpleng pagkakataon. Ito ay isang kalkuladong galaw, isang desperadong pagtatangka na burahin ang katotohanan.

Ayon sa mga source, ang nasunog na gusali ay diumano’y naglalaman ng mga kritikal na dokumento, mga ebidensyang maaaring magdugtong sa ilang matataas na opisyal at makapangyarihang pulitiko sa mga maanomalya at sinasabing “falsified” na mga proyekto. Habang ang bansa ay humihingi ng mga sagot at pananagutan, ang mga sagot na iyon ay tila naglaho na kasama ng usok.

Ang insidenteng ito ay nagdagdag ng gasolina sa apoy ng galit ng publiko. Ang mga mamamayan, na matagal nang naghihirap sa buwis na kanilang binabayaran, ay napipilitang panoorin kung paano ang kanilang pinaghirapang pera ay napupunta lamang sa bulsa ng iilan. Ang ironiya ay hindi nawawala: habang ang mga ordinaryong Pilipinong nagpoprotesta sa kalsada ay mabilis na pinipigilan at tinatawag na destabilisador, ang mga ebidensya laban sa mga makapangyarihan ay tila malayang “natutupok.”

Ito ay isang sampal sa mukha ng bawat Pilipino na umaasa pa sa isang malinis at tapat na pamahalaan. Ang tanong na nasa isip ng lahat: “Sinadya ba ito?”

Isang Sistema ng Palakasan?

Ang pagdududa sa sunog sa DPWH ay pinalala pa ng isa pang kamakailang kaganapan sa loob ng sistema ng hustisya. Iniulat na ibinasura ni Ombudsman Jesus Crispin “Boying” Remulla ang mga kasong kriminal laban kay Governor Gwen Garcia dahil sa “lack of probable cause.”

Para sa mga kritiko, ito ay isang malinaw na halimbawa ng tinatawag nilang “palakasan system.” Ang Ombudsman, na dapat sanang nangunguna sa pag-usig sa mga tiwali, ay tila nagiging instrumento upang protektahan ang mga kaalyado ng administrasyon. Ang persepsyon ay lumalakas: “i-abswelto lahat ng kaalyado at ipakulong lahat ng kalaban.”

Ang ganitong mga desisyon ay lumilikha ng isang mapanganib na mensahe: na kung ikaw ay nasa tamang panig ng kapangyarihan, ikaw ay hindi magagalaw. Ito ang mismong “kultura ng impunity” na nagpapahintulot sa korapsyon na mamayagpag nang walang takot. Kung ang mismong tagapagbantay ay pinaghihinalaang may kinikilingan, saan pa tatakbo ang mga mamamayan para sa hustisya?

Ang Ombudsman, bilang tugon sa sunog sa DPWH, ay nag-utos na sa National Bureau of Investigation (NBI) at Bureau of Fire Protection (BFP) na mag-imbestiga. Ngunit para sa isang publikong pagod na sa mga palabas, ang utos na ito ay tinanggap nang may malaking pag-aalinlangan.

Ang Laban para sa Transparency: Bakit Ayaw Ilabas ang SALN?

Ang krisis sa tiwala ay hindi lamang sa ehekutibo at hudikatura. Maging sa lehislatura, ang pader ng sikreto ay tila lalong tumitibay.

Isang mainit na debate ngayon ang pagtanggi ng maraming mambabatas, kabilang na ang pamunuan ng Kamara, na isapubliko ang kanilang Statement of Assets, Liabilities, and Net Worth (SALN). Ang SALN ay isa sa mga pinakapangunahing kasangkapan para sa transparency, isang paraan upang masuri ng publiko kung ang yaman ng isang opisyal ay tumutugma sa kanyang legal na sahod.

Ngunit sa halip na bukas-palad itong ilahad, ang publiko ay binibigyan ng mga malalabong dahilan, tulad ng “ilalabas lamang kung kinakailangan” o “susunod sa bagong disclosure policy.” Ang tanong, kinakailangan kailan? At sino ang magpapasya?

Ang pagtatagong ito ay lalong nagpapainit sa hinala ng publiko. Sa gitna ng napakaraming alegasyon ng korapsyon, ang pagtangging maging transparent ay tila isang di-direktang pag-amin na mayroong itinatago. Pinupuri naman ng ilang grupo ang mga mambabatas tulad ni “Congressman Miao” na boluntaryong naglabas ng kanilang SALN, na nagpapatunay na kung walang itinatago, walang dapat ikatakot.

Isang Desperadong Panawagan: Ang Pagbuo ng ICI

Dahil sa tila pagkabigo ng mga umiiral na institusyon, isang panukala sa Senado ang naglalayong bumuo ng isang Independent Commission Against Corruption (ICI). Sa isang makapangyarihang testimonya, ibinahagi ni dating Senate President Franklin Drilon ang kanyang matinding pagkadismaya.

“Nasa gobyerno ako ng 34 na taon,” pahayag ni Drilon. “Wala pa akong nakitang ganitong kalaking korapsyon.”

Itinuro ni Drilon ang ugat ng problema: isang laganap na “kultura ng impunity” at ang “pagkabigo ng ating sistema ng hustisya.” Ang mga tao, aniya, ay nakakagawa ng krimen nang walang takot na maparusahan. Para sa kanya, ang pagbuo ng ICI ay isang agarang pangangailangan upang maibalik ang tiwala ng taumbayan sa gobyerno.

Ang panukalang ito ay sumasalamin sa tindi ng galit ng publiko. Mula sa mga laro sa basketball hanggang sa mga pampublikong pagtitipon, ang sigaw na “Ikulong ang korap!” ay nagiging isang pambansang panawagan.

Mga Hamon at Pag-asa sa Gitna ng Krisis

Sa pagdinig ng Senado, lumitaw ang mga realidad na kinakaharap ng bansa. Si ICI Chairman Andres Reyes ay naging emosyonal pa habang tinatalakay ang P500 bilyong nawawala, na ikinainis naman ng ilang tagamasid na nagsabing “Huwag kaming dramahan.” Gayunpaman, nagbigay si Reyes ng isang maliit na sinag ng pag-asa: inanunsyo niya na sisimulan na ng ICI ang pag-live stream ng kanilang mga pagdinig sa susunod na linggo. Ito ay isang maliit, ngunit mahalagang hakbang patungo sa transparency.

Samantala, si dating DPWH Secretary Babes Singson ay nagbigay ng isang mas malupit na realidad. Aniya, matapos ang anim na taon sa ahensya, hindi siya makapaniwala sa tindi ng korapsyon na kanyang naririnig. Ikinumpara niya ang Pilipinas sa Hong Kong (ICAC) at Singapore (CPIB), na may mas malakas na kapangyarihan upang labanan ang katiwalian. Sa Pilipinas, aniya, ang proseso ng batas ay napakabagal (“ang haba ho ng proseso”) bago pa may makulong.

Ang sunog sa DPWH, ang pag-abswelto kay Garcia, ang pagtatago ng SALN, at ang desperadong panawagan para sa isang bagong komisyon—lahat ng ito ay mga sintomas ng isang malalim at malubhang sakit sa lipunan. Ang bansa ay nasa isang kritikal na sangandaan.

Ang tanong ay hindi na lamang kung sino ang mga magnanakaw, kundi kung mayroon pa bang natitirang sistema upang sila ay hulihin at panagutin. Habang ang mga ebidensya ay nagiging abo, ang pag-asa ng mga Pilipino para sa isang malinis na bukas ay tila unti-unti ring natutupok.