Sa gitna ng ingay ng pulitika at mga hamon sa ekonomiya na kinakaharap ng bawat pamilyang Pilipino, isang dambuhalang iskandalo ang muling gumulantang sa ating kamalayan. Ito ay hindi lamang tungkol sa simpleng korapsyon o maling paggamit ng pondo; ito ay tungkol sa bilyun-bilyong piso na umano’y pinagpapasasaan ng iilan habang ang karamihan ay nalulunod sa baha at kahirapan. Ang sentro ng usapin: ang kontrobersyal na 2025 National Budget at ang umano’y 100 bilyong pisong “insertion” na idinawit sa mga matataas na opisyal ng pamahalaan.

Ang Misteryo ng 100 Bilyon at ang mga Armored Vans

Maugong ang mga balita tungkol sa testimonya ng mga indibidwal na direktang sangkot umano sa paglilipat ng pera. Ayon sa mga ulat at sa mga pagsisiwalat na lumabas, tila naging normal na transaksyon na lamang ang paghahatid ng salapi na umaabot sa bilyong halaga. Hindi ito simpleng inilalagay sa maleta; ang usapan ay ang paggamit ng mga armored vans para ibyahe ang pera patungo sa basement ng isang kilalang hotel, ang Diamond Hotel.

Ang halagang pinag-uusapan ay nakula. Mula sa tinatayang 81 bilyon hanggang sa umabot ng 100 bilyon na insertions, sinasabing ito ay para sa mga proyekto ng Department of Public Works and Highways (DPWH), partikular na sa flood control. Ngunit ang tanong ng marami: Bakit tila lalo lamang lumalala ang baha sa bansa kung may ganito kalaking pondo? Saan napupunta ang pera kung totoo ang mga paratang na ito?

Ang Depensa: “Ginamit Lang ang Pangalan ng Pangulo”

Sa kabilang banda, mabilis ang naging depensa ng ilang kampo. Ang naratibo na pilit ipinapaunawa sa publiko ay simple: Ang Pangulong Bongbong Marcos ay walang kinalaman dito. Sinasabing ang kanyang pangalan ay “ginamit” lamang ng kanyang mga nasasakupan, partikular na sina Undersecretary Adrian Bersamin (ng Presidential Legislative Liaison Office o PLLO) at Usec. Olivar, upang makapangikil o makakuha ng kickback.

Ayon kay Senator Ping Lacson, may mga impormasyon na nagtuturo sa dalawang opisyal na ito bilang mga utak sa likod ng paggamit sa pangalan ng Pangulo. Ang palusot? Inosente ang Pangulo at abala siya sa pagbabasa ng 4,000 pahina ng budget documents, tulad ng makikita sa mga larawang inilabas ng Malacañang kung saan kasama niya si DPWH Secretary Manuel Bonoan at Budget Secretary Amenah Pangandaman.

Subalit, gaano katibay ang depensang ito? Maraming mga kritiko at political observers ang napapailing na lamang. Para sa kanila, ang katwirang “hindi alam ng Pangulo” ay isang napakalaking insulto sa katalinuhan ng mga Pilipino.

Ang Lohika ng Kapangyarihan: Posible bang Hindi Alam ng Boss?

Dito pumapasok ang matalas na pagsusuri ng mga beteranong mambabatas tulad ni dating Senador Nikki Coseteng. Sa isang maapoy na pahayag, binigyang-diin niya na ang istruktura ng gobyerno ay dinisenyo kung saan ang Pangulo ang may hawak sa lahat ng departamento.

“Ang Pangulo, pag-upo niya, meron siyang Gabinete. Ang Gabinete ay naroon para magbigay ng impormasyon at payo. Hindi maaaring lumabas ang kahit anong budget kung hindi alam ng mga kinaukulang departamento, at lahat ‘yan ay nasa ilalim ng Pangulo,” paliwanag ni Coseteng.

Lumalabas na napakahirap paniwalaan na ang mga “bata” o subordinates tulad nina Bersamin at Olivar ay magkakaroon ng lakas ng loob na magmanipula ng bilyun-bilyong piso kung wala silang “backer” o basbas mula sa mas mataas na kapangyarihan. Sabi nga sa mga kanto, “hindi gagalaw ang buntot kung walang senyales ang aso.” Kung totoo na ginamit lang ang pangalan ng Pangulo, nasaan ang agarang aksyon at parusa sa mga gumawa nito? Bakit tila tahimik ang Palasyo sa pagpapanagot sa mga taong sumira umano sa kanilang pangalan?

Ang Larawan ng “Pagsusuri”

Isang larawan ang kumalat na nagpapakita sa Pangulo na seryosong nagbabasa ng dokumento kasama ang kanyang mga kalihim. Para sa mga taga-suporta, ito ay ebidensya ng kanyang kasipagan. Ngunit para sa mga kritiko, ito ay bahagi ng isang palabas o “sarswela.”

Sa larawan, makikita si Secretary Bonoan na tila may itinuturo sa dokumento. Ang hinala ng marami, ito na mismo ang mga insertion—mga proyektong flood control na pinagmumulan ng kickback. Ang ironya ng sitwasyon ay hindi maikakaila: habang nakatutok sila sa papel, ang realidad sa labas ay ang patuloy na pagdurusa ng mamamayan sa baha, sirang kalsada, at mga tulay na hindi matapos-tapos.

Ang Epekto sa Taumbayan: Higit pa sa Pera

Ang isyung ito ay hindi lamang usapin ng numero. Bawat bilyong nawawala sa kaban ng bayan ay katumbas ng buhay at kinabukasan ng mga Pilipino. Ang 100 bilyon ay sapat na sana para magpatayo ng libu-libong silid-aralan, magbigay ng gamot sa mga ospital, at ayusin ang mga sistema ng irigasyon para sa mga magsasaka.

Gaya ng sinabi ni dating Senador Coseteng, ang epekto nito ay parang tinamaan tayo ng lindol na 7.2 magnitude—wasak ang ekonomiya at matagal bago makabangon. Ang masakit, ang mga may sala ay nagpapasasa sa yaman habang ang mga biktima ay ang mga walang kamuwang-muwang na mamamayan na nawalan ng bahay dahil sa baha, o mga manggagawang kakarampot ang sahod.

Ang Hamon sa Panahon Ngayon

Sa huli, ang iskandalong ito ay isang hamon sa bawat isa sa atin. Maniniwala ba tayo sa kwento na may mga “multo” lang na gumagalaw sa likod ng Pangulo? O haharapin natin ang posibilidad na ang sistema mismo ay bulok at kinakain ng korapsyon mula ulo hanggang paa?

Huwag tayong magpaloko sa mga “script” at mga paliwanag na tila pambata. Ang kailangan natin ay tunay na pananagutan. Hindi sapat ang pagtuturuan. Hindi sapat ang pagsasabing “ginamit lang ang pangalan ko.” Kung ikaw ang ama ng bansa, responsibilidad mong siguraduhin na ang bawat sentimo ng bayan ay napupunta sa tama. Kung hindi mo alam ang nangyayari sa iyong bakuran, isa lang ang ibig sabihin nito: hindi mo ginagampanan ang iyong tungkulin, o ikaw mismo ay bahagi ng problema.

Ang bilyun-bilyong pisong ito ay hindi galing sa hangin; ito ay galing sa pawis at dugo ng bawat manggagawang Pilipino. Karapatan nating magtanong, magalit, at humingi ng hustisya. Dahil sa huli, hindi lang pera ang ninanakaw sa atin, kundi ang ating kinabukasan.