Ang dapat sana’y isang pangkaraniwang pagdinig para sa badyet ng Department of Justice (DOJ) ay nauwi sa isang matinding legal na debate at komprontasyon. Nagsilbing mitsa ang sunod-sunod na pambabakbak ni Senador Rodante Marcoleta laban sa mga pinuno ng DOJ, na sentro sa isang isyung matagal nang bumabagabag sa bayan: ang bilyun-bilyong pisong anomalya sa flood control projects.

Ang naging sentro ng sagupaan ay ang kontrobersyal na aplikasyon sa Witness Protection Program (WPP) ng mag-asawang Disgaya, ang mga contractor na unang nagbunyag ng lawak ng katiwalian at nagpangalan pa ng mga umano’y sangkot na kongresista.

Ngunit ayon kay Marcoleta, ang DOJ mismo ang tila humaharang sa daan ng hustisya.

Ang pagdinig ay nagsimula sa tila simpleng tanong mula kay Marcoleta. Kinuwestyon niya kung paano nararamdaman ng “ordinaryong tao” ang mga ipinagmamalaking statistics ng DOJ, gaya ng mataas na prosecution success rate.

“Can I walk at night more peacefully and more confidently today?” tanong ng senador. “Papaano maiintindihan ng tao… na all of this collectively contributed in pacifying the restlessness of our people in their communities?”

Bilang tugon, ipinaliwanag ni DOJ Undersecretary Jesse Andres ang kanilang mga reporma. Kabilang dito ang pagtaas ng ebidensyang kailangan bago magsampa ng kaso—mula “probable cause” ay ginawa na itong “prima facie evidence with reasonable certainty of conviction.” Layon umano nitong protektahan ang mga inosenteng mamamayan, lalo na ang mga mahihirap na walang pambayad sa magagaling na abogado, mula sa basta-bastang pagkakakulong.

Binanggit din ni Andres ang pagpapababa ng piyansa para sa mga “indigent accused” sa maximum na Php 10,000, at ang matagumpay na pag-digitize ng mga prison record sa Bureau of Corrections (BuCor), na nagresulta sa paglaya ng 26,000 na preso na nakumpleto na pala ang sentensya ngunit naipit sa burukrasya.

Subalit para kay Marcoleta, hindi ito sapat. Ibinahagi niya ang kwento ng isang kababayan mula Laguna na sinabihan umano ng isang piskal na huwag nang magtangkang idemanda ang isang “influential” na opisyal ng judicial system dahil “Wala kang kalaban-laban dito.”

Mula rito, direktang pinuntirya ni Marcoleta ang isyu na kanyang pinaniniwalaang ugat ng kawalan ng tiwala ng tao: ang flood control scam.

Inalala ni Marcoleta ang kanyang panahon bilang tagapangulo ng Blue Ribbon Committee, kung saan ang kanyang layunin ay matukoy ang “mastermind” at hindi lang ang mga “sapsap” o maliliit na isda. Upang magawa ito, kinailangan niyang hikayatin ang mga contractor na magsalita.

“I floated the idea doon sa 15 contractors,” ani Marcoleta, patungkol sa WPP. “Dalawa po yung lumabas, yung mag-asawang Disgaya. And initially, he enumerated 17 members of Congress.”

Nirekomenda umano ni Marcoleta na ipasok sila sa WPP. Ngunit, nagkaroon ng pagbabago sa liderato ng Senado, at ang bagong Senate President, kasabayan ang dating DOJ Secretary na si Boying Remulla, ay naglatag ng isang bagong kondisyon: kailangan munang isauli ng mga Disgaya ang kanilang “ninakaw” bago sila maproseso sa WPP.

Dito na sumiklab ang galit ng senador.

“How can we begin to even pretend… kung sasabihin na kahit na wala po sa batas ipipilit… na kailangan magrestitute muna?” mariing tanong ni Marcoleta sa mga opisyal ng DOJ. “I told him it is not a requirement under the law!”

Pinanindigan ng mga kinatawan ng DOJ, kabilang si Usec. Andres, ang “policy” ni Remulla. Iginiit nilang bagama’t wala ito sa batas, ito ay isang “good policy for the state.” Sinubukan nilang igiit na sa ilalim ng Section 5 ng WPP Law, na tumutukoy sa Memorandum of Agreement, nakasaad ang “legal obligations and civil judgments.” Ito raw ay sumasaklaw sa “unjust enrichment” sa ilalim ng Civil Code.

Ngunit mabilis itong pinutol ni Marcoleta, na tinawag ang kanilang interpretasyon na isang malaking kamalian at pag-abuso sa batas.

“No, no, no!” sigaw ng senador. “Anong ire-restitute niya? How much? Sino magco-compute? How can it be done?… Meron na bang pronouncement?”

Ipinaliwanag ni Marcoleta na ang civil liability o restitutuion ay ipinapataw ng korte pagkatapos ng isang paglilitis at conviction, at hindi ito maaaring gawing paunang requirement para lamang tumestigo.

Binanggit niya ang legal na prinsipyo: “Expresio unius est exclusio alterius” (What is express excludes what is not included). Ang Section 10 ng WPP Law, na naglalaman ng mga kwalipikasyon, ay malinaw na hindi isinama ang “restitution.”

“You are adding an opinion and you are supplanting the basic provision of law. You cannot do that!” dagdag pa niya.

Ayon kay Marcoleta, ang tanging dahilan kung bakit niya ipinaglalaban ang pagpasok ng mga Disgaya sa WPP ay dahil ito ang tanging paraan upang mahabol ang mga tunay na “mastermind.”

“Sila lamang ang nakapag-identify initially ng 17 congressmen at doon sa kanilang mga testimony lumalabas na rin ang pangalan ni Saldico and Martin Romaldes,” pasabog ni Marcoleta.

Direkta niyang inakusahan ang DOJ na tila ayaw nilang matukoy ang mga “malalaking isda” sa likod ng scam.

“Kung ayaw ninyong i-identify ang mastermind, that’s a different matter all together,” hamon niya. “Pero kung gusto niyo maliliit na isda lang kaya ayaw niyang i-process, nasa sa inyo ‘yun.”

Itinuro pa ni Marcoleta ang sariling datos ng DOJ, na nagsasabing ang success rate ng prosekusyon sa mga kasong may testigo sa ilalim ng WPP ay 95.3%—mas mataas pa sa kanilang regular conviction rate.

“Hindi nga ako nagtataka kung bakit averse kayo… samantalang wala namang nilalagay na restitution, ipipilit niyo para lang hindi sila ma-cover ng program. So anong mangyayari sa batas natin?”

Nang tanungin ni Marcoleta kung ano na ang status ng aplikasyon ng mga Disgaya, sinabi ng kinatawan ng DOJ na ito ay “pinoproseso.”

Isang sagot na ikinatawa lamang ng senador. “How can you process the application… if you’re providing another requisite which is not even written in the law? You are imagining something that is not within the law. You are Department of Justice!”

Hindi lamang ang WPP ang naging paksa ng mainit na palitan. Kinuwestyon din ni Marcoleta ang tila pagbaliktad ng DOJ sa polisiya ng gobyerno hinggil sa International Criminal Court (ICC).

Mula sa matibay na pahayag ng Pangulo na “We will not assist the ICC in any way,” bigla na lamang dinala ang dating pangulo sa The Hague.

Idinepensa ng legal counsel ng DOJ na si Dennis Chan ang aksyon, gamit ang RA 9851, Section 17, na nagsasabing maaaring “i-surrender” ng Pilipinas ang isang akusado sa isang international tribunal.

Ngunit, muling nagpakita ng kanyang kaalaman sa batas si Marcoleta. Itinuro niya ang kabuuan ng probisyon, na nagsasabing dapat ito ay “pursuant to the applicable extradition laws and treaties.”

“This is absent!” diin ni Marcoleta. “Wala na tayong treaty. We have just withdrawn from the Rrome Statute. So this cannot be applied.”

Ayon sa senador, ang legal na basehan ng DOJ sa pag-transfer sa dating pangulo ay “mali” at ibinatay sa isang hindi kumpletong probisyon ng batas.

Sa gitna ng lahat ng ito, nagbigay-daan si Senador Sherwin Gatchalian, ang chair ng komite, at nakiusap sa DOJ na “mag-reflect” sa naging palitan ng salita, lalo na sa isyu ng WPP, dahil ang layunin naman ng lahat ay managot ang mga may sala.

Nagtapos ang pagdinig na may mabigat na ulap ng pagdududa. Para kay Marcoleta, ang DOJ ay hindi lamang nabigong ipatupad ang batas, kundi tila gumagawa pa ng sarili nitong mga patakaran na sumasagka sa hustisya—mga patakarang, sa kanyang pananaw, ay maaaring nagbibigay proteksyon sa mga pinakamakapangyarihang tao na nasa likod ng bilyun-bilyong katiwalian.