Nagsimula ang lahat sa isang pasabog na pahayag: “Curly Descaya, umamin na. Pamilya Duterte, yari na.” Ito ang binitawang linya na nagpa-alab sa interes ng publiko, isang pambungad sa inaasahang isa sa pinakamainit na pagdinig ng taon. Ang bida: isang contractor na nagngangalang Mr. Discaya. Ang dala niya: isang sinumpaang salaysay na nangangakong ibubulgar ang mga anomaliya sa bilyon-bilyong pisong proyekto ng gobyerno.

Ang entablado ay nakahanda na para sa isang matinding rebelasyon. Ngunit habang tumatagal ang pagdinig, ang inaasahang diretsong pag-amin ay naging isang magulo at puno ng kontradiksyon na testimonya. Ang testigong inaasahang magiging bayani ay biglang natagpuan ang sarili na ginigisa sa sarili niyang mantika, ang kanyang kredibilidad ay pinupulbos sa bawat sagot.

Ito ang detalyadong salaysay ng pagdinig na nagsimula bilang isang akusasyon laban sa sistema, ngunit nauwi sa paglilitis sa mismong nagsasakdal.

Ang Timbang ng Isang Pag-amin: Plunder at Habambuhay na Pagkabilanggo

Hindi pa man halos nakakaupo si Mr. Discaya, agad na ipinaunawa sa kanya ang bigat ng kanyang ginagawa. Ang kanyang affidavit, na nagsasangkot ng “billions” o bilyon-bilyong piso, ay hindi isang simpleng reklamo.

“I want you to realize,” mariing sinabi ng nagtatanong na mambabatas, “violation of anti-plunder law is punishable by life imprisonment and it is a non-bailable offense. Which means… kayo mag-asawa and the rest of the co-accused ay makukulong at mapapahiwalay sa inyong mga anak. Do you realize that?”

Ang tugon ni Discaya ay tila ba nagulat sa direksyon ng tanong: “Your honor… lahat po ng project po namin ay nakuha po namin sa public bidding.”

Ito ang unang senyales na ang pagdinig ay hindi magiging madali. Agad siyang pinagsabihan na maging “responsive” o direktang sagutin ang tanong. Muli siyang pinaalalahanan sa bigat ng kaso: Plunder. Habambuhay na pagkakakulong. Walang piyansa. Sa buong panahon ng paglilitis, siya at ang kanyang asawa ay mananatili sa kulungan.

“Nauunawaan niyo po ba ang repercussion, ang epekto, ang implication, ang consequence ng salaysay na inyong isinagawa sa inyong buhay pamilya?” tanong ng tagapangulo.

Ang sagot ni Discaya: “Yes, your honor.”

“You understand… you might be committing plunder?”

“No, your honor.”

Dito nagsimula ang kalituhan. Paanong hindi niya nauunawaan ang plunder gayong siya mismo ang nagsalaysay ng mga pangyayari? Ang kanyang depensa: “Kasi your honor, ano po ito, pinilit lang po kami, your honor. Pinilit lang po.”

Ang Tunay na Motibo: “Mas Takot Kami sa 120 Milyong Pilipino”

Ang salitang “pinilit” ay agad na lumikha ng tensyon. Pinilit siyang isulat ang affidavit? Ngunit mabilis itong nilinaw ni Discaya. Hindi siya pinilit isulat ang salaysay. Ang ibig niyang sabihin, napilitan silang lumabas at magsalita dahil sa matinding pressure mula sa publiko.

Dito lumabas ang tila totoong motibo sa likod ng kanyang pasabog.

“Hindi ka ba natatakot makulong?” tanong sa kanya. “Natatakot, your honor.” “Hindi ka ba natatakot makulong ang asawa mo?” “Natatakot, your honor.” “Hindi ka ba natatakot na mapalayo kayong mag-asawa sa inyong mga anak?” “Natatakot, your honor.”

“Then why? Why did you execute this affidavit?”

Ang sumunod na sagot ni Discaya ay ang pinaka-dramatiko at pinaka-emosyonal na bahagi ng kanyang testimonya.

“Your honor, mas natatakot po kasi kami sa buhay namin ngayon dahil ah… kinukuyog na po kami ng taong bayan,” paliwanag niya, ang tinig ay puno ng desperasyon. “Kaya po nag-execute po kami ng affidavit na ito dahil ah… 120 million Pilipinos po ang parang gusto kaming patayin.”

Inilarawan niya ang isang sitwasyon kung saan sila na ang pinag-uusapan sa mga misa sa simbahan, kung saan ang tingin sa kanila ng buong bansa ay “ang sama-sama.”

“Parang gusto kaming patayin ng buong 120 million na Pilipino,” ulit niya. “Kaya ngayon po, naisip po ng misis ko at ako po na mas mabuti pong yung mga pinangalanan na lang po namin dito ang maging kaaway namin… Alam namin po na ito lang po ang papatay sa amin, itong mga taong ito. Hindi po yung 120 Pilipino na gusto kaming katayin.”

Ito raw ang kanilang pagpili. Sa pagitan ng kahihiyan at galit ng buong bansa, at ng galit ng iilang makapangyarihang pulitiko. “Para kaming magnanakaw,” daing niya, “samantalang hindi naman po kami nagnakaw.”

Ginamit pa niya ang isang kakaibang metapora: “Namili po kami mag-asawa. Isang kilong bulak o isang kilong ginto. Ang pinili po namin, isang kilong ginto. Dahil unang-una, pareho lang naman siyang mabigat… Pero pinili po namin ‘yung ginto. Kahit po kami mamatay bukas o papatayin po kami ng mga pulitikong iilang piraso na ito, eh alam po namin na may dangal po kaming mamamatay. Kaysa naman patayin po kami ng buong Pilipino.”

Pagbulatlat sa “Sistema” ng Panghihingi

Nang tanungin tungkol sa “sistema,” naging direkta si Discaya. “Hindi namin ginusto kailan man na mapasama sa ganitong sistema,” sabi niya, binabasa ang bahagi ng kanyang affidavit. “Pero… napipilitan lang po kaming magbigay sapagkat hindi po matutuloy ang project pag hindi po kami nagbigay.”

Inilarawan niya ang kalakaran. Sila ay sumasali sa lehitimong “public bidding.” Kapag sila ay nanalo at na-award na ang proyekto, doon na pumapasok ang “panghihingi.”

“Hindi po mai-implement ang project or matatapos kung hindi po kami magbibigay,” pag-amin niya.

Ang resulta? “Road right of way problem” o “mutual termination” ng kontrata. Sa madaling salita, kapag hindi ka nagbigay, kanselado ang proyekto mo. Hindi ka makakasingil.

“So it means, mawawala yung hanapbuhay mo kung hindi ka magsu-submit dun sa system na sinasabi mo. Tama o mali?” usisa ng mambabatas.

Matapos ang ilang pag-iwas, napilitan si Discaya: “Yes, your honor.”

“So, ibig sabihin, para makasingil ka, dapat nandiyan sila. Tama?” “Tama po, your honor.”

Malinaw ang pag-amin: ang mga opisyal at mambabatas na kanyang pinangalanan ay esensyal na bahagi ng kanyang pagnenegosyo. Kung wala sila, hindi siya makakakolekta.

Ang Pangarap Maging State Witness at ang “Kaunting Tagumpay”

Isa pa sa mga kakatwang bahagi ng pagdinig ay ang pag-aakala ni Discaya sa proseso ng pagiging “state witness.” Nang tanungin kung sino ang nagbigay sa kanya ng ideya na maging state witness, sinabi niyang tinanong niya ang kanyang mga abogado.

“What do you understand about becoming a state witness? Who decides for you?” Ang sagot ni Discaya: “Ah, ang ano po, ah… presidente po at saka ‘yung Senate po?”

Agad siyang kinontra ng mambabatas. “I don’t think so… Becoming a state witness is a decision that comes from the court and not from you.”

Ipinaliwanag sa kanya ang limang requirements, kabilang na ang pinakamahalaga: “The accused must appear as not the most guilty.”

“Do you think with these requirements the court will approve your application?” “Yes po, your honor.” “Do you appear as not most guilty?” “Yes po, your honor.”

Ngunit muli siyang binalaan: “It is the court who decides… and if you are not admitted state witness, then you will be one of the co-accused. And your admission that you made in the affidavit… the offense of plunder is already established.”

Ang bitag ay nakalatag na. Ang mismong affidavit na akala niyang magliligtas sa kanya ay maaaring maging ebidensya na magdidiin sa kanya bilang “most guilty.”

Dagdag pa sa pagdududa sa kanyang karakter ay ang kanyang paglalarawan sa kita ng kanyang kumpanya. Sa kanyang affidavit, tinukoy niya ang “kaunting tagumpay” ng kanyang St. Gerard Construction. Nang tanungin kung magkano ang “kaunting tagumpay” na ito:

“Lampas 100 millions naman po.” “Pero hindi lampas ng 1 billion?” “Ah, your honor… pag revenue po, billions po.” “How many billions?” “Uh… 1 billion more po, your honor.”

“And 1 billion is ‘kaunting tagumpay’ to you?” sarkastikong tanong ng mambabatas.

“Your honor, ano po ito… parang terminology lang po itong salita na ito,” depensa ni Discaya.

Ngunit ang imahe ay malinaw na: isang bilyonaryong contractor na naglalarawan sa kanyang kita bilang “kaunti” lamang, habang umiiyak na biktima siya ng sistema.

Ang Malaking Kontradiksyon: Ang Panahon ni Duterte vs. Ngayon

Dito na nangyari ang pinakamatinding pagbaliktad ng sitwasyon. Ang buong salaysay ni Discaya ay nakatutok sa kasalukuyang administrasyon (2022 pataas), na tila sumusuporta sa pahayag ng Pangulo tungkol sa mga “ghost project.”

Ngunit ang nagtatanong na mambabatas ay may dalang resibo.

“I wish to show you a graph of the revenue which you earned during your past operations,” anunsyo ng mambabatas.

Inilabas ang isang graph. At ang datos ay nakakagulat.

“Yung revenue mo, nag-spike noong 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, and even the first half of 2022,” pagbubulgar ng mambabatas. “This only shows, Mr. Discaya, [your revenue] during the previous administration, 2016 to 2022, is bigger than the revenue that you are generating under the current administration. How can you explain this?”

Ang katahimikan ay nakabibingi. Ang testigong nagrereklamo sa “sistema” ngayon ay biglang nahaharap sa katotohanang mas malaki ang kanyang kinita sa ilalim ng “sistema” noon.

Ang depensa ni Discaya ay tila gumuho. “Uh, your honor, ah… wala naman pong nanghihingi sa amin [noon]… Bale ito po kasing unprogram lang naman po ang napag-usapan po… kaya 2022 po ang ating isinama.”

Hindi ito pinalagpas ng mambabatas. “Are you saying na ‘yung pagbibigay mo ng pera sa DPWH at sa mga lawmakers happened only during the current administration and did not happen during the previous administration?”

“Ah, wala pong ganun pong nanghihingi sa amin,” muling iginiit ni Discaya.

Pero hindi doon natapos ang pagbubulgar. Inilabas ang sumunod na slide.

“As a matter of fact, Mr. Discaya, during the previous administration… you are the top one contractor. 2016 to December 2017, that’s 1 and 1/2 years, the total value of awarded contracts is 12 billion. Please explain to me.”

Napasandal si Discaya. Tinangka niyang kwestyunin ang datos mula sa PCIJ, sinabing marami sa mga proyektong iyon ay “na-mutual terminate.” Ngunit ang pinsala ay nagawa na.

Ang “Padyaryo” na Depensa at “Selective Amnesia”

Nang muling ipitin, biglang nagbago ang testimonya ni Discaya. Mula sa “walang nanghihingi” noon, ito na ang bago niyang sagot:

“Your honor, meron din naman pong nanghihingi pero ah… takot din po sila. Takot sila pag napapadyaryo po sila… Madalas po akong magpadyaryo… pinapadyaryo ko po yung mga taga-DPWH.”

Ito ang naging bago niyang linya ng depensa: kaya walang “sistema” noon ay dahil pinapadyaryo niya ang mga opisyal. Ngunit mabilis itong kinuwestiyon.

“I really find it unbelievable how a simple publication can change entirely the system that he is alleging,” sabi ng isang mambabatas.

Nang tanungin kung bakit hindi siya nagpadyaryo ngayon, ang sagot niya ay nagpadyaryo rin siya ngunit “parang hindi po pinapansin” dahil “tabloid lang.”

Dito na pumasok ang matinding paratang mula sa mambabatas: “Falsus in uno, falsus in omnibus. False in one testimony is false in all testimonies.”

“Mr. Discaya, parang selective amnesia,” dagdag pa nito. “How would you explain… during the previous administration, Top 1 contractor… and yet you are claiming walang nanghihingi, unlike during the current administration. What I wish to point out, Mr. Discaya, [your] affidavit is full of inconsistencies and lies.”

Ang Huling Baraha: Pagpangalan sa Isang Patay

Bilang huling pagtatangka na iligtas ang kanyang kredibilidad, hinamon si Discaya na magpangalan ng mga nanghingi sa nakaraang administrasyon, kung totoong “pinapadyaryo” niya sila.

“Sino iyung mga nanghihingi during the past administration?” “Ah, your honor… kadalasan po, ‘yung iba po, mga retired na po, mga wala na po dito sa DPWH.”

Ngunit hindi tumigil ang pag-usisa. “Can you please identify the names?”

Sa puntong ito, nagbigay ng isang pangalan si Discaya. “Ah, your honor… for example po, si De Art Pascal po dati. Kaya lang, patay na po siya.”

Ang sagot na ito ang tila naging pako sa kabaong ng kanyang kredibilidad. Ang reaksyon mula sa mga mambabatas ay agaran at puno ng galit.

“Huwag kang magbanggit ng pangalan ng patay na! Bakit pangalan ng patay ung binabanggit mo? Hindi makakasagot sa’yo!”

Ang pagdinig na nagsimula sa isang malakas na akusasyon ay nagtapos sa isang kahiya-hiyang sitwasyon. Ang testigong lumapit para magbulgar ng katotohanan ay nahuling nagsisinungaling, o ‘di kaya’y may “selective amnesia” tungkol sa pinakamalaking yugto ng kanyang tagumpay bilang contractor.

Ang affidavit ni Mr. Discaya, na nilagdaan niya dahil sa takot sa 120 milyong Pilipino, ay naging isang dokumento na puno ng “inconsistencies and lies.” Nabigo siyang ipaliwanag kung bakit ang “sistema” na kanyang inirereklamo ngayon ay ang siya ring sistema na nagpayaman sa kanya at ginawa siyang “Top 1 Contractor” noong nakaraang administrasyon.

Naiwan sa ere ang pinakamalaking tanong: Kung hindi ang buong katotohanan ang kanyang sinasabi, ano ang kanyang tinatago? At sino ang kanyang tunay na pinoprotektahan?