Sa gitna ng lumalalang pagkadismaya at pag-iinit ng ulo ng taumbayan dahil sa mabagal na pag-usad ng imbestigasyon sa mga anomalya sa flood control projects, isang malaking balita ang pumutok mula mismo sa Independent Commission for Infrastructure (ICI)—ang ahensya na binuo ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. upang tiyakin ang integridad sa mga proyektong pang-imprastraktura. Ang balitang ito ay hindi lang simpleng pag-usad; ito ay isang pormal na rekomendasyon sa Office of the Ombudsman na sampahan ng kasong kriminal at administratibo ang ilang matataas na opisyal ng gobyerno, kabilang na ang dalawang Senador.

Para sa publikong halos araw-araw na nananawagan ng hustisya at pagkulong sa mga tiwaling opisyal bago pa man mag-Pasko o Bagong Taon, ang hakbang na ito ng ICI ay tila isang hininga ng pag-asa. Ngunit kasabay nito, nagdudulot din ito ng matinding pagkabigla at pag-aalala sa mundo ng pulitika dahil sa bigat ng mga paratang at sa taas ng posisyon ng mga taong pinatutungkulan. Tila nag-iiba na ang ihip ng hangin sa laban ng administrasyong Marcos kontra katiwalian—mula sa maingat na pag-iimbestiga, ngayon ay nagkakaroon na ng matitibay na ebidensya para sa matitinding kaso.

Ang Dilema ni PBBM: “Get it Done Quickly o Get it Done Right?”
Hindi lingid sa kaalaman ng lahat ang pagka-inip ng taumbayan. Sa katunayan, si Pangulong Marcos mismo ang umaamin na nakatatanggap siya ng walang-tigil na mensahe mula sa publiko na nagsasabing dapat nang “dakipin at ikulong” ang mga opisyal na sangkot. Ngunit sa tuwing mayroong nagtatanong kung bakit napakabagal ng proseso, iisa lang ang sagot ng Pangulo: “Do you want to get it done quickly? Or do you want to get it done right?”

Ayon sa Pangulo, delikado ang pagmamadali sa pagsasampa ng kaso. Ang mabilisan at minamadaling proseso, na walang matibay na pundasyon ng ebidensya, ay tiyak na magreresulta sa pagbagsak ng kaso sa korte—o sa mas malala, ang pagkakaroon ng extrajudicial killings at bulilyaso, gaya ng naranasan sa “War on Drugs” ng nakaraang administrasyon. Ang gusto ng administrasyong Marcos ay: mabagal, pero sigurado.

“Kaya natin sabihin, sabihin ko sa pulis, dakipin niyo na ‘yan, basta ikulong niyo, bahala na. Anong mangyayari doon? Sira ‘yung kaso natin,” paliwanag ni PBBM.

Ang pangunahing layunin ay tiyaking matibay ang lahat ng ebidensya at dokumento bago ito isampa sa Ombudsman, upang matiyak na wala na silang “lusutan” oras na pumasok na ito sa paglilitis. Ang bawat hakbang ay dapat calculated at legal, upang sa huli, ang pagpapakulong sa mga tiwali ay maging permanenteng hustisya at hindi lang isang panandaliang show para sa publiko. Ito ang dahilan kung bakit nag-udyok ang Pangulo na huwag magpadala sa frustration at magtiwala sa proseso ng ICI, na siya mismo ang nagtatag.

Ang Listahan ng ICI: Mula Senado Hanggang DPWH at COA
Subalit, mukhang ang pagiging maingat at masinop na imbestigasyon ay nagbunga na.

Ang breaking news mula sa ICI, na tinanggap na rin ng Ombudsman, ay nagrerekomenda ng pagsasampa ng kaso laban sa mga sumusunod:

Senador Emmanuel Joel Jose Villanueva

Senador Jose “Jinggoy” Estrada Ecito Jr.

Dating DPWH Undersecretary Roberto Bernardo

Dating Caloocan Representative Mary Mitzi “Mitch” Kahayon Uy

Dating Bicol Representative Elisal Saldo/Salco (may kalituhan sa pangalan sa orihinal na ulat ngunit tumutukoy sa isang Ex-Representative)

COA Commissioner Mario Lipana

Ang rekomendasyong ito ay hindi basta-bastang akusasyon. Ayon sa Chairman ng ICI, kasama sa mga posibleng kasong isasampa ay ang: Plunder o Pandarambong, Direct o Indirect Bribery (Pagtanggap ng Suhol), at Corruption of Public Officials (Katiwalian ng mga Opisyal ng Gobyerno).

Ang paratang na Plunder ay isa sa pinakamabigat na kasong kriminal sa Pilipinas, na nangangahulugan ng pandarambong sa kaban ng bayan na nagkakahalaga ng hindi bababa sa P50 milyon. Ang nasabing kaso ay non-bailable, na nagpapahiwatig na kung matibay ang ebidensya, maaaring mag-isyu ng warrant ang korte at makulong agad ang akusado habang dinidinig pa ang kaso. Tila ang babala ni Pangulong Marcos na “may mananagot” at “kailangan lang talagang iproseso” ay unti-unti nang nagkakatotoo.

Ang Sikreto ng Kickback System: Sworn Statements at Budget Insertion
Base sa ulat, ang matitibay na ebidensya na hawak ng ICI ay nagmula sa sinumpaang salaysay ng ilang dating opisyal ng Department of Public Works and Highways (DPWH). Ang mga salaysay na ito ay naglantad sa buong sistema ng kickbacks na umiikot sa flood control projects.

Ang sistema, na inilarawan, ay nagsisimula sa ‘insertion’ o pagdaragdag ng mga pondo sa National Budget (National Appropriations) para sa mga flood control projects sa mga piling lugar. Sa pamamagitan ng koneksiyon sa Kongreso (House at Senado), ang mga insertion na ito ay sinisigurong maaprubahan. Kapag naaprubahan na ang pondo at inilabas na ang Notice of Award sa mga piling kontratista, doon na magsisimula ang proseso ng kickbacks o suhol.

Hindi raw ito may kulay pulitika; walang pinipili ang anomalya. Mula sa mga politiko ng dilawan, politiko ng DDS, hanggang sa kakampink o kaalyado ng kasalukuyang administrasyon, tila ang flood control projects ay ginawang ‘gatasan’ ng iba’t ibang grupo sa pulitika. Ito ang dahilan kung bakit, ayon sa ulat, ang AMLC (Anti-Money Laundering Council) ay nakapag-freeze na ng mahigit 2,000 bank accounts, at tinatayang aabot sa 300 indibidwal ang posibleng masampahan ng kaso.

Subalit, nakakapagtaka na sa dami ng sangkot, anim pa lang ang inirerekomenda ng ICI. Ito ay nagpapahiwatig lamang na ang ebidensya laban sa anim na ito ay napakatibay at handa na para sa piskalya. Kaya naman, ang ICI, na may suporta ng Pangulo, ay nagdesisyong unahin ang mga ito upang magsilbing malaking babala.

Reaksyon at Implikasyon sa Pulitika
Inaasahan na ng publiko ang matinding pagtanggi mula sa mga opisyal na pinangalanan. Ang pagbanggit sa pangalan ni Senador Joel Villanueva, na kilala bilang isang pastor at Senador Jinggoy Estrada, na dati nang nasangkot sa PDAF Scam, ay tiyak na magpapalabas sa kanila ng matinding defense at pagdemanda. Ang publiko, gayunpaman, ay naghihintay lang ng aksyon—lalo na sa usapin ng demanda na nauna nang sinabing isasampa ni Senador Villanueva laban sa mga nag-uulat ng anomalya.

Ang pagkakabilang ng isang Commissioner mula sa Commission on Audit (COA), ang ahensya na dapat sana’y nagbabantay sa pondo ng gobyerno, ay mas lalong nagpapatingkad sa laki ng eskandalo at sa lawak ng katiwalian sa iba’t ibang antas ng burukrasya.

Ang buong sitwasyon ay isang test para sa administrasyong Marcos. Ang ICI, na binuo mismo ni PBBM, ay nagpapakita ng pagnanais na linisin ang gobyerno sa pamamagitan ng tamang proseso. Kung magtatagumpay ang ICI at ang Ombudsman na mapatunayan ang kaso at makulong ang mga big fish na ito, ito ay magiging isang legacy ng administrasyong Marcos sa paglaban sa katiwalian, at magbabalik ng tiwala ng publiko sa gobyerno.

Ang daan patungo sa hustisya ay matarik at mahaba. Kailangan ang mahabang pasensya ng publiko at ang matinding resolve ng gobyerno. Ngunit sa paglabas ng unang wave ng rekomendasyon, tila nag-aalab na ang apoy ng pag-asa na sa wakas, mayroon nang mananagot sa pandarambong sa flood control funds na dapat sana’y nagligtas sa maraming buhay at ari-arian ng mga Pilipino.