Sa isang liblib at tahimik na bayan sa Candelaria, Quezon, matatagpuan ang isang lumang punerarya na pag-aari ni Mang Victor Ginto. Sa unang tingin, isa lamang itong ordinaryong gusali kung saan idinaraos ang huling serbisyo para sa mga pumanaw. Doon nagtatrabaho ang matandang empleyadong si Ernesto Almazora, ang embalsamador.

Tahimik siya, mabagal kumilos, at walang masyadong sinasabi tungkol sa kanyang sarili—isang lalaking tila nabubuhay sa anino ng kanyang propesyon. Sa mahigit isang dekada niyang pananatili, ang kaligiran ng punerarya, na parang laging malamig at nakakatakot, ay naging ordinaryong lugar para kay Ernesto, na halos naiiwan doon tuwing hatinggabi.

Ang katahimikan na ito ay sinira ng pagdating ni Renato Sumalde. Si Renato ay isang bagitong embalsamador na may pangarap sanang maging doktor. Dahil sa kakulangan sa pinansyal, ang trabaho sa punerarya ang nakita niyang daan upang kahit paano’y mapalapit sa kanyang pangarap—ang pagsisilbi, kahit pa sa mga labi ng tao. Maayos ang takbo ng kanyang mga unang linggo, hanggang sa isang gabi noong Enero 2018.

Bumalik siya dahil sa nakalimutang susi, at doon, sa prep room, ay nasaksihan niya ang isang bagay na nagpakilabot sa kanyang buong pagkatao. Nakita niya si Ernesto na may ginagawang labis na nakakabahala at kalunos-lunos sa mga delikadong labi ng isang babae.

Ang mga kamay ni Ernesto ay nasa lugar na hindi nararapat, at ang ekspresyon sa kanyang mukha ay nagpapakita ng isang karumal-dumal na kasabikan na hindi tugma sa kanyang trabaho. Ito ay isang tahasang paglapastangan sa isang biktimang wala nang kakayahang magsalita o magpumiglas.

Napako si Renato sa kinatatayuan, tila hindi makagalaw. Ang takot na dulot ng pangyayari at ang banta ni Ernesto—“Walang makakaalam… alam ko kung saan kayo nakatira”—ay nagdulot ng matinding bigat sa kanyang konsensya. Nagsimula siyang umiwas, ngunit hindi tumigil ang kanyang pagiging mapagmasid.

Lumipas ang mga linggo at mga buwan, at nakita niya na maraming beses na naulit ang kasuklam-suklam na gawain ni Ernesto, madalas ay kung babae ang isinu-surrender sa punerarya.

Paulit-ulit siyang binabagabag ng bangungot—isang malamig na mesa, isang katawang hindi makapagsalita, at isang lalaking walang puso. Gusto niyang magsumbong, ngunit ang pangamba na siya mismo ang mapahamak ay mas matindi. Hindi siya sigurado kung may maniniwala sa kanya.

Ang pananahimikan ni Renato ay nagtapos noong Nobyembre 2019, nang isang personal na trahedya ang nagtulak sa kanya. Nabasa niya sa Facebook ang balita tungkol sa pagkawala ng kanyang pinsan, si Lyn Isidro, na pumanaw sa isang aksidente sa Quezon Province. Lalo siyang kinilabutan nang malamang sa punerarya kung saan siya nagtatrabaho dinala ang mga labi ni Lyn.

Alam ni Renato na walang dahilan para hindi ulitin ni Ernesto ang kanyang masamang gawa sa mga labi ng pinsan na may angking ganda. Dahil dito, ipinagpaliban niya ang paghahanap ng trabaho at agad siyang umuwi. Sa harap ng kabaong ng kanyang pinsan, naipon niya ang lakas ng loob na sabihin sa kanyang pamilya ang matindi niyang hinala, na kailangan nilang suriin muli ang mga labi para sa posibleng paglapastangan.

Sa tulong ng mga magulang ni Lyn, nagtungo sila sa presinto. Ibinigay ni Renato ang kanyang sinumpaang salaysay at isiniwalat ang lahat ng kanyang nalalaman tungkol sa krimen at masamang gawain ni Ernesto. Naglabas ang medico legal ng preliminary report na nagpapahiwatig ng posibilidad na may nagawang paglabag sa katawan ni Lyn.

Dahil dito, nagsampa ang pamilya ng kasong Grave Misconduct at Disgraceful Behavior. Ngunit dito nila natuklasan ang isang butas sa sistema ng batas sa Pilipinas—walang malinaw na batas na direktang nagpaparusa sa ganitong uri ng paglapastangan na ginawa sa mga pumanaw na. Ang sugat sa pamilya ni Lyn ay lalong lumalim, tila walang patutunguhan ang paghahanap nila ng hustisya sa lupa.

Matapos ang reklamo, si Ernesto ay agad na tinanggal sa trabaho. Hindi nagpaliwanag, basta na lang naglaho at hindi na muling nakita. Samantala, ilang buwan ang lumipas, isang balita ang dumating sa kaanak ni Renato. Si Ernesto ay nakita sa isang public hospital sa Batangas, at malubha ang kanyang kalagayan.

Napag-alamang tinamaan siya ng isang bihirang uri ng nakakabulok na impeksyon sa laman (necrotizing fasciitis), na maaaring nakuha niya mula sa kanyang masasamang pakikipag-ugnayan sa mga labi noong nagdaang panahon. Walang pamilya, walang kaibigan na bumisita. Tila ang mismong tadhana ang nagbigay ng hustisya.

Noong 2020, tuluyan siyang naglaho sa mundo matapos ang matinding pagdurusa, at inilibing siya sa isang mass grave na walang pangalan, walang pag-alala, at walang kumikilala.

Para kay Renato, hindi siya nakaramdam ng tagumpay, kundi ng kapayapaan. Sa unang pagkakataon matapos ang mahabang panahon, natahimik ang kanyang isip, at hindi na siya binabagabag ng bangungot. Hindi na siya bumalik sa punerarya at nagtrabaho na lang bilang bagger sa Maynila.

Bagamat alam niyang posibleng nangyayari pa rin ang ganitong uri ng paglabag sa iba’t ibang lugar, umaasa na lamang si Renato sa taimtim na panalangin, dahil alam niyang wala mang kakayahang magsalita ang mga pumanaw na, may Diyos pa ring nakakakita sa lahat ng ating ginagawa, at siya ang bahalang magbigay ng hustisya sa takdang panahon.