Sa isang bansang araw-araw na nakikipagbuno sa kahirapan ang milyun-milyong mamamayan, ang buhay ng mga nasa kapangyarihan ay palaging nasa ilalim ng masusing pagsusuri. Bawat galaw, bawat suot, at bawat deklarasyon ng yaman ay nagiging paksa ng mainit na usapan. Ang Statement of Assets, Liabilities, and Net Worth, o SALN, ay itinatag bilang isang mekanismo ng transparency. Ito sana ang magsisilbing bintana ng taumbayan upang matiyak na ang mga opisyal na kanilang inihalal ay hindi ginagamit ang posisyon para sa pansariling pagyaman. Subalit sa paglipas ng panahon, ang dokumentong ito ay tila nagiging isang palaisipan, isang serye ng mga numero na mas madalas mag-iwan ng tanong kaysa magbigay ng kasagutan.

Kamakailan, isang bagong kabanata ng diskusyon ang nabuksan, na nagsimula sa tila simpleng paghahambing: ang deklaradong yaman ng isang mataas na opisyal at ang kinang ng alahas ng kanyang asawa. Ang resulta? Isang malawakang pagdududa na muling bumuhay sa walang kamatayang tanong: Ang SALN ba ay salamin pa ng katotohanan, o isa na lamang itong pormalidad na kayang laruin ng mga nasa itaas?

Ang kuwento ay nagsisimula sa isang numero: Php 18.8 milyon.

Ito ang kabuuang net worth ni Senator Francis “Chiz” Escudero, ayon sa kanyang isinumiteng SALN para sa taong 2025. Sa mundo ng pulitika sa Pilipinas, ang halagang ito ay itinuturing na “mababa.” Kung ikukumpara sa kanyang mga kasamahan sa Senado na ang yaman ay umaabot sa daan-daang milyon o kahit pa bilyon, si Escudero ay tila kabilang sa mga “pinakamahihirap” na senador. Ang kanyang deklaradong yaman ay binubuo ng mga lupa, ilang ari-arian, at kaunting cash on hand. Sa papel, ito ay isang larawan ng isang lingkod-bayan na may disenteng pamumuhay.

Ngunit ang larawang ito ay biglang nagbago nang ang pokus ay lumipat mula sa Senador patungo sa kanyang asawa, ang tanyag na aktres, modelo, at global fashion influencer na si Heart Evangelista.

Dito na pumapasok ang ikalawang numero, isang numero na mas nakakasilaw pa kaysa sa pinakamaliwanag na ilaw sa entablado: $1 milyon, o katumbas ng humigit-kumulang Php 58 milyon.

Ito ang tinatayang halaga ng isang singsing na ibinahagi mismo ni Evangelista sa social media. Isang “Paraiba tourmaline” ring, isang uri ng bato na ayon sa mga eksperto ay mas bihira pa kaysa sa brilyante. Ang asul na batong ito, na karaniwang minimina sa Brazil at Mozambique, ay simbolo ng sukdulang karangyaan. At dito nagsimula ang pag-aalinlangan ng publiko.

Paano naging posible na ang isang senador na may deklaradong yaman na Php 18.8 milyon ay may asawang kaswal na nagsusuot ng singsing na nagkakahalaga ng higit sa tatlong beses ng kanyang kabuuang yaman?

Ang simpleng matematika ay hindi magtugma. Kung ang buong yaman ni Escudero ay ibebenta, hindi pa rin ito sapat upang mabili ang isang pirasong alahas ng kanyang asawa. Dito na umusbong ang mga tanong. Saan nanggagaling ang pera?

Ang Depensa at ang Mas Malalim na Hiwaga
Agad namang lumabas ang mga paliwanag. Si Heart Evangelista, bago pa man niya nakilala at pinakasalan si Escudero, ay isa nang matagumpay na artista. Nagmula siya sa isang may-kayang pamilya, may sariling mga endorsement, brand collaborations, at isang umuunlad na art business. Ang argumento: Ang pera ni Heart ay pera niya, at ang pera ni Chiz ay pera niya. Ang kanilang mga ari-arian ay hiwalay.

Sa ilalim ng batas, ito ay isang posibleng paliwanag. Ang SALN ng isang opisyal ng gobyerno ay pangunahing sumasaklaw sa mga ari-arian na nakapangalan mismo sa kanya. Bagama’t kailangang ideklara ang “business interests” at “financial connections” ng asawa, ang detalyadong halaga ng personal na yaman ng asawa, lalo na kung mayroon silang kasunduan ng “separation of properties” bago ikasal, ay hindi palaging buong-buong nasasalamin sa SALN ng opisyal.

Ngunit ang paliwanag na ito ay hindi naging sapat upang mapatahimik ang nagdududang publiko. Ang isyu ay hindi na lamang tungkol sa isang singsing. Lumalim pa ito nang ibunyag ng makeup artist ni Evangelista na ang fashion icon ay isa raw sa “pinakamalalaking global buyers” ng sikat na luxury brand na Yves Saint Laurent (YSL). Ayon sa pahayag, si Heart ang ikalawang pinakamalaking buyer ng YSL sa buong mundo.

Ito ay isang pahayag na nagpinta ng isang larawan ng halos hindi masukat na kapangyarihan sa paggastos. Ang pagiging top global client ng isang brand tulad ng YSL ay nangangahulugan ng pagbili ng mga produkto na nagkakahalaga ng milyun-milyong dolyar bawat taon. Ito ay isang antas ng karangyaan na kahit ang maraming mayayamang indibidwal sa buong mundo ay hindi kayang abutin.

Biglang, ang Php 58 milyong singsing ay naging isang maliit na detalye na lamang sa isang mas malaking mosaic ng labis na yaman. Ang diskusyon sa social media ay sumabog. Ang mga netizen, na matagal nang sanay sa mga kuwento ng kurapsyon at hindi maipaliwanag na yaman ng mga pulitiko, ay hindi napigilang ikumpara si Evangelista sa dating Unang Ginang na si Imelda Marcos, na naging simbolo ng labis na karangyaan sa gitna ng kahirapan ng bansa. Ang taguring “Imelda 2.0” ay nagsimulang kumalat.

Ang paghahambing ay pinalala pa ng mga kasabay na ulat tungkol sa diumano’y “ghost projects” sa gobyerno, kabilang ang mga ghost flood control projects. Bagama’t walang direktang ebidensya na nag-uugnay sa mag-asawang Escudero sa mga isyung ito, ang pagsasabay ng balita tungkol sa matinding karangyaan at ng balita tungkol sa posibleng pagkawala ng pondo ng bayan ay lumikha ng isang mapanganib na naratibo sa isip ng publiko.

Sa ngayon, nananatiling tahimik si Heart Evangelista tungkol sa mga isyung ito. At habang ang batas ay maaaring nasa panig nila—na ang kanilang yaman ay legal na magkahiwalay—ang “public perception” o ang pagtingin ng bayan ay isang ibang usapin. Para sa marami, ang tanong ay hindi na kung “legal” ba ito, kundi kung ito ba ay “moral” at “tama” sa harap ng naghihirap na sambayanan.

Ang SALN ng Iba: Ang Biglaang Paglobo ng Yaman
Ang kontrobersiya kina Escudero at Evangelista ay nagsilbing mitsa na muling nagpasiklab sa interes ng publiko sa SALN ng iba pang mga senador. At ang kanilang natuklasan ay mas nagpatindi pa ng kanilang pagdududa.

Isang agenda report ang nagbunyag ng isang nakakagulat na trend: ang malawakang pagtaas ng yaman ng halos kalahati ng mga miyembro ng Senado sa loob lamang ng apat hanggang anim na taon. Habang ang bansa ay sinasalanta ng pandemya at krisis sa ekonomiya mula 2020, ang yaman ng ilang mambabatas ay tila namumukadkad.

Nangunguna sa listahan si Senate Majority Leader Migz Zubiri. Ang kanyang paglago ng yaman ay hindi lang basta pagtaas; ito ay isang dambuhalang pagtalon.

Noong 2020, si Zubiri ay may deklaradong net worth na Php 22.7 milyon. Sa taong 2024, ang numerong ito ay pumalo sa isang nakakalulang Php 431.8 milyon.

Ito ay isang pagtaas ng halos dalawampung beses (2000%) sa loob lamang ng apat na taon. Paano ito nangyari?

Ayon sa kampo ni Zubiri, ang paliwanag ay simple at legal. Ang paglaking ito ay umano’y resulta ng pagbebenta ng kanyang mga shares sa dalawang kumpanya ng kuryente: ang Bukidnon Power Corporation at ang North Bukidnon Power Corporation. Iginiit niya na ang mga kumpanyang ito ay itinayo pa noong 2014, bago pa siya muling naging senador, at lahat ng kaukulang buwis ay nabayaran.

Dagdag pa rito, ang pamilyang Zubiri ay matagal nang kilala bilang isa sa mga pinakamayayamang angkan sa Bukidnon, na may malalawak na interes sa agrikultura at pagmamay-ari ng isang sugar milling company. Sa madaling salita, si Zubiri ay mayaman na bago pa man pumasok sa pulitika.

Ngunit, tulad ng kaso ni Escudero, ang paliwanag na ito ay nag-iwan pa rin ng mga tanong. Ang pagiging stockholder sa 21 iba’t ibang business entities, pagkakaroon ng mga ari-arian (residential, commercial, at agricultural) na nagkakahalaga ng halos Php 104.7 milyon, at ang biglaang realisasyon ng daan-daang milyong kita mula sa pagbebenta ng shares habang nasa mataas na posisyon sa gobyerno, ay nagpapataas ng kilay. Para sa mga kritiko, ito ay nagpapakita ng manipis na linya sa pagitan ng paglilingkod-bayan at pagpapalago ng personal na negosyo.

Sumunod naman sa listahan ng mga “big jumpers” ay si Senate President Pro Tempore Panfilo “Ping” Lacson.

Ang paglago ng yaman ni Lacson ay isa ring kapansin-pansin. Mula sa Php 58.3 milyon noong 2020, ang kanyang net worth ay halos apat na beses na lumaki (quadrupled) patungong Php 244.4 milyon sa taong 2024.

Ang mas nakakaintriga sa SALN ni Lacson ay ang mga detalye sa likod ng mga numero. Ang kabuuang halaga ng kanyang “cash, alahas, investments, at mga kagamitan” (kabilang ang mga baril o firearms) ay umabot sa Php 256.4 milyon. Ito ang bumubuo sa halos kabuuan ng kanyang yaman.

Ang nakapagtataka? Ang idineklara niyang “residential property” ay may halaga lamang na Php 106,000.

Ang numerong ito ay agad na kinuwestiyon. Saan sa Pilipinas makakabili ng bahay at lupa sa halagang P106,000 sa panahon ngayon? Ito ba ay isang lumang deklarasyon na hindi na-update ang halaga, o may ibang paraan ng pagdeklara ng ari-arian? Ang tila hindi balanseng distribusyon ng kanyang yaman—napakalaking cash at investments, ngunit halos walang halaga sa real estate—ay nagdagdag ng isa pang layer ng hiwaga. Si Lacson, na stockholder din sa apat na kumpanya kabilang ang isang medical center, ay nagpakita ng isang kahanga-hangang kakayahan na palaguin ang kanyang portfolio habang nasa serbisyo.

Ang Garahe ni Tulfo at ang Bumababang Yaman ni Escudero
Ang pagsusuri ng Bilyonaryo News Channel ay nagbigay pa ng mas maraming detalye. Si Senator Raffy Tulfo, na kilala sa kanyang “Raffy Tulfo in Action” program at imahe bilang tagapagtanggol ng mga inaapi, ay isa sa mga pinakamayaman sa Senado.

Ang kanyang total net worth as of June 2025 ay umabot sa Php 444 milyon.

Ang pinaka-kapansin-pansin sa kanyang deklarasyon ay ang kanyang koleksyon ng mga sasakyan. Si Tulfo ay mayroong Php 144 milyon na halaga ng mga bulletproof vehicles. Kabilang sa kanyang garahe ang mga mamahaling pangalan tulad ng Mercedes-Benz AMG, Lexus, Toyota Sequoya, Fortuner, Hilux, at Innova. Bukod pa rito, mayroon siyang mga agricultural at residential lots na nagkakahalaga ng Php 64 milyon.

Habang ang kanyang yaman ay maaaring maipaliwanag ng kanyang matagumpay na karera sa media bago pa man pumasok sa Senado, ang antas ng kanyang paggasta sa mga “pananggalang” na sasakyan ay isang bagay na pinag-usapan. Para sa isang taong ang imahe ay nakakabit sa masa, ang pagkakaroon ng P144 milyong halaga ng proteksyon sa kalsada ay isang malakas na pahayag—isang pahayag na para sa ilan ay tila isang malaking kontradiksyon sa kanyang pagiging “Idol” ng bayan.

Sa kabilang dako, ang kaso ni Senator Joel Villanueva ay nagpakita ng mas “katamtamang” paglago. Mula sa Php 26.7 milyon noong 2019, ang kanyang yaman ay tumaas sa Php 45.5 milyon noong 2024. Ito ay isang halos dobleng pagtaas, na maiuugat sa kanyang mga real properties (Php 46.3 milyon) at personal properties (Php 26 milyon), bagama’t mayroon din siyang P3 milyon na liabilities.

Si Senator Bam Aquino naman ay nagpakita ng net worth na Php 47.3 milyon. Ang interesante sa kanyang SALN ay ang kawalan ng anumang idineklarang utang o liabilities ngayong taon, kumpara sa halos P7 milyon noong 2018. Wala rin siyang idineklarang business interest.

At dito, bumabalik tayo kay Senator Chiz Escudero. Ang mas malalim na pagsusuri sa kanyang mga nakaraang SALN ay nagpakita ng isang mas nakakagulat na trend: ang kanyang yaman ay bumababa.

Ang kanyang Php 18.8 milyon ngayong 2024 ay mas mababa pa kaysa sa kanyang idineklara noong 2018, na Php 58 milyon. Noong 2013, ito ay mas mataas pa. Saan napunta ang pera? Habang ang yaman ng kanyang mga kasamahan ay lumolobo, ang kay Escudero ay tila lumiliit sa papel.

Gayunpaman, ang kanyang SALN ay naglalaman pa rin ng mga simbolo ng yaman. Siya ay may koleksyon ng mga vintage na sasakyan, kabilang ang isang 1978 at 1987 Mercedes-Benz, isang 1969 BMW, at isang 1995 Range Rover Classic. At, tulad ni Zubiri, si Escudero ay nagmula sa isang makapangyarihang pampulitikang pamilya sa Sorsogon, na matagal nang may impluwensya at, ipinagpapalagay, yaman sa kanilang probinsya.

Ang pagbaba ng kanyang net worth, habang ang kanyang asawa ay nabubuhay sa sukdulang karangyaan, ay lalong nagpagulo sa palaisipan. Ito ba ay isang estratehiya sa pagdeklara? O isang tunay na pagliit ng kanyang personal na pag-aari habang ang yaman ay inililipat sa ibang pangalan o anyo na hindi na kailangang ideklara sa kanyang SALN?

Konklusyon: Patas Pa Nga Ba ang Laban?
Ang mga numerong ito—Php 18.8 milyon, Php 58 milyon, Php 431 milyon, Php 144 milyon—ay hindi lamang mga simpleng datos sa isang piraso ng papel. Ang mga ito ay mga simbolo. Para sa maraming Pilipino na kumakayod para sa minimum wage, na nagkakasya sa ilang daang piso bawat araw, ang mga halagang ito ay tila mula sa ibang mundo.

Ang isyu ay hindi lamang ang pagiging mayaman ng isang pulitiko. Ang isyu ay ang tila mabilis at hindi maipaliwanag na paglago ng yamang ito habang sila ay nasa serbisyo publiko. Ang isyu ay ang lumalaking agwat sa pagitan ng kanilang idinideklara at ng kanilang ipinapakitang pamumuhay.

Ang SALN ay ginawa upang maging isang kasangkapan para sa pananagutan. Ngunit sa mga nakalipas na taon, ito ay tila naging isang ehersisyo sa malikhaing accounting. Ang mga loophole—ang separation of properties, ang hindi malinaw na pagdeklara ng yaman ng asawa, ang pagtatago ng assets sa mga kumpanya o kamag-anak—ay tila mas madalas gamitin kaysa sa diwa ng batas.

Habang ang mga senador ay nagpapaliwanag na ang kanilang yaman ay legal at galing sa kanilang mga negosyo bago pa man sila pumasok sa gobyerno, ang tiwala ng publiko ay patuloy na nababawasan. Sa bawat ulat ng paglobo ng net worth, sa bawat larawan ng isang milyong dolyar na singsing, sa bawat balita ng isang P144 milyong koleksyon ng kotse, ang tanong ay paulit-ulit na bumabalik:

Nagsisilbi pa ba sila para sa bayan, o para sa kanilang sariling mga bulsa?

Habang ang presyo ng bilihin ay patuloy na tumataas at ang karaniwang Pilipino ay lalong naghihirap, ang karangyaan ng iilan ay isang masakit na sampal sa katotohanan.

Kaya ang tanong ay nananatili, at ito ay para sa ating lahat: Patas pa nga ba talaga ang laban?