Ang palengke ay hindi lamang isang lugar ng bentahan, ito ay isang entablado kung saan inilalantad ang totoong mukha ng buhay—may hagikhik ng suki, kalansing ng barya, at kalabanan ng mga tindera. Ngunit para kay Lira, isang high school student na tila napilitang maging propesyonal sa negosyo ng saging, ito ay isa ring silid-aralan, isang templo ng paninindigan, at isang larangan ng digmaan laban sa kahirapan. Ang kuwento ni Lira ay isang himig ng pag-asa na isinulat sa bawat alikabok ng kariton, sa bawat tuyong dahon ng lakatan, at sa bawat singhot ng gamot ng kaniyang inang may sakit.

Ang Hamog ng Umaga at ang Timbang ng Pangarap
Sa oras na ang karamihan ay mahimbing pa sa tulog, gumigising na si Lira. Alas-kuwatro pa lang ng madaling araw, ang tunog ng lumang alarm clock na pamana ng kaniyang advisor noong Grade 8 ay nagsisilbing paalala na ang araw ng pagtitinda ay nagsimula na. Sa loob ng barong-baro na gawa sa pinagtagpi-tagping yero at plywood, binubulungan niya ang kaniyang inang si Aling Mercy, na may mahinang baga at patuloy na umaasa sa kalahating tableta ng gamot sa umaga at kalahati sa gabi, para lang huwag sumumpong nang todo ang sakit.

“Ma, mauna na po ako sa palengke. Babalikan ko po kayo bago pumasok,” ang bulong ni Lira, na sinasagot ng bahagyang ngiti at ubo ng ina. Ang panyo na ipinabaon, na may amoy ng vapor rub at pag-iingat, ang tanging pananggalang ni Lira sa lamig.

Ang kaniyang paninda: dalawang bungkos ng lakatan at tatlong sisidlan ng saba, na maayos na sinalansan sa kariton. Ang presyo? “Presyo Awa,” ang nakasulat sa karton, isang mapagpakumbabang pag-amin sa katotohanan ng buhay sa palengke kung saan malakas ang tawad. Ito ang kanyang diskarte—ang pag-apela hindi lang sa bulsa, kundi sa puso ng mga mamimili.

Sa tapat ng tindahan ni Mang Nelson, ang nagtitinda ng bigas na pumayag na gamitin niya ang espasyo kapalit ng tatlong pirasong saging kada Linggo, nagsisimula ang kaniyang araw. Dito niya natutunan ang sining ng pagbebenta: ang pag-aayos ng paninda para mabilis maubos, ang pakikipag-usap nang walang kaba, at ang pagtimbang sa tiwala ng suki. Si Ate Luming, ang tindera ng kakanin, ang kaniyang unang suki—isang palatandaan ng pagtitiwala sa pamamagitan ng hulugan. Ang bente pesos na paunang bayad para sa pamasahe papuntang eskuwelahan ay hindi lang pera, kundi pagkakataon.

Ang Amoy Saging at ang Pagtawa ng mga Kaklase
Pagsapit ng 7:30 ng umaga, oras na dapat ng homeroom, ang bibig ni Lira ay nakaawang na sa pagod. Ang palengke ay nagiging time machine na nagdadala sa kaniya sa eskuwelahan, dala-dala ang alikabok sa laylayan ng palda at kalyo sa palad.

“Uy, amoy saging,” ang bulong ng isang kaklase, kasabay ng tawa ng iba. “Baka madikitan tayo ng dagta.”

Ang mga salitang iyon ay parang patalim, ngunit walang tugon si Lira. Umupo siya sa dulo, sa tabi ng bintana. Ang kaniyang sagot ay hindi nanggaling sa galit, kundi sa katalinuhan—sa Araling Panlipunan.

“Saging po, ma’am. Lakatan at Saba, depende sa lupa at klima,” ang matibay niyang tugon sa guro, na nagpatawa sa klase, ngunit nagpatango naman sa teacher. Sa sandaling iyon, ang lahat ng panunuya ay nabura. Sandali lang, ngunit sapat para maalala niya: may mundo siya lampas sa bangketa.

Si Joy, ang kaniyang matalik na kaibigan, ang kaniyang personal na balanse—nag-aabot ng ice tea at nagdadala ng notes. “Grabe ka. Ang sipag mo,” ang sinserong pag-amin ni Joy. Si Lira, ang anak ng palengke, ay kumakapit sa pangarap, hindi niya hinahayaang ang amoy saging ay maging marka ng kahihiyan, kundi simbolo ng sakripisyo.

Ang Biyernes at ang Ultimatum: Nawalan ng Kulay ang Mukha
Hindi naging madali ang pagpapagamot kay Aling Mercy. Sa botika, ang reseta ay parang mabigat na papel—antibiotics, pang-ubo, at vitamins, na hindi sapat ang laman ng kaniyang pitaka. Ang pakiusap na kalahati muna sa parmasyutiko ay nagpapakita ng desperasyon ngunit determinasyon. Doon niya ipinasiya: magtitinda siya mula madaling-araw hanggang hatinggabi.

Ang kaniyang kapatid na si Niko, payat at laging may dumi sa tuhod, ay sumulpot na may bagong panata: “Ate, kaya kong magbuhat sa palengke… Ayoko ng manood lang.” Ang paglaki ni Niko sa loob ng isang araw ay nagdagdag ng bigat at pag-asa sa balikat ni Lira.

Ngunit ang pinakamatinding pagsubok ay dumating sa katauhan ni Aling Presy, ang nagpapaupa ng barong-barong. “Dalawang buwan na kayong atrasado. Kung hanggang Biyernes wala pa, pasensya na.” Ang pader na plywood ay parang bumagsak. Biyernes na po—apat na gabi, tatlong araw.

Kahit ano’ng diskarte—wholesale sa karinderya, pagtataas ng oras sa pagtitinda sa terminal, at pagpapakapalan ng mukha para humiling ng palugi—ang oras ay humahabol. Si Niko ay sumama kay Mang Erning, nagbuhat ng yelo at gulay, at bawat buhat ay nagpalalim sa guhit sa palad niya.

Dumating ang Biyernes ng hapon. Dalawang tanod at si Aling Presy. “Kailangan na po nating bakantihin.” Ang gamit ay inilabas: ang banig, ang kaldero, ang basag na upuan. Bawat piraso, parang pahina ng kasaysayan na pinupunit.

“Ma, sandali lang to. Pangako, hindi ko kayo pababayaan.”

Sa gitna ng kapighatian, dumating ang kalinga. Si Mang Nelson.

“Anak, dito muna kayo sa bodega ko ha. May espasyo sa likod. Hindi maluwag at amoy bigas, pero maaubong. Libre na muna hanggang makahanap kayo.”

Doon, sa bodega na amoy bigas at alaala, tumulo ang luha ni Lira. Ang kanilang tahanan sa ngayon ay amoy bigas at ang kanilang kama ay sako. Ngunit ang paninindigan ni Lira ay hindi natinag. Sa kaniyang kuwaderno, dinagdagan niya ang listahan: “Makahanap ng matatag na tirahan,” “Mag-ipon para sa X-ray ni mama,” “Bili ng murang nebulizer.”

Ang Calling Card at ang Pagtatasa sa Palengke
Ang susunod na araw ay nagdala ng pag-asa at inggit.

Sa pag-aasikaso ng paninda, ang ingay ng palengke ay napuno ng tsismis nina Aling Minda at Aling Rosing, na pinupuna ang kaniyang timbangan at diskarte. Ngunit sa panahong iyon, isang itim na SUV ang huminto, nagbubuga ng alikabok. Bumaba si Ginoong Ramon Villaceran, Logistics Manager ng isang supermarket chain, at direktang nagtanong: “Miss, pakibili ng lahat ng lakatan mo… Hahanapan kita ng kuha kapag kaya mong mag-supply ng mas marami. Planuhin mo.”

Ang calling card na iniwan niya ay parang apoy na dahan-dahang bumubuhay sa bahagi ng sarili ni Lira na matagal nang nilalamig. Ngunit ang tagumpay ay may kapalit. Sa hapon, dumating si Aling Rosing na may kasamang mamimili. “Huwag diyan. Mahal at mapait ‘yan,” ang turo nito, sabay sulyap kay Lira.

Ngunit natuto nang lumaban si Lira sa katapatan. “Tita, tikman niyo po. Kung mapait, libre niyo na.” Ang munting sandaling iyon ay nagpatahimik sa mga tsismosa at nagpatibay sa paninindigan ni Lira. Ang swerte ay hindi regalo; ito ay sandaling lumalapit sa marunong sumalo.

Ang Huling Laban at ang Lihim na Kasunduan
Sa gabi, sa gitna ng pagitan ng terminal at gilid ng palengke, nagtitinda pa rin si Lira. Ang bawat barya ay kalkulasyon: Gamot, bigas, utang. Ngunit isang anino ang humarang sa kaniyang kariton. Isang matandang babae, manipis, maputla, at nakatalukbong.

“Bibihilin ko ang lahat ng saging mo,” ang bulong ng matanda. “Pero mura lang. $300.”

Napalunok si Lira. Kung regular, aabot pa sa $500. Ngunit ang ultimatum ng gamot ng ina ang nagpatalo sa presyo.

“$300 po? Medyo mababa. Kaya ko ho ibaba pero baka pwedeng $400, kahit $350.”

Ang matanda ay tila hindi nakikinig. Ibinaba nito ang isang kahong kahoy sa mesa, nagkalkula ng pera, at tumalikod nang walang salita. Ang $300 na iyon ay sapat para makabili ng antibiotics at pang-ubo para sa ina. Ang pag-alis ng matanda ay mabilis at walang bakas, nag-iiwan ng pagtataka. Sino ang matandang iyon, at bakit ganito ang presyo?

Ang Biyernes at ang Sabado ay lumipas. Ang pamilya ay nasa bodega pa rin. Ang calling card ni Ginoong Villaceran ay nasa bulsa, handa nang gamitin. Ang antibiotics ay iniinom ni Aling Mercy. Ang lugaw ay mainit. Si Nico ay may lakas na ng loob.

Sa pagitan ng amoy bigas at alikabok, pumikit si Lira at inalala ang sinabi ng kaniyang ina: “Huwag mong hayaang kunin ng kahirapan ang pangarap mo.” Sa pagitan ng lahat ng hirap at pag-asa, tumibok ang isang tiyak na panata: Magpapatuloy siya, anak ng palengke, hanggang ang ingay ng palengke ay maging musika ng pag-angat.

Sa huli, ang kuwento ni Lira ay hindi tungkol sa saging, kundi tungkol sa determinasyon na hindi sumuko. Ang paninindigan na maging mabait sa mundo, kahit hindi ito laging mabait pabalik. At sa gitna ng lahat, ang pamilya ay mananatiling buo, hawak ang listahan ng pangarap na balang araw ay iguguhit niya ng linya—hindi para burahin, kundi para tapusin.