Gyro. Iyon ang pangalang iniwan ng kanyang ina bago ito tuluyang nawala sa mundong ibabaw. Kasabay ng pagsukong hindi niya inasahan sa isang karamdaman na matagal na palang unti-unting pumapatay sa kanya. Wala ng ibang apelyido. Walang birth certificate na maipagmamalaki. Walang litrato ng pamilya para patunayang may tahanan siyang uuwian.

Ang ama. Isang aninong unti-unting nabubura sa ala-ala. Misteryosong nawala. Parang usok na naglaho sa pagitan ng isang gabing maulan at umagang walang paliwanag. Kaya si Gyro sa batang gulang na siyam ay natutong kumapit sa kahit anong banig, karton o piraso ng sako para lamang may mahigaan sa ilalim ng tulay.

Tuwing dapit-hapon, humahaba ang mga anino ng mga poste sa gilid ng ilog. At doon sa pagitan ng kalawangin na barandilya at amoy basurang hangin, natutulog ang bata. Minsan pinapakinggan niya ang tunog ng mga gulong ng jeep na dumaraan sa ibabaw ng tulay. Parang musika na nagsasabing may gumagalaw pa rin ang mundo kahit nakahandusay siya sa kili-kili ng siyudad.

Sa bulsa niya may tatlong piso at isang nalukot na resibo na ginawang ala-ala. “Isang araw,” bulong niya sa sarili, “magkakaroon din ako ng tunay na kama.” Hindi mansyon, hindi mamahaling unan. Basta kama lang na hindi amoy putik at hindi nangangailangan ng pagtiklop bago sumapit ang umaga. Sa araw, nagiging mapa ng pag-asa ang palengke. Maaga pa ay naroon na si Gyro dala ang pinagtagpi-tagping tapang.

At pag-asang baka may buto ng prutas o tirang kanin siyang masunggaban. Sa karinderya ni ate Nena, natutunan niyang mag-ayos ng mga baso at maglinis ng mesa kapalit ng kaunting sabaw. “Uy Gyro,” tawag ni ate Nena. “Huwag mong kalimutan ‘tong sinigang. Mainit pa.” Ngiti lang ang isinagot niya sabay higop na para bang iyon na ang pinakamasarap na nalasahan niya sa buong linggo.

Sa gilid ng kanto, naroon si Kiko at si Malu, mga kasing edad na palaboy na parang kapatid na rin ang turing kay Gyro. Nagbabahaginan sila ng kwento kung sinong nag-abot ng pandesal, kung saang bangketa bawal umistambay, kung sino sa mga pulis ang mabait at sino ang dapat iwasan. “Balang araw,” sabi ni Kiko habang nagtutuhog ng plastic na bote para ibenta.

“Magkakaroon tayo ng sariling tindahan. Ako sa benta, ikaw sa bilang.” “Eh ako?” singgit ni Malu. Nakataas ang kilay. “Sa seguridad,” biro ni Kiko. “Ikaw ang tagasigaw. Bawal umutang.” Natawa si Gyro pero mabilis ding nawala ang tawa nang marinig ang kaluskos ng basurahan. Paalala na kahit anong biro nananatiling totoo ang gutom. Ganito ang bawat araw.

Kabig dito, kabig doon. Isang gapang, isang hinga, isang panalangin. May mga gabing inuugoy siya ng hangin sa ilalim ng tulay at saka niya nakikita sa isip ang mukha ng kanyang ina. Malambing, maputla at laging may haplos sa buhok niya tuwing takot siya sa kulog. “Matapang ka anak.” Iyun ang lagi nitong sabi.

“Huwag mong hayaang lamunin ka ng dilim.” Kaya kahit nanginginig sa lamig, tinatakpan niya ng sako ang kanyang tuhod at sinasalubong ang umaga na parang sundalong walang sandata. Isang tanghali, habang nag-aagawan ng araw at usok sa ere, may kislap na sumiklab sa mata ni Gyro. Isang baryang gumulong-gulong sa kalsada tumakas mula sa palad ng isang mamang nagbabayad sa tindera ng yosi.

Parang kabayong sininsinan ang puso ng bata. Isang baryang pwedeng maging tinapay, pwedeng maging pag-asa. “Sa akin na to,” bulong niya at tumakbo siya. Hindi alintana ang ingay ng busina. Hindi rin naririnig ang sigaw ni ate Nena mula sa karinderya. “Gyro!” Doon sa kalsada. Dumulas ang tsinelas niya sa alikabok. Sumampa sa gitna ng kalsada ang kanyang kaliwang paa.

Sabay dive ng kanang kamay para abutin ang umiilaw sa araw na piso. Sa mismong sandaling iyon, may humagunot na ingay. Preno ng isang itim na SUV, makintab na parang salamin, mabilis na parang ihip ng pananakot. “Braaak!” Kalabog ng goma sa aspalto at ang mundo ni Gyro ay nadmistulang larawan na nabitin sa ere.

Ang baryang nasa pagitan ng kanyang daliri. Ang gulong na halos sumayad sa gilid ng kaniyang tsinelas. Ang usok na lumukob parang ulap sa langit. “Bata!” sigaw ng tsuper. “Anong ginagawa mo riyan? Gusto mo bang…” Hindi na naituloy ng tsuper ang salita. Humina ang kanyang boses nang bumukas ang pintuan sa likuran at bumaba ang isang lalaking nakaterno.

Puting-puti ang long sleeves. Malinis ang kurbata. May isang uri ng katahimikang sumabay sa pagbaba ng lalaki. Hindi nakakatakot pero nakakakilabot sa lupit ng presensyang dala. Ang mga tindera sa gilid. Napahinto. Si Ate Nena napabitaw sa sandok. Si Kiko at Malu sinakmal ng kaba at lumingon-lingon handang sumugod kung sakaling pagalitan o saktan ang kaibigan.

“Anak, ayos ka lang?” Malumanay na tanong ng lalaking nakaterno. Hindi na pinansin ang tsuper na nanlilisik ang mata sa inis. Ang boses niya ay mababa, kalmado, tila sanay mag-utos. Pero sa sandaling iyon ay kasing lambing ng hangin sa dapit-hapon. Hindi nakasagot si Gyro. Nakaluhod pa rin siya. Hawak ang baryang parang tropeo at pakiramdam niya’y bumibilis ang tibok ng kaniyang puso.

Sa unang pagkakataon sa mahabang panahon, may matang tumingin sa kanya na hindi niya ramdam ang panghuhusga, hindi magnanakaw, hindi basurero, hindi istorbo, kundi isang bata lang na halos madiskaril ang buhay sa isang maling hakbang. “Sir, pasensya na po.” singit ni ate Nena. Mabilis na lumapit at hinila si Gyro paalis sa gitna ng kalsada. “Mapurol pa po kasi ‘to minsan.

Bata pa, gutom lang.” Tumikhim ang tsuper. “Dapat kasi sir turuan…” “Hindi.” putol ng nakaterno. Tingin ay nanunukob sa tsuper. “Walang sisihan.” Saka siya lumuhod sa tapat ni Gyro. Halos kalebel ang mukha nila. “Anong pangalan mo?” Nag-alinlangan ang bata. Sa mundo niya ang pangalan ay parang code. Maaaring gawing sandata laban sa’yo.

Pero may kung anong init sa tingin ng lalaki init na pambawi sa lamig ng aspalto. “Gyro po.” “Gyro.” Ulit ng lalaki. Nagkibit balikat na parang inuukit ang pangalan sa isipan. “Ayos ka ba? May masakit ba?” Umiling ang bata pagkat ramdam niya ang panginginig ng tuhod. “Wala naman po.” Tahimik na minuto. Parang naghihintay ng eksenang hindi nila alam kung saan tutungo. Si Kiko nakahanda ang kamao.

Si Malu kumakapit sa laylayan ng t-shirt niya. Si ate Nena hawak pa rin ang braso ni Gyro. Tila handang ilayo ito anumang oras. “Dalhin niyo ito sa gilid.” Utos ng lalaki sa tsuper at sa kasama nitong naka-earpiece. “Baka kailangan ng tubig.” Saka muling tumingin kay Gyro. “Hindi lahat ng kislap sa kalsada ay para habulin.

Anak,” anya na nakangiting may lungkot. “Minsan tusok lang ng araw sa mata.” Napahiya si Gyro pero may ngiting pilit na sumulpot. “Walang problema.” Tumingin muli sa bata. “Mag-iingat ka ha. Huwag ka ring masyadong madaling maniwalang lahat ng kislap ay kayamanan.” “Sir,” singit ng tsuper. Bahagyang nakayuko ngayon. “Kailangan na nating umalis. May meeting pa kayo sa kabilang tower.”

Sandaling tumahimik ang nakaterno at saka napabuntong hininga. “Oo.” Nag-abot siya ng maikling tingin kay Gyro. Tingin na walang pasaring, walang pamaliit. “Magandang hapon, Gyro.” “Salamat po.” sagot ng bata. Halos bulong. Hindi niya alam kung bakit biglang nag-init ang kanyang mata. Kung bakit parang gusto niyang sabihin ang damdaming ni hindi niya maipangalan.

Pero sa huli tinikom niya ang bibig at hinayaan na lang ang hangin na magsalita para sa kanya. Umatras ang SUV. Marahang umusad paalis. Iniwan ang alikabok na sumasayaw sa sinag ng hapon. Bumalik ang ingay ng palengke. Kalangsing ng barya, takbo ng mga batang naghahabulan, sigaw ng “isda, sariwa! bili na!” Parang walang nangyari.

Parang hindi muntik putulin ng isang maling hakbang ang linya ng buhay ng isang bata. “Ok ka ba talaga? Nasaktan ka?” Tanong ni Kiko. Tinatapik ang balikat ni Gyro. “Konting hiya lang.” Biro ni Gyro. Pilit na nagiging magaan. “Pero tingnan niyo.” Itinaas niya ang baryang hawak. “May pang tinapay na tayo.” “Sus!” Umirap si Malu pero nakangiti. “Huwag kasing sabayang tumakbo at mang-agaw.”

Napatawa silang tatlo at sa gitna ng tawa may kakaibang tahimik na unti-unting humahaplos sa dibdib ni Gyro. “Kasi po tinapay na ‘to mamaya. Mas masarap ang tinapay pag hindi ka nag-aalay ng buhay kapalit.” Biro ng lalaki (na tsuper) nag-abot ng bote ng tubig na agad inabot ng bata. “Saan ka ba umuuwi?” “Sa tulay po.” Sagot ni Gyro. Halos pabulong.

“Doon po sa may puno na may gumuho.” Napatango ang lalaki at ang tingin niya ay sumandaling lumayo parang may hinabol na ala-ala. “Ah,” mahina niyang tugon, “mahanging lugar. Malamig sa gabi.” “Sanayan lang po.” Tapat na ngiti ni Gyro sabay inom. Sa unang lagok parang nilinis ng tubig ang alikabok sa lalamunan at sa kanya napagtantong ilang araw na palang wala siyang maayos na inom. “Gyro,” sabi ni ate Nena.

“Huwag ka masyadong nagmamadali. Daming sasakyan no?” Luminga ito sa nakaterno. “Pasensya na talaga sir.” Umiling ang lalaki. Hindi niya kilala ang lalaki. Hindi rin niya alam kung ano ang pangalan nito. Pero may naiwan sa kanya. Hindi pera, hindi pagkain, kundi tingin na kumilala sa kanya bilang tao. Sa mundong matagal na niyang ginagalawan, iyon ang pinakamahirap hanapin.

Kinagabihan, bumalik siya sa ilalim ng tulay. Ang ilaw ng poste kumikislap-kislap tila nagbabantang mamamatay. Inayos niya ang sako, nilagay sa ilalim ang baryang pinagpilitang habulin kanina. “Bukas,” bulong niya, “huwag ng sa kalsada.” Ngunit sa likod ng kaniyang isip, paulit-ulit na tumutugtog ang malumanay na boses ng lalaki.

“Hindi lahat ng kislap ay para habulin.” Pumikit si Gyro bago siya tuluyang lunurin ng antok, gumuhit sa isipan niya ang imahe ng SUV at ng lalaking nakaterno. Hindi ito alamat o himala. Isang saglit lang na nagtagpo ang dalawang mundo. Ang isang bata na ang kayamanan ay piso at ang isang taong mayaman pero may dalang lungkot sa ngiti. Hindi niya alam na sa paghinto ng sasakyang iyon sa harap niya may mga relong sabay na nagsimulang tumakbo.

Mga oras, araw at taon na unti-unting magtutulak sa kani-kanilang kapalaran na muling mag-krus. Ngunit sa gabing iyon, sapat na munang alam niya buhay pa siya. May baryang nakatago sa ilalim ng sako at may pangakong bukas na maaaring mas ligtas kaysa ngayon. Habang si Gyro ay muling bumabalik sa ilalim ng tulay na tinuturing niyang tahanan.

Sa kabilang dulo ng siyudad ay bumabalik naman sa mansyon si Don Victor Alvarez. Sa labas ang kanyang tahanan ay parang palasyo. Malalawak na hardin na puno ng imported na bulaklak. Fountain na walang tigil sa pagbuhos ng tubig at mga mamahaling sasakyan na nakahilera na parang mga sundalong nakabantay.

Ngunit sa kabila ng marangyang anyo, tahimik at malamig ang loob ng bahay. Para bang kulang ng espiritu na bumubuhay sa isang tahanan. Sa kanyang opisina, nakaupo si Don Victor sa isang Mahogany desk. Hawak-hawak ang isang lumang larawan. Sa larawang iyon, makikita siya kasama ang kanyang asawa na si Elena, isang babaeng may ngiti na kayang magpaikot ng buong mundo.

Ngunit ilang taon na rin ang lumipas mula ng mawala si Elena dahil sa malupit na sakit. Mula noon, nanatiling bakante ang malaking bahagi ng kanyang puso. “Sir, tapos na po ang schedule ninyo para ngayong araw.” wika ng kanyang butler na si Mang Ernesto. Maingat na naglalapag ng tasa ng kape sa mesa. Tumango lamang si Don Victor hindi iniangat ang mata sa larawan.

“Salamat Ernesto. Pakisabi kay Isabela na huwag ng maghintay ng hapunan para sa akin. May mga papel pa akong aayusin.” “Sir,” sagot ng Butler. May alinlangan sa tinig. “Hindi po ba mas mabuti kung kumain muna kayo kasama ng inyong anak? Ilang gabi na rin pong halos hindi kayo nagsasabay.” Napabuntong hininga si Don Victor.

Hindi madaling maging ama lalo na kung wala na siyang ina. “Alam ko, Ernesto, hindi ako perpekto pero may paraan akong pinili. At iyon ay tiyakin na walang araw na mababawasan ang kayamanan at seguridad niya.” Tahimik si Ernesto sapagkat batid niyang wala siyang karapatang kontrahin ang amo. Ngunit sa loob-loob niya, alam niyang ang kayamanang hinahabol ni Don Victor ay siyang dahilan kung bakit lalong lumalayo ang kanyang anak sa kanya.

Si Isabela, 16 na taong gulang, ay lumaki sa anino ng yaman ng pamilya Alvarez. Maganda, matalino ngunit puno ng pangungulila sa presensya ng isang ama sa tuwing uuwi siya mula sa eskwela, lagi niyang dinaratnan ang katahimikan ng bahay. Ang mga guro at tutor lamang ang kanyang kausap at ang mga alagang aso ang kanyang laging kasama.

Minsan ay napapatingin siya sa lumang piano sa sala. Iniisip kung paano sana mas magiging magaan ang kaniyang buhay kung may kamay na tutulong sa kanya magpatugtog. Isang gabi, hindi niya napigilang kumatok sa opisina ng kanyang ama. “Papa,” mahinang tawag niya. Saglit na napatingala si Don Victor mula sa mga papeles.

“Isabela, anong kailangan mo?” “Wala naman po. Gusto ko lang sanang sabay tayong kumain kahit na ‘yun lang.” Sagot ng dalaga. May bakas ng pag-asa sa tinig. Sandaling natigilan si Don Victor ngunit sa halip na bumangon, muling binalikan ang mga dokumentong nakakalat sa mesa. “Pasensya ka na anak. May mga bagay na hindi ko pwedeng ipagpaliban.

Kumain ka na lang muna ha.” Napayuko si Isabela. Tinago ang lungkot sa kanyang mga mata. “Opo, papa.” at tahimik siyang lumisan dala ang bigat ng pag-asang muling nabigo. Nang mag-isa na muli si Don Victor, pinatong niya ang larawan ng kanyang yumaong asawa sa ibabaw ng mga papeles. “Elena,” mahina niyang wika.

“Kung narito ka lang sana, mas matutulungan mo akong gabayan siya. Ako’y isang negosyanteng hindi marunong magpalambot ng puso. Ikaw ang liwanag, ako’y anino lamang.” Kinabukasan, bumalik siya sa kanyang tungkulin bilang pangulo ng Alvarez Group of Companies. Sa mga boardroom, ang kanyang tinig ay batas. Kapag nagsalita siya, walang oposisyon ang nangahas magsalita ng walang takot.

Kilala siya bilang istrikto, walang bahid ng pag-aalinlangan at may tindig na kayang magpabagsak ng sinumang kontrahin siya. “Mr. Alvarez,” wika ng isang board member. “May mga bagong proyekto po tayong pwedeng simulan sa Visayas. Malaking puhunan po pero malaki rin ang balik.” Itinaas ni Don Victor ang kamay. Tinigil ang mahabang diskusyon.

“Hindi tayo papasok sa proyektong hindi tiyak. Ang pangalan ng Alvarez Group ay hindi pwedeng madungisan ng kapalpakan. Kung hindi kayo sigurado sa inyong rekomendasyon, huwag niyong bitawan ang mga salitang hindi napag-isipan.” Tahimik ang lahat. Ganito siya kilala. Isang taong hindi nagpapatawa, hindi nagpapalusot.

Ngunit sa likod ng matalim na pananalita ay isang pusong nangungulila, isang pusong natutong itago ang sakit sa pamamagitan ng trabaho. Sa labas ng boardroom, siya ay isang taong tinitingala, isang lider na iniidolo. Ngunit sa loob ng kanyang sariling bahay, siya’y isang estranghero sa sariling anak. Hindi niya maipaliwanag. Kung bakit mas madali para sa kanyang magbigay ng direksyon sa libo-libong empleyado kaysa makausap ng malumanay ang sariling dugo at laman.

Isang gabi nang siya’y muling nakaupo sa kanyang opisina, dumating si Ernesto dala ang isang sobre. “Sir, ito po ay galing sa foundation na sinusuportahan natin. May mga ulat po tungkol sa mga batang palaboy sa Maynila.” Kinuha ni Don Victor ang sobre at binasa ang mga ulat. Doon niya nakita ang litrato ng mga batang natutulog sa gilid ng kalsada.

Ang ilan ay halos kasing edad ni Isabela. May batang payat, may batang tila gutom na gutom at walang kasuotan. Isang larawan ang tumigil sa kanyang paningin. Isang batang nakaupo sa gilid ng basurahan. Hawak ang isang baryang marungis ngunit pinagmamasdan na parang kayamanan. “Ganito na ba talaga kalala?” tanong niya sa sarili halos bulong.

“Opo, sir!” tugon ni Ernesto. “Araw-araw po silang nakikipaglaban para mabuhay. Marami pong nawawalan ng magulang. Marami pong hindi nakakapag-aral. Ngunit karamihan po sa kanila may pag-asang baka isang araw may tutulong.” Napatingin si Don Victor sa bintana kung saan makikita ang kumikislap na mga ilaw ng siyudad.

“Napakaraming liwanag,” bulong niya. “Ngunit bakit may mga batang nakatira pa rin sa dilim.” Hindi niya alam na ang batang muntik na niyang mabangga ilang araw na ang nakalipas ay isa sa mga litratong iyon. Hindi niya rin alam na ang simpleng pagtatagpo nila sa kalsada ay magiging mitsa ng isang koneksyong magpapabago ng kaniyang buhay at ng batang palaboy na si Gyro.

At habang tahimik na nilalapag ni Ernesto ang mga dokumento, si Don Victor ay muling napatingin sa larawan ng kanyang asawa. “Elena,” bulong niya. “Kung ito ba’y hudyat na kailangan kong bumawi, sana’y gabayan mo ako. Sapagkat ang mga matang nakita ko sa batang iyon ay hindi ko na malilimutan.” At sa mga sandaling iyon, nagsimulang mabuo sa kanyang puso ang isang bagay na matagal ng nawala.

Ang pagnanais na muling makaramdam ng koneksyon hindi bilang negosyante kundi bilang tao. Makalipas ang ilang linggo mula sa halos pagkabangga kay Gyro. Abala si Don Victor sa kaniyang mga meeting at mga kasunduan sa negosyo ngunit kahit gaano siya kaabala, paulit-ulit na bumabalik sa kanyang isip ang imahe ng batang muntik masagasaan.

Ang mga mata nitong puno ng pag-aalinlangan ngunit may kakaibang tapang ay nananatiling nakabaon sa kanyang ala-ala. Sa isang banda, hindi niyang maipaliwanag kung bakit ganoon na lamang ang naging dating ng isang estranghero sa kanya. Samantala, si Gyro ay patuloy sa kanyang pang-araw-araw na pakikipagsapalaran. Ang palengke ang naging sentro ng kanyang mundo.

Naroon ang kaunting kita mula sa pag-aayos ng mga mesa. Naroon si Ate Nena na nagbibigay paminsan ng sabaw. At naroon sina Kiko at Malu na nagsisilbing kapatid at kakampi niya. Ngunit sa likod ng kanyang mga ngiti at pagtawa, dala pa rin niya ang mga anino ng nakaraan. Lalo na ang boses ng mga taong nagbabanta sa kanyang buhay noong bata pa siya.

Isang hapon, habang nagliligpit siya ng mga plastic na bote na kanyang pinagtatagni-tagni upang ibenta, biglang bumigat ang kanyang paligid. Naramdaman niyang sumisikip ang kaniyang dibdib at bumibilis ang kaniyang hininga. Nagkakagulo ang mga tao sa gilid ng palengke, may sigawan at sa gitna ng ingay, napansin niya ang isang lalaki na nakahandusay sa sahig ng parking area malapit lamang sa kanyang pinagtatrabahuhan.

“May nahimatay!” sigaw ng isang babae. “Tulungan niyo siya!” Nang lumapit si Gyro, halos tumigil ang kanyang mundo na makita kung sino ang nakahiga. Si Don Victor, ang taong minsan niyang nakaharap sa kalsada at ang taong hindi niya makalimutan mula ng gabing iyon. “Papa!” sigaw ng isang dalagitang nandoon din.

Walang iba kundi si Isabela. Nanginginig ang boses nito habang lumuluha. “Tulong! May mangyaring masama sa kanya!” Agad na tumakbo si Gyro palapit. Sa kabila ng takot na dumadaloy sa kanyang katawan, pinilit niyang ipagsigawan ang tulong. “Tulungan niyo po siya! Tawagin niyo po ang ambulansya!” Lumapit ang ilang mga naglalakad at sinamahan siyang buhatin si Don Victor.

Inilapit nila ito sa lilim habang si Isabela ay walang tigil sa pag-iyak. Hawak ang kamay ng ama. “Papa, magising ka naman po.” Iyak ng dalaga. Nanginginig ang mga kamay. Hindi alam ni Gyro kung bakit naningibabaw ang tapang sa kanyang dibdib. Marahil dahil nakikita niya ang sarili kay Isabela, isang batang naghahangad ng presensya ng Ama at natatakot na baka mawala ito.

Kaya’t sa halip na umatras, siya pa ang nagsigaw sa mga tao. “Pakidalian niyo po ang pagtawag! Huwag kayong tatayo lang diyaan!” Dumating ang ambulansya matapos ang ilang minuto. Sumama si Isabela. Ngunit bago maisara ang pinto ng sasakyan, napansin ni Don Victor na kahit nanghihina pa siya, may isang bata na nakatayo sa gilid.

Pawisan at nanginginig ngunit buo ang loob. “Bata,” mahinang sambit niya halos hindi naririnig. “Sir!” tanong ni Isabela pilit pinakikinggan. “Salamat, Gyro!” bulong ng kanyang ama bago siya tuluyang mawalan ng malay. Napatitig si Isabela sa batang naroon. “Ikaw pala ang tumulong sa amin.” Hindi niya alam kung paano magpapasalamat.

Naiwan si Gyro sa gilid ng kalsada. Humihingal at nanginginig pa rin. Hindi niya alam kung bakit ganoon kalakas ang tibok ng puso niya. Ngunit isang bagay ang malinaw. Muli na namang nagtagpo ang kanilang mga landas. At sa pagkakataong ito, hindi na lamang simpleng saglit. Makalipas ang ilang araw.

Matapos ang gamutan at pahinga sa ospital, pinahanap ni Don Victor ang batang iyon. “Ernesto,” wika niya sa Butler. “Hanapin mo ang batang tumulong sa akin. Ang pangalan niya ay Gyro. Hindi ko makakalimutan ang ginawa niya. Gusto kong makilala siyang muli.” Nagulat si Ernesto. “Sir, isang palaboy po ba iyon? Medyo mahirap hanapin sa siyudad.”

“Hindi ako papayag na mawala na lang siya. May utang na loob ako sa batang iyon.” Matatag na wika ni Don Victor. Samantala, si Gyro ay nakabalik sa kanyang normal na buhay. Ngunit mula ng araw na iyon, mas madalas na siyang natitigilan. Sa tuwing maiisip ang nangyari. Hindi niya maalis sa isipan ang imahe ni Isabela na umiiyak, ang matinding pangamba sa mga mata nito at ang mahinang tinig ni Don Victor na nagsabi ng kanyang pangalan.

Isang gabi habang nakahiga siya sa ilalim ng tulay, tumitig siya sa lumang baryang itinabi niya mula pa noon. “Siguro,” bulong niya, “may dahilan kung bakit hindi ako nabangga noon. Siguro hindi pa tapos ang kwento ko.” At sa kanyang puso, nagsimulang mabuo ang kakaibang pakiramdam na hindi niya pa kayang pangalanan.

Isang ugnayan na mahirap ipaliwanag ngunit tila nagbukas ng pinto para sa mas malaking pagbabago sa kanyang buhay. Kinabukasan habang nagliligpit siya ng mga bote at karton, may isang sasakyan na huminto malapit sa kanya. Bumaba ang isang pamilyar na tao, si Mang Ernesto. “Gyro?” tanong nito. Nagulat ang bata. “Opo, ako po iyon. Bakit po?” “May nais kang makausap.”

Sagot ni Ernesto. Sabay turo sa sasakyan. Sa loob ng kotse, nakaupo si Don Victor. Medyo maputla pa rin ngunit nakangiti ng bahagya. At doon nagsimula ang mas matibay na koneksyon ng isang palaboy at isang milyonaryo. Isang koneksyon na hindi nila alam na magdadala ng mas malalim na mga sikreto at mas mabibigat na desisyon sa hinaharap.

Tahimik ang biyahe ni Gyro papunta sa mansyon ng mga Alvarez. Kasama si Mang Ernesto. Sa loob ng sasakyan, dama niya ang lamig ng aircon na para bang nagye-yelo ang kaniyang balat. Isang pakiramdam na bago sa kanya sapagkat sanay siya sa mainit na hangin ng kalsada at sa alikabok ng palengke. Nakatitig siya sa bintana, pinagmamasdan ng mga ilaw at gusali ng siyudad na unti-unting nagiging banyaga sa kanyang mga mata.

“Hindi ka ba kinakabahan iho?” tanong ni Mang Ernesto. Nakatingin sa kanya mula sa rear view mirror. Bahagyang tumango si Gyro. “Medyo po. Hindi ko po alam kung bakit gusto akong makausap ng amo ninyo.” “Hindi mo kailangang matakot.” sagot ng Butler. Numingiti, “Kung ano man ang dahilan, alam kong hindi ka pababayaan ni Don Victor.

Ngunit sa ilalim ng pusong pinipilit kumalma ni Gyro, may isang ala-ala na muling kumakatok ang gabing iyon. Ang gabing hindi niya kayang burahin. Gabing puno ng sigaw, putok at dugo. Mula sa kanyang murang isipan, bumabalik ang mga eksena. Siya’y pitong taong gulang lamang nakayakap sa kanyang ina sa loob ng isang barong-barong.

May mga lalaking nakaitim na pumasok ng walang paalam. Sinira ang pintuan at tinutukan ang kanyang ina ng baril. “Wala kaming alam!” iyak ng kanyang ina. “Maawa kayo sa anak ko!” Ngunit walang awa ang dumating. Sa isang iglap, pumutok ang baril. Sa harap mismo ni Gyro, bumagsak ang kanyang ina sa sahig, duguan at wala ng buhay.

Ang boses ng lalaking nakamaskara ang bumungad sa kanyang pandinig. “Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita. Nakita mo ba ito? Kalimutan mo. Dahil kung hindi, ikaw ang susunod.” Ang mga salitang iyon ay parang apoy na nakaukit sa kanyang isip. Simula noon, naging bahagi ng kanyang pagkatao ang matinding takot.

Lahat ng araw dala niya ang boses na iyon. Lahat ng gabi dala niya ang bangungot na iyon. “Gyro,” tawag ni Mang Ernesto, natila napansin ang pagputla ng bata. “Ayos ka lang ba?” “Opo,” sagot niya. Kahit nanginginig ang kamay na hawak sa kanyang lumang baryang nasa bulsa. Hindi niya alam kung bakit ng munit pakiramdam niya ay’y konektado sa mas malaking mundo ang krimen na iyon.

Pagdating nila sa mansyon, sinalubong sila ng malalaking pinto at mga chandelier na kumikislap na parang mga bituin. Parang ibang planeta para kay Gyro ang mansyon. Isang mundo ng karangyaan na hindi niya akalaing mapapasukan niya. Nasa sala si Don Victor. Nakaupo sa isang malaking upuan tila isang hari na naghihintay ng bisita.

Sa tabi niya naroon si Isabela na may hawak pang libro. Pagkakita kay Gyro, agad siyang ngumiti. “Ikaw pala ang tinatawag nilang Gyro,” ani Don Victor. “Halika, umupo ka.” Tahimik na sumunod ang bata at naupo sa gilid ng malapad na sofa. Ramdam niya ang bawat pintig ng kanyang puso at pakiramdam niya’y mahuhulog siya sa kaba.

“Salamat sa ginawa mong pagtulong sa amin nung araw na inatake ako.” Seryosong wika ni Don Victor. “Kung hindi dahil sa’yo baka iba na ang nangyari.” Umiling si Gyro. “Wala po yon. Ginawa ko lang po ang tama.” Ngumiti si Isabela at sabay sabing “Papa, siya ang tinutukoy ko sa’yo. Siya yung bata sa palengke na muntik mong mabangga dati.” Saglit na natahimik si Don Victor at sa kanyang isip ay bumalik ang eksena ng araw na iyon.

Ang baryang hawak ng bata at ang tingin nitong puno ng pangarap at takot. “Hindi ko makakalimutan ang mga mata mo.” Sambit ng milyonaryo. “Mata ng batang nakakita na ng higit pa sa dapat niyang makita.” Nanlamig si Gyro. Ang mga salitang iyon ay parang kutsilyong muling nagbukas ng sugat sa kanyang puso. Gusto niyang magsalita. Gusto niyang ibulalas ang lahat ng kanyang natatandaan.

Ngunit sa bawat pagbuka ng kanyang bibig. Naroroon ang tinig na bumabalik. “Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Kaya’t ang nagawa lamang niya ay ngumiti ng pilit. “Ayos lang po ako, sir.” Ngunit napansin ni Isabela ang bahagyang pangangatog ng kanyang kamay. “Papa, parang may tinatago siya.” Mahina niyang bulong.

“Hindi lahat ng bagay ay kailangang sabihin agad.” Sagot ni Don Victor nakatingin kay Gyro. “Darating ang tamang oras.” Sa gabing iyon, habang kumakain sila ng hapunan, hindi maikakaila ang kaba ni Gyro. Bagaman binigyan siya ng masarap na pagkain, sopas, tinapay at karne. Parang wala siyang lasa. Ang ala-ala ng gabing napatay ang kanyang ina ay muling bumalik at sa unang pagkakataon, nasa loob siya ng isang tahanan na hindi kanya, ngunit may pakiramdam na ligtas.

Pagkatapos ng hapunan, kinausap siya ni Don Victor ng masinsinan. “Gyro, may mga bagay kang pinagdadaanan. Alam ko hindi kita pipilitin. Pero gusto kong malaman mo ligtas ka rito. Walang makakapanakit sa’yo dito.” Napatingin si Gyro sa mga mata ng milyonaryo. Hindi niya alam kung bakit.

Ngunit pakiramdam niya ay totoo ang mga salitang iyon. Ngunit sa kanyang puso, naroon pa rin ang takot na baka isang araw dumating ang mga aninong minsang kumitil ng buhay ng kanyang ina. At ngayon baka siya naman ang target. Sa kanyang pagtulog sa kwartong pansamantala na inilaan ng pamilya Alvarez, muling bumalik ang bangungot, naroon ng mga lalaking nakaitim.

Naroon ng dugo, naroon ng boses na nagbabanta. Nagising siya ng pawisan at hinihingal. At sa dilim ng silid, mahigpit niyang hawak ang baryang tanging ala-ala ng kaniyang nakaraan. Sa labas ng bintana, malamlam ang ilaw ng buwan at tila sinasabi nito, “Hindi pa tapos ang laban, Gyro. Hindi pa tapos.” Maagang nagising si Gyro sa loob ng kwartong pansamantala na ibinigay sa kanya ng pamilya Alvarez.

Maliwanag at malinis ang silid. May kumot na amoy sabon, may unan na malambot at may bintanang tanaw ang hardin. Para sa batang sanay sa malamig na semento ng tulay at sa ingay ng trapiko, tila panaginip ang lahat ng iyon. Subalit sa likod ng bagong karanasan ay may kaba pa ring nakabaon sa kanyang dibdib. Pagbaba niya sa hapagkainan, nadatnan niya si Don Victor na nakasuot ng kanyang pang-araw-araw na mamahaling barong.

Nagbabasa ng diaryo habang hinihigop ang kape. Sa kabilang dulo, si Isabela naman ay abala sa kanyang mga libro. Nang makita si Gyro, agad siyang ngumiti. “Magandang umaga, Gyro!” masiglang bati ni Isabela. “Halika, sabay ka na sa amin.” Nag-aatubili si Gyro ngunit tinanguan siya ni Don Victor. “Umupo ka. Hindi ka na iba rito.

Umupo ang bata at dahan-dahang kumain ng sinangag at itlog na nakahain sa mesa. Sa bawat kagat, dama niya ang hiya. Sanay siya sa tirang pagkain. Hindi sa mga pagkaing may mantikang kumikintab at amoy na mabango. Habang kumakain, pinanood siya ni Don Victor tila nagmamasid sa bawat kilos ng bata.

“Ilang taon ka na, Gyro?” Tanong niya. “Labing-isa po?” Mahina ang sagot. “May pamilya ka pa ba?” Natigilan ang bata. Inilagay niya ang tinidor sa gilid at napatingin sa sahig. “Wala na po. Ako na lang.” Isang bigat ang bumagsak sa hapag. Ramdam ni Don Victor ang bigat ng kanyang sagot. Hindi na siya nag-usisa pa sapagkat nakita niyang hindi pa handa si Gyro na magkwento.

Lumipas ang ilang araw. Mas lalong lumapit ang loob ni Don Victor kay Gyro. Pinapanood niya ang bata habang nakikipaglaro kay Isabela sa Hardin habang nagbabasa ito ng mga librong binigay ng kanyang anak at habang natutong magsulat gamit ang ballpen na bago para sa kanya. Sa kabila ng takot na dala ng nakaraan, nakikita ni Don Victor ang kabutihan at talino ng bata.

Isang gabi habang mag-isa silang nakaupo sa veranda, nagsalita si Don Victor. “Alam mo ba Gyro, marami sa mga bata ang ipinapanganak na may bentahe sa buhay. Mayaman ang magulang, may bahay, may eskwela. Pero hindi lahat kahit may ganon ay nagiging matatag. Ikaw sa murang edad, ang dami mo ng pinagdaanan. Nakikita ko sa’yo ang lakas na hindi ko nakikita sa mga batang lumaki sa karangyaan.”

Tahimik lamang si Gyro nakatingin sa mga bituin. Ngunit sa loob-loob niya mainit ang kanyang dibdib sa mga salitang iyon. Wala pang nagsabi sa kanya ng ganoong bagay, “Sir,” maingat niyang sambit. “Bakit po kayo mabait sa akin? Hindi niyo naman po ako kilala.” Tumigil sandali si Don Victor saka ngumiti ng mapait. “Dahil minsan may isang bata ring tumulong sa akin noong wala akong wala.

Kung hindi dahil sa kanya, baka wala ako rito ngayon. At dahil nakita ko sa’yo ang sarili ko noon, alam kong hindi aksidente ang pagkikita natin.” Napatingin si Gyro sa kanya. Gusto niyang magtanong pa pero natakot siyang sumobra. Kaya’t ang nasabi na lamang niya ay “salamat po.” Ngunit hindi nagtagal napansin ni Don Victor ang kakaibang kilos ng bata.

Tuwing may dadaan na sasakyang itim sa labas ng gate, nanginginig ang kamay nito at lumilingon ng mabilis. Tuwing may taong nakaitim na dumaraan sa gilid ng mansyon, kahit mga gwardya lamang nagiging balisa siya at pinipilit umiwas. Isang gabi, nadatnan niya si Gyro sa kusina. Nakaupo sa isang sulok. Pawis na pawis kahit malamig ang hangin.

Hawak nito ang baryang lagi niyang tinatabi. “Gyro!” tawag niya. “Ano ba talaga ang bumabagabag sa’yo? Bakit parang laging may takot sa mga mata mo?” Umiling ang bata. “Wala po sir. Siguro po sanay lang ako sa kalsada. Maraming masasamang tao.” “Hindi lang basta takot yun.” Mariing sagot ni Don Victor.

“May tinatago ka at kung ayaw mong sabihin hindi kita pipilitin. Pero tandaan mo, hindi ka nag-iisa ngayon.” Pinilit ngumiti ni Gyro at tumango. Ngunit sa loob-loob niya, ang boses mula sa kanyang nakaraan ay muling umalingawngaw. “Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Kinabukasan, nagpasya si Don Victor na ipakilala si Gyro sa ilan niyang tauhan bilang bahagi ng pamilya. “Ito si Gyro.

” Sabi niya sa kanyang mga staff, “Gusto kong tratuhin ninyo siya bilang isa sa atin.” Nagulat ang ilan. Ngunit sumunod sila. Sa mga sumunod na araw, nakatanggap si Gyro ng respeto at malasakit mula sa mga tao sa mansyon. Ngunit alam ni Don Victor sa kanyang puso, hindi lamang simpleng batang palaboy si Gyro.

May mas malalim na sugat at sikreto ang kanyang dinadala. Isang gabi bago matulog, muling kinausap siya ni Isabela. “Alam mo Gyro?” Sabi ng dalaga habang hawak ang isang libro. “Parang matagal na kitang kilala. Para kang kuya. Sana lagi ka na dito.” Ngumiti si Gyro na may halong lungkot. “Sana nga pero hindi ko alam kung hanggang kailan.” “Bakit naman?” Tanong ni Isabela.

Umiling siya at tinakpan ng kumot ang sarili. “Basta may mga bagay na hindi ko pwedeng sabihin.” Hindi na siya pinilit ng dalaga. Ngunit sa kanyang puso, nagsimula ng mag-ugat ang isang pakiramdam na ang batang ito ay higit pa sa isang simpleng palaboy. At si Don Victor na hindi maalis ang pag-aalala ay tahimik na nag-isip.

“Kung ano man ang tinatago mo, Gyro,” bulong niya habang nakatanaw sa dilim ng gabi. “Darating ang oras na kailangan mong magsalita at ako ang magiging sandalan mo.” Ngunit hindi niya alam ang sandaling iyon ay darating at sa pagdating nito masisira ang katahimikan ng kanilang mundo. Sa mga sumunod na linggo, unti-unting nasanay si Gyro sa buhay sa loob ng mansyon.

Ang dating batang takot na takot sa bawat anino at bawat karuskos ay unti-unting natutong ngumiti. Bagaman dala pa rin niya ang bigat ng nakaraan, ang presensya ni Isabela at ang pagtitiwala ni Don Victor ay nagbigay sa kanya ang pakiramdam ng pamilya. Isang bagay na matagal na niyang hinahangad. Si Isabela ang unang tumulong kay Gyro na makabalik sa pag-aaral.

Binigyan siya ng mga lumang libro, mga kwaderno at balpen. “Halika, Gyro,” wika ng dalaga habang nakaupo sila sa veranda, “Ituturo ko sa’yo kung paano magbasa ng mas mabilis.” “Noong una, hirap din ako rito.” Nakangiti si Gyro habang pinagmamasdan si Isabela. “Salamat. Hindi ko inisip na may pagkakataon pa akong matuto ng ganito. Sa kalsada, ang alam namin ay kung saan may tirang pagkain at paano tatakbo kapag may pulis.”

“Ngayon,” sagot ni Isabela, “hindi mo na kailangang tumakbo dito. Ligtas ka.” Sa bawat araw na lumilipas, nagkakaroon ng mas malalim na ugnayan si Gyro kay Isabela. Hindi lang siya nagturo ng mga aralin. Ipinakita rin niya sa bata ang mga bagay na noon ay imposible para sa kanya.

Tinuruan niya itong tumugtog ng simpleng piyesa sa piano. Naglaro sila ng chess at minsan ay sabay silang naglalakad sa hardin habang nagkukwentuhan. “Alam mo ba?” sabi ni Isabela habang pinagmamasdan nila ang mga rosas. “Lagi akong nag-iisa dito sa mansyon. Kahit may mga guro at mga alagang aso, hindi ko ramdam na may kasama ako. Kaya nang dumating ka, parang nagkaroon ako ng kapatid.”

Natahimik si Gyro ngunit ngumiti siya ng payapa. “Kapatid,” mahinang sambit niya. Para bang tinatantiya ang bigat man salitang iyon. Sa matagal na panahon, ang tanging kasama niya ay sina Kiko at Malu, mga kapwa palaboy na wala ring matibay na pundasyon sa buhay. Ngayon, nararamdaman niyang may taong handang makinig at tumanggap sa kanya. Hindi lamang si Isabela ang nagbigay ng inspirasyon kay Gyro.

Si Don Victor mismo sa kabila ng pagiging abala ay nagsimulang maglaan ng oras para sa kanya. Tuwing gabi, makikitang magkasama silang naaupo sa veranda nakatingin sa mga bitwin habang nag-uusap tungkol sa buhay. “Gyro,” wika ng milyonaryo. Isang gabi. “Alam mo ba kung bakit ako nagsusumikap sa negosyo? Hindi dahil gusto kong yumaman ng sobra kundi dahil gusto kong tiyakin na si Isabela ay hindi mawawalan ng kinabukasan.

Ang pera madaling mawala pero ang kinabukasan ng mahal mo sa buhay yun ang tunay na laban.” Napaisip si Gyro sa mga salitang iyon. “Kung ganun po dapat ang mahalaga talaga ay hindi pera kundi yung taong nasa tabi mo.” Tumango si Don Victor. “Tama ka. Kaya hindi ko maipaliwanag kung bakit nararamdaman kong may papel ka sa buhay namin.

Parang may dahilan kung bakit nagtagpo ang landas natin.” Sa mga sandaling iyon, nagsimulang tumibay ang respeto ni Gyro para kay Don Victor. Sa kanyang puso, unti-unting nabubura ang imahe ng mga taong malupit sa kanya noon. At bagaman hindi pa niya kayang ilantad ang lahat ng sikreto ng kanyang nakaraan, alam niyang may pader ng dahan-dahang guguho sa pagitan niya at ng pamilya Alvarez.

Habang lumilipas ang mga buwan, unti-unting nagbabago ang itsura ni Gyro. Ang dating payat na batang palaboy ay nagkaroon ng timbang, mas maayos na pananamit at mas malinaw na paningin sa hinaharap. Ngunit higit sa lahat, nagkaroon siya ng lakas ng loob na mangarap muli. Isang hapon, habang magkasamang nag-aaral sina Gyro at Isabela sa library, bigla niyang nabanggit ang kanyang pangarap.

“Balang araw,” sabi niya, “Gusto kong maging guro.” Para naman may matulungan din akong mga batang tulad ko na hindi nakapag-aral.” Ngumiti si Isabela. “Bagay sa’yo iyon. Mabait ka at matiyaga. Hindi lahat ng guro ay may pusong gaya ng sa’yo.” Napatawa si Gyro ngunit sa likod ng kanyang tawa ay isang taimtim na pangako sa sarili.

Hindi na siya papayag na manatiling bilanggo ng nakaraan. Sa gabing iyon bago siya matulog, muling bumalik ang ala-ala ng kanyang ina ang mga huling salitang narinig niya mula rito. “Matapang ka anak. Huwag mong hayaang lamunin ka ng dilim.” Sa pagkakataong iyon, hindi na niya naramdaman ang takot na karaniwang dala ng ala-ala.

Sa halip, ramdam niya ang gabay at lakas. Ngunit sa kabila ng lahat, nananatiling naroon ang lihim na hindi niya maibulalas ang gabing pinatay ang kanyang ina. Ang boses ng mga taong nagsabi ng nakakatakot na banta at ang katotohanang maaaring konektado iyon sa mga makapangyarihang tao sa lipunan. Sa kabila ng bagong pag-asa at pagkakaibigan, dala pa rin niya ang bigat ng isang lihim na maaaring bumago sa lahat.

At habang mas lalong tumitibay ang kanyang relasyon kay Isabela at kay Don Victor, mas lumalapit ang araw na ang katotohanang iyon ay mapipilitang lumabas. Sapagkat ang bawat aninong pilit niyang nilalayuan ay unti-unti ng sumusunod sa kanya. Naghihintay ng tamang oras upang muling magpakita. Sa ngayon, sapat na muna para kay Gyro ang bawat ngiti ni Isabela at ang pagtanggap ni Don Victor.

Ngunit sa kanyang puso, alam niyang ang katahimikang tinatamasan niya ay hindi magtatagal. Darating ang panahon na kakailanganin niyang pumili, manahimik upang manatiling ligtas o magsalita upang mailabas ang katotohanan matagal ng kumukulong sa kanyang dibdib. Mainit ang araw at puno ng ingay ang paligid ng eskwelahan n ihatid si Gyro ng driver ni Don Victor.

Ngayon ay opisyal na siyang nakakapag-aral muli. Bagay na hindi niya kailanmang inakalang mararanasan pa. Ang suot niyang bagong uniporme ay medyo maluwag. Ngunit sa mata ng bata yun ay isang korona. Patunay na may saysay pa rin ang kanyang kinabukasan. Habang nakaupo siya sa ilalim ng puno sa bakuran ng paaralan, kumakain ang baong tinapay na nilagay ni Isabela sa bag niya.

Napansin niya ang isang lalaking estranghero na nakatayo sa di kalayuan. Nakaitim na jacket ito kahit tirik ang araw at nakasumbrerong mababa ang takip. Tila ayaw magpakilala. Sandaling nagtagpo ang kanilang mga mata at sa iglap iyon tila lumamig ang paligid para kay Gyro. Lumapit ang lalaki nagkunwaring parang naghahanap ng direksyon. “Ikaw ba si Gyro?” tanong nito.

Mababa at malamig ang boses. Nanigas si Gyro hindi alam kung sasagot. “Bakit po?” Yumuko ang lalaki kunwaring nag-aayos ng sintas ngunit sabay bulong. “Alam namin kung sino ka. Huwag kang masyadong nagiging kampante. Tandaan mo bata may mga mata na nakatingin sa’yo.” At bago pa siya makasagot, mabilis na umalis sa estranghero.

Iniwan siyang nanginginig at halos hindi makagalaw. Pag-uwi niya sa mansyon, agad napansin ni Isabela ang kanyang maputlang mukha. “Gyro, may sakit ka ba? Parang ang tahimik mo ngayon.” Umiling siya. Pilit na pinatatag ang sarili. “Wala. Pagod lang siguro.” Ngunit sa hapagkainan. Hindi nakaligtas si Gyro sa matalim na mata ni Don Victor.

“Anong nangyari?” Tanong ng milyonaryo. Diretso ang tingin. “Hindi ka marunong magtago ng kaba. Gyro, may problema ba sa eskwelahan?” “Wala po, sir.” Mabilis niyang tugon. Halos pasigaw. “Ayos lang po ako.” Ngunit lalo lang naging halata ang kanyang takot. Hindi na siya nagsalita pa. Tinapos ang pagkain ng mabilis at umakyat agad sa kanyang silid.

Sa loob ng kwarto, habang nakaupo sa gilid ng kama, mariin niyang hinawakan ang lumang baryang laging nasa bulsa niya. “Bakit na yun pa,” bulong niya. “Bakit nila ako natagpuan?” Kinabukasan, muli siyang pumasok sa eskwelahan. Ngunit ramdam niya ang bigat ng paligid. Parang bawat hakbang niya ay may nakasunod na anino.

Bawat tao sa paligid ay tila nagmamasid. Maging ang tunog ng bell sa eskwela ay parang nagiging banta sa kanyang pandinig. Pagbalik niya sa mansyon, muling pinansin ni Don Victor ang kakaibang kilos ng bata. Sa gabing iyon, tinawag niya si Gyro sa kanyang opisina. “Uupo ka!” wika niya. “Hindi kita pipiliting magsabi pero huwag mong kalimutan.

Wala kang dapat itago sa akin. Kung may problema, ako ang dapat mong lapitan.” Tahimik si Gyro nakayuko. Ngunit hindi niya maibuka ang bibig. Sa kanyang isipan, muling bumalik ang boses ng lalaking pumatay sa kanyang ina. “Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Napansin ni Don Victor ang pigil na luha sa mga mata ng bata.

“Anak,” mahinang wika nito. Halos hindi na parang amo kundi parang isang ama na nag-aalala. “May sugat ka na mas malalim pa kaysa iniisip ko. Huwag kang matakot. Hindi kita pababayaan.” Ngunit hindi pa rin nagsalita si Gyro. Pinili niyang tumakbo palabas ng opisina at nagkulong sa kanyang silid. Samantala si Isabella na nakatayo sa labas ng pinto ng opisina.

Narinig ang lahat. Nang gabing iyon kumatok siya sa pintuan ni Gyro. “Alam kong hindi mo pa kayang magsalita.” wika niya mula sa labas. “Pero gusto kong malaman mo na nandito lang ako. Kahit anong mangyari, hindi kita iiwan.” Nasa loob si Gyro. Nakaupo sa sahig, nakasandal sa pintuan, at humahagulgol ng tahimik.

Sa mga salitang iyon ni Isabela, nakaramdam siya ng init at ginhawa. Ngunit kasabay nito, mas lalo niyang naramdaman ang bigat ng kanyang sikreto. Isang lihim na kapag kanyang inilantad ay posibleng sumira hindi lamang sa kanyang buhay kundi pati sa mga taong nagsisimula ng magmahal sa kanya. Sa mga araw na sumunod, pinilit niyang magpanggap na normal.

Nagtatawa kasama si Isabela. nag-aaral ng mga leksyon at nakikinig sa mga kwento ni Don Victor. Ngunit sa bawat ngiti niya, may aninong sumisingit sa kanyang isip. Ang ala-ala ng gabing nawala ang kanyang ina at ang boses na paulit-ulit na nagbabantang huwag siyang magsasalita. Sa kanyang murang edad, natutunan ni Gyro ang mabuhay sa pagitan ng dalawang mundo.

Ang mundo ng pag-asa na binibigay ng pamilyang Alvarez at ang mundo na takot na dala ng kanyang nakaraan. At sa puso niya, alam niyang hindi na magtatagal bago magbanggaan ang dalawang mundong ito. At nangyari nga ang unang banta ay dumating na. Isang paalala na kahit anong gawin niya hindi siya basta makakatakas sa nakaraan. Hindi na nakatiis si Don Victor sa mga araw na palihim niyang pinagmamasdan si Gyro.

Mula nang makita niyang may kakaibang pagkabalisa ang bata sa eskwelahan at maging sa loob ng mansyon lalong lumalim ang kaniyang kutob na may tinatago ito. Bilang isang negosyanteng sanay sa pagbabasa ng kilos ng tao, kabisado niya ang mga mata na nagsisinungaling ang mga bibig na pilit ikinukubli ang katotohanan.

Ngunit kakaiba kay Gyro, hindi ito nagsisinungaling bagkos ay pinipigilan lamang ang sarili na magsalita. Isang gabi matapos ang hapunan, tinawag niya si Gyro sa kanyang opisina. Nakaupo siya sa likod ng malaking desk. Hawak ang isang baso ng alak habang pinagmamasdan ang bata. Tahimik si Gyro. Nakatayo sa harap. Hawak-hawak ang kanyang lumang barya na parang sandata laban sa takot.

“Gyro,” panimula ni Don Victor, “ilang linggo ka ng kasama sa mansyon. At sa panahong iyon, nakita ko kung gaano ka kabait at katapat. Ngunit hindi rin maikakaila na may kung anong bumabagabag sa’yo.” Napakagat-labi ang bata at iniwas ang tingin. “Wala po sir. Ayos lang po ako.” “Hindi mo ako maloloko.” Mariing tugon ng milyonaryo.

“Alam kong may tinatago ka. Kapag may dumadaan na sasakyan sa labas. Nanginginig ka. Kapag may taong nakaitim. Agad kang umiiwas. At kapag tinatanong kita halos ayaw mong magsalita. Sabihin mo sa akin, “Gyro, ano ba ang kinatatakutan mo?” Umiling ang bata. Pabulong ang sagot. “Hindi ko po alam ang sinasabi ninyo.

” Napatayo si Don Victor. Nilapitan si Gyro at dahan-dahang inilagay ang kamay sa balikat nito. “Anak, hindi kita kalaban. Nais kong tulungan ka. Ngunit paano ko magagawa iyon kung hindi mo sasabihin sa akin ang totoo?” Lalong bumigat ang dibdib ni Gyro. Sa loob ng kanyang isipan, muling umalingawngaw ang tinig ng lalaking nakamaskara noon.

“Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” At sa bawat ulit ng boses na iyon, parang dumidiin ang mga tanikala sa kanyang dila. “Sir,” nanginginig na sambit niya. “Pakiusap po, huwag niyo na po akong tanungin. Hindi ko po kayang sabihin.” Saglit na natigilan si Don Victor. Hindi niya alam kung mas maiinis ba siya o maaawa.

Kita niya ang takot sa mga mata ng bata. Hindi ito takot sa kanya kundi takot sa isang bagay na mas malaki pa sa kanilang dalawa. Mula sa gilid ng pintuan, nakikinig si Isabela. Hindi niya kayang tiisin na nakikitang nahihirapan si Gyro. Kaya’t matapos ang usapan, agad niyang nilapitan ang kaibigan. “Gyro,” wika niya habang magkasama silang nakaupo sa hardin.

“Bakit hindi mo masabi kay papa? Ako ba hindi mo rin kayang pagkatiwalaan?” Napatingin si Gyro sa kanya. Kita ang pamimilit sa sarili ng huwag umiyak. “Hindi sa ayaw kong magtiwala. Pero kapag sinabi ko, “Baka mawala kayo, baka mawala ang lahat.” Hinawakan ni Isabela ang kamay ng bata. “Hindi ka mawawalan ng pamilya dito.

Kahit anong mangyari hindi ka namin iiwan. Pero sana dumating ang araw na kaya mo ng magsalita. Kasi kitang-kita ko sa mga mata mo. Binabagabag ka ng isang bagay na mabigat.” Nang gabing iyon, muling nag-iisa si Don Victor sa kanyang opisina. Nakatanaw siya sa bintana. Pinagmamasdan ang mga ilaw ng siyudad. “Ano ba ang sikreto ng batang iyon?” Bulong niya sa sarili.

“At bakit ganito na lamang ang kaba ko tuwing naiisip ko na baka nasa panganib siya?” Sa mga sumunod na araw, hindi niya maiwasang bantayan ang bawat galaw ni Gyro. Sa paaralan, ipinadala niya ang kanyang mga tauhan para tiyaking ligtas ang bata. Sa mansyon, pinatibay niya ang seguridad. Ngunit sa kabila ng lahat, hindi mawala sa kanyang isip ang posibilidad na may mas malalim na dahilan kung bakit takot na takot si Gyro.

Isang gabi, nadatnan niya itong nakaupo sa veranda. Nakatingin sa mga bituin. Nilapitan niya ito at sabay nilang pinanood ang langit. “Gyro!” Mahinahon niyang sambit. “Hindi kita pipilitin. Ngunit nais kong malaman mo ito. Kahit ano pa ang sikreto mo, walang makakapagbago ng tingin ko sa’yo. Isa kang bata na may karapatang mabuhay ng walang takot.

Isang bata na may karapatang mangarap.” Tumulo ang luha niyo ngunit mabilis niyang pinahid. “Salamat po, sir. Sana nga. Sana nga totoo iyon.” Ngunit sa kanyang puso, nananatili ang tanikala ng takot. Alam niyang hindi basta-basta mawawala ang mga anino ng nakaraan. At kahit pilitin niyang maging normal ang buhay niya sa piling ng pamilya Alvarez, ramdam niya darating ang panahon na mapipilitan siyang ilabas ang lahat ng kanyang pinakatatagong lihim.

At si Don Victor sa kanyang mga mata ay unti-unti ng nadadala ng pagdududa. Hindi niya alam kung ano ang lihim na iyon ngunit sigurado siya sa isang bagay. Kapag dumating ang oras na magsalita si Gyro, magbabago ang lahat. hindi lamang para sa bata kundi para rin sa kanyang sariling mundo. Mabilis ang paglipas ng mga buwan para kay Gyro sa piling ng pamilya Alvarez.

Ang dating batang palaboy na takot sa anino ay unti-unti ng nakakatikim ng tahimik na buhay. May pagkain sa oras ng pagkain. May kama sa oras ng pahinga. At higit sa lahat may mga taong handang makinig at umalalay. Ngunit sa kabila ng mga pagbabagong iyon, hindi pa rin niya tuluyang maalis ang pakiramdam na sinusundan siya ng kanyang nakaraan.

Isang gabi, dumating ang balitang nagpagulat kay Don Victor. May naganap na pag-atake sa isa sa mga warehouse ng kanyang kumpanya. Nasunog ang malaking bahagi ng pasilidad at ilang tauhan ang sugatan. Mabilis siyang nagtungo roon kasama ang kanyang mga tao at isinama rin niya si Gyro at si Isabela upang personal na masaksihan ang pinsala.

Pagdating nila nagkakagulo ang mga empleyado. May ilan pang sunog na pailaw-ilaw mula sa mga naiwang kahon at ang amoy ng nasunog na kemikal ay kumapit sa hangin. Tahimik si Gyro nakamasid lamang mula sa gilid ngunit biglang nanigas ang kanyang katawan nang mapansin niya ang isang lalaking nakatalikod, nakasuot ng itim na jacket at may pamilyar na tikas ng katawan.

“Siya ‘yun.” bulong niyo sa sarili. Nanginginig ang mga tuhod. “Anong sabi mo, Gyro?” Tanong ni Isabela. Nag-aalala sa bigla ang pamumutla ng bata. Umiling siya, pilit na ngumiti. “Wala, nagulat lang ako sa laki ng sunog,” ngunit hindi iyon ang totoo. Ang lalaking iyon kahit nakatalikod ay isa sa mga taong nakita niyang pumasok sa kanilang barong-barong noong gabing pinatay ang kanyang ina.

Hindi siya maaring magkamali. Ang tikas ng katawan, ang paraan ng pagkilos at kahit ang kumpas ng kamay nito ay pamilyar na pamilyar sa kanya. Habang sinusuri ni Don Victor ang sitwasyon, nakatayo si Gyro sa gilid. Nanginginig at halos hindi makagalaw. Sa kanyang isipan, muling bumalik ang eksena ng nakaraan.

Ang putok ng baril, ang sigaw ng kanyang ina at ang malamig na boses na nagbanta sa kanyang buhay. Kinagabihan, pag-uwi nila sa mansyon, hindi makatulog si Gyro. Paulit-ulit niyang naiisip ang lalaking nakita niya. Sa gitna ng katahimikan ng gabi, tumayo siya at lumabas ng silid. Dala ang baryang laging kasama niya.

Nakita niya si Don Victor na nakaupo sa veranda nakatingin sa kawalan. “Hindi ka makatulog?” tanong ni Don Victor nang mapansin siya. Umiling si Gyro. “Sir, kanina po sa warehouse may nakita po akong tao.” Tumingin si Don Victor. Seryoso ang mga mata. “Anong tao? Anong ibig mong sabihin?” Dahan-dahan. Nanginginig ang tinig ni Gyro.

“Isa po siya sa mga mga taong nakita ko noon. Noong… Noong pinatay ang nanay ko.” Nanlaki ang mga mata ni Don Victor. “Ano?” Tumulo ang luha sa pisngi ni Gyro. “Hindi ko po dapat sabihin. Baka mapahamak ako. Baka mapahamak kayo.” “Gyro.” Mariing wika ni Don Victor. Hawak ang balikat ng bata. “Kung totoo ang sinasabi mo, kailangan mong maging matapang.

Hindi mo na kailangang itago ang lahat. Nandito ako. Hindi kita pababayaan.” “Pero sinabi nila, kung mahal ko pa ang buhay ko, huwag akong magsasalita.” bulong ni Gyro. Halos hindi na lumalabas ang boses. Niyakap siya ni Don Victor mahigpit at puno ng pangako. “Ngayon, may kasama ka na. Hindi ka na nag-iisa.

At kung ano man ang katotohanang iyon, haharapin natin ng magkasama.” Kinabukasan, hindi pa rin mapakali si Don Victor. Nagsimula siyang pag-imbestiga sa sarili niyang kumpanya. Pinatawag niya ang kanyang mga tauhan at mga board members upang siasatin kung may kinalaman ang ilan sa kanila sa sunog. Ngunit habang lumalalim ang imbestigasyon, lalo siyang naguguluhan.

May mga dokumentong nawawala, may mga pirma na peke at may mga transaksyon na halatang dinisenyo para itago ang mas malalaking lihim. Samantala, si Gyro naman ay nagpatuloy sa kanyang pag-aaral at mga aralin kasama si Isabela. Ngunit ramdam ng dalaga na hindi pa rin mapalagay ang kaibigan. Isang gabi, kinausap niya ito sa hardin.

“Gyro,” wika ni Isabela. “Alam kong hindi pa lahat ng bagay sinasabi mo pero tandaan mo kahit anong mangyari nasa tabi mo ako.” Ngumiti si Gyro. Kahit bakas ang pag-aalala. “Salamat Isabela. Pero sana hindi na ako kailangang magsalita kasi kapag nangyari iyon baka magbago ang lahat.” Sa likod ng kanilang mga salita, unti-unti ng lumalabas ang katotohanan.

Katotohanang matagal ng nakabaon sa dilim ngunit ngayon ay nagsisimula ng magpakita ng mga bakas. Ang mga anino ng nakaraan ay hindi na lamang nakatago sa ala-ala ni Gyro. Unti-unti na silang lumalapit at sa bawat hakbang mas lumilinaw na konektado sila sa mundo mismo ni Don Victor. At sa mga mata ng batang minsang binigyan ng babala na manahimik, alam niyan hindi na magtatagal bago sumabog ang lahat ng kanyang tinatagong lihim.

Mabigat ang katahimikan sa loob ng opisina ni Don Victor ng gabing iyon. Nakasandal siya sa kanyang malaking swivel chair. Nakatanaw sa mga papel na nakakalat sa mesa. Hindi na siya mapalagay simula ng marinig kay Gyro ang pahayag tungkol sa taong nakita sa warehouse. Sa kanyang isipan, paulit-ulit na bumabalik ang tanong.

Paano naskot ang isang palaboy na bata sa mga taong nagtatangkang saktan pati ang negosyo ko? Samantala, si Gyro ay nakaupo sa isang sulok ng silid, tahimik at naglalaro sa pagitan ng kanyang mga daliri ang lumang baryang iniingatan niya. Halos hindi siya makatingin ng diretso kay Don Victor. Sa kanyang murang dibdib, bumibigat ang tibok ng puso.

Ramdam niya ang panganib na lalong lumalapit. “Gyro,” basag ni Victor sa katahimikan. “Hindi ko na kayang tiisin ang pananahimik mo. Kailangan kong malaman ang lahat. Ano ba talaga ang alam mo?” Napalunok ng laway ang data, nanginginig ang kamay. “Sir, hindi ko po alam kung tama na sabihin ko. Natatakot po ako.” “Kung natatakot ka, lalo mo akong dapat pagsabihan.” Sagot ng milyonaryo.

May diin sa bawat salita. “Hindi ka na nag-iisa. Nandito ako. Nandito si Isabela. Kung may banta sa buhay mo, may banta rin sa amin. Kaya pakiusap, Gyro. Sabihin mo na.” Saglit na nagdilim ang ala-ala ng bata. Muling bumalik ang gabing iyon. Ang putok ng baril, ang sigaw ng kanyang ina at ang malamig na boses ng taong nagsabi ng mga salitang tatatak sa kanyang isip magpakailan man.

“Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Napaiyak si Gyro. Tumutulo ang luha habang pilit na pinipigil ang sarili. Ngunit sa sobrang bigat ng damdamin, bigla siyang lumapit kay Don Victor at bumulong, “Kung mahal niyo pa ang buhay niyo, huwag na huwag kayong magsasalita.” Nanlaki ang mga mata ni Don Victor.

“Anong ibig mong sabihin?” “Sir,” humahagolhol na si Gyro. “Yung mga tao yung nakita ko sa warehouse, sila rin ang pumatay sa nanay ko at sila rin ang nagsabi sa akin ng babalang iyon. Kung magsalita ako, ako ang susunod. Kung magsalita rin kayo, pati kayo madadamay.” Namutla si Don Victor. Parang biglang lumamig ang kanyang katawan at hindi siya makagalaw.

Hindi niya inasahan na ganoon kabigat ang laman ng lihim ni Gyro. Ang batang muntik niyang mabangga noon na akala niya’y simpleng palaboy lamang ay isang saksi sa isang krimen na konektado pala sa mga taong nasa paligid ng kanyang negosyo. Pumasok si Isabela sa silid. Hawak ang ilang libro.

“Papa… Gyro, bakit ang tahimik niyo? Parang may nangyari.” Agad na pinahid ni Gyro ang kanyang luha. “Wala. Nag-uusap lang po kami.” Ngunit hindi nakaligtas kay Isabela ang pamumutla ng kanyang ama. “Papa, bakit parang hindi ka makahinga?” Umiling si Don Victor at tumingin sa anak. “Isabela, lumabas ka muna. Kailangan naming mag-usap ni Gyro.” Ngunit nagmatigas ang dalaga.

“Hindi. Kung may problema, gusto kong malaman. Kaibigan ko si Gyro at anak mo ako. Karapatan kong malaman.” Nagkatitigan sina Don Victor at Isabela. At sa huli, bumigay ang ama. “Narinig mo ba ang sinabi niya?” Tanong ni Don Victor kay Gyro. Nanginginig na tumango ang bata. “Oo sir. Nandito siya. Narinig niya rin.” Humigpit ang hawak ni Isabela sa kamay ng kaibigan. “Gyro, hindi ka nag-iisa.

Kahit ano pa yan, hindi kita iiwan. Ano ba talaga ang nangyari sa’yo noon?” At doon dahan-dahang binuksan ni Gyro ang pinto ng kanyang nakaraan. Isinalaysay niya kung paano dumating ang mga lalaking nakaitim sa kanilang barong-barong, kung paano pinatay ang kaniyang ina sa harap niya at kung paanong ang huling salita ng mga salarin ay nagsilbing sumpa sa kanyang buhay.

“Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” bulong niya. Inuulit ang eksaktong tinig na nakatatak sa kanyang ala-ala. Tahimik ang silid matapos iyon. Si Isabela ay tahimik na umiiyak habang si Don Victor ay nakatulala. Hindi alam kung paano tatanggapin ang lahat. Ang kumpirmasyon mula sa bata ay nagbigay sa kanya ng koneksyon.

Ang krimen sa nakaraan ni Gyro at ang mga pag-atake sa kanyang negosyo ay iisa ang pinagmumulan. “Gyro,” mariing wika ni Don Victor, “hindi na ako pwedeng manahimik. Kailangan nating harapin ito. Kailangan nating ilantad ang mga taong nasa likod ng lahat.” Nagpumiglas ang bata halos magsisigaw. “Sir, huwag! Kapag nagsalita kayo, pati kayo mapapahamak.

Sinabi na nila, alam nila kung sino ako. Alam nila kung nasaan ako.” Hinawakan ni Don Victor ang magkabilang balikat ni Gyro. “Hindi kita pababayaan. Kung sila ang may kasalanan, sila ang dapat matakot. Hindi tayo.” Ngunit sa puso ni Gyro alam niyang hindi ganoon kadali. Ang mga taong iyon ay may kapangyarihan, may pera at may koneksyon sa pinakamataas na antas ng lipunan.

Hindi sila basta-basta matitinag. At ngayon na nakapagsalita siya kahit pabulong lamang, pakiramdam niya’y lalong lumaki ang panganib na kanilang kinahaharap. Sa mga sumunod na araw, naging mailap si Don Victor. Tahimik siyang nagtrabaho ngunit ang kanyang mga mata ay laging alerto, laging nagbabantay.

Pinadala niya ang ilan sa kanyang mga tauhan upang imbestigahan ang mga taong konektado sa warehouse. Samantala, si Isabela ay hindi iniwan si Gyro. Lagi itong nasa tabi niya. Nag-aaral, nagkukwento at pinipilit iparamdam sa kaibigan na hindi siya nag-iisa. Ngunit sa bawat oras na lumilipas, ramdam ni Gyro ang bigat ng kanyang ginawa.

Sa wakas, nasabi niya ang sikreto. Ngunit kapalit nito’y ang takot na baka dumating ang araw na ang mismong pamilya Alvarez ang maging target ng mga salarin matagal n bumabagabag sa kanya. At sa kanyang murang isipan, isa lamang ang malinaw. Nagsimula na ang laban. Ang lihim na matagal niyang tinatago ay tuluyan ng lumabas at kasabay nito ay ang panganib na maaaring magbago sa kanilang buhay magpakailan man.

Lumipas ang ilang araw matapos ang pag-amin ni Gyro ng kanyang nakaraan at mabigat ang katahimikan sa buong mansyon ng mga Alvarez. Bagaman ipinangako ni Don Victor na hindi siya pababayaan, halata kay Gyro ang pag-aalinlangan. Lalo siyang naging mailap at mas madalas na nagkukulong sa silid tuwing gabi. Isang gabi, pinatawag ni Don Victor si Gyro sa kanyang opisina.

Kasama rin si Isabela na nagmatigas na makisali sa usapan. Nakaupo silang tatlo sa loob ng silid at sa gitna ng mesa ay nakapatong ang isang makapal na folder na hawak ni Don Victor. “Gyro.” Panimulan ng milyonaryo. “Oras na para malaman ko ang lahat. Hindi na ito tungkol sa’yo lamang. Kung may kinalaman ang mga taong iwan sa negosyo ko, kailangan kong malaman.

Lalo na kung sila ang pumatay sa iyong ina.” Napatigil si Gyro hindi makahinga. “Sir, paano kung totoo? Paano kung may kinalaman ang mga taong nasa paligid ninyo? Baka kayo ang puntiryahin nila.” Mariing sumagot si Don Victor. “Kung ganoon, mas kailangan kong malaman. Hindi pwedeng patuloy akong mabuhay sa dilim.

Hindi pwedeng patuloy kitang bantayan ng hindi ko alam kung ano ang tunay na panganib.” Nagkatinginan sina Gyro at Isabela. Hawak ni Isabela ang kamay ng bata. Mahigpit at puno ng suporta. “Sabihin mo na Gyro.” Pakiusap niya. “Hindi ka na nag-iisa. Nandito kami.” Huminga ng malalim ang bata bago nagsimulang magsalaysay. “Noong pitong taong gulang ako, isang gabi may mga lalaking nakaitim na pumasok sa barong-barong namin.

Hinahanap nila ang tatay ko pero matagal na siyang nawala. Wala silang nakita kundi kami ng nanay ko. Sinabi ni mama na wala kaming alam pero pinilit nila siyang magsalita tungkol sa mga dokumentong hawak daw ng tatay ko. Hindi ko alam kung ano iyun. Nakiusap si mama pero binaril nila siya sa harap ko.” Natigilan si Isabela na pabulha habang pinipisil ang kamay ni Gyro. “Oh diyos ko.”

Mahina niyang sambit. Nagpatuloy ang bata. Nanginginig ang tinig. “Bago sila umalis. Isa sa kanila ang yumuko sa akin. Nakamaskara siya pero ramdam ko ang bigat ng boses niya. Sabi niya, “Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita. Nakita mo ba ito? Kalimutan mo. Dahil kung hindi ikaw ang susunod.

Simula noon, wala na akong magawa kundi tumakbo at magtago. Doon nagsimula ang buhay ko sa kalsada.” Mariing nakapikit si Don Victor. Hinahaplos ang pa niyang sentido. “Diyos ko… At ngayon nakita mo muli ang isa sa kanila sa warehouse.” Tumango si Gyro. “Oo sir. Hindi ako nagkakamali. Isa siya sa mga lalaking iyon. Sigurado ako.” Humigpit ang kamao ni Don Victor.

“Kung ganoon, tama ang hinala ko. Ang ilang taong nasa paligid ng negosyo ko ay may kinalaman sa krimen. Hindi lamang ito paninira ng kumpanya. May dugo silang pinasan.” Nagpumilit si Isabela na magsalita. “Papa, hindi ba dapat ipagbigay? Alam na natin ito sa pulis.” Umiling si Don Victor. “Hindi ganon kasimple. Anak.

Kung ang mga taong ito ay konektado sa gobyerno o sa mga awtoridad, baka mas lalo tayong mapahamak. Kailangan muna nating tiyakin ang lahat ng ebidensya bago tayo kumilos.” Tahimik si Gyro muling nagbaba ng tingin. “Kung ganoon, ibig sabihin ang tatay ko may alam din. Kaya nila siya hinahanap noon.” Nagulat si Don Victor.

“Ang ibig mong sabihin, buhay pa ang tatay mo?” Umiling si Gyro. “Hindi ko po alam. Basta ang sabi nila may dala siyang mga dokumento at mula noon hindi ko na siya nakita. Pwedeng patay na siya, pwedeng buhay. Pero sigurado ako. May alam siya tungkol sa kanila.” Dumagundong ang puso ni Don Victor.

Ang lahat ng ito ay higit pa pala sa simpleng bata na kanyang tinulungan. Si Gyro ay saksi sa isang kasong maaaring magpabagsak hindi lamang ng kanyang negosyo kundi pati ng mga makapangyarihang tao sa paligid niya. “Ngayon,” mariing sambit ni Don Victor, “wala ng atrasan. Kailangan nating alamin kung sino talaga ang nasa likod ng lahat. Gyro, hindi ka na dapat matakot.

Ako ang magtatanggol sa’yo.” Ngunit agad siyang tinutulan ng bata. “Sir, natatakot pa rin ako kasi kapag nagsalita ako, hindi lang ako ang nasa panganib. Pati kayo. Pati si Isabela.” Lumapit si Isabela at niyakap si Gyro. “Kung ganoon, sabay-sabay tayong haharap sa lahat. Hindi ka na ulila. May pamilya ka na rito.”

Sa mga sandaling iyon, namutawi ang luha sa mata ni Gyro. Para sa kanya, iyon ang unang pagkakataon na naramdaman niyang may tunay na kakampi siya. Ngunit kasabay ng pagluha ay ang bigat ng katotohanang mabigat na bumalot sa kanyang balikat. Ang lihim na matagal niyang ikinubli ay tuluyan ng nabunyag at wala na silang ligtas na babalikan.

Sa labas ng mansyon, nagkukumpulan ang mga tauhan ni Don Victor abala sa pagpapatibay ng seguridad. Ngunit hindi nila alam sa anino ng gabi ay may mga matang nagmamasid. Ang mga taong responsable sa lahat ay hindi nananahimik at hindi ring sila magtatagal bago muling umatake. At sa pusong nanginginig ni Gyro, isa lamang ang malinaw.

Sa oras na ito, wala ng atrasan. Ang kanyang nakaraan ay hindi na kayang itago at ang kinabukasan nilang lahat ay nakasalalay sa katotohanang ipinaglaban niyang huwag isiwalat sa loob ng maraming taon. Hindi na mapalagay si Don Victor mula ng mabunyag ang lihim ni Gyro. Sa bawat araw na lumilipas, lalo siyang naniniwala na ang ugat ng lahat ng kaguluhan ang pagkamatay ng ina ni Gyro, ang pagkawala ng ama nito, at maging ang mga pag-atake sa kanyang negosyo ay may iisang pinagmumulan.

Ngunit hindi niya inasahan na ang mismong mga taong dapat niyang mapagkakatiwalaan ang siyang magsisimulang umalma laban sa kanya. Sa unang pulong ng board matapos ang insidente sa warehouse, ramdam ni Don Victor ang malamig na tingin ng ilan sa kanyang mga kasamahan. Nakaupo siya sa ulo ng mahabang mesa.

Seryosong nagpapalangkas ng mga plano upang muling ibangon ang pinsalang dinanas ng kumpanya. “Mga Ginoo at Ginang,” panimula niya, “Hindi tayo pwedeng tumigil dahil lamang sa isang pag-atake. Lalaban tayo. Palalakasin natin ang seguridad at masusing babantayan ang bawat transaksyon.” Ngunit agad siyang pinutol ng isang board member, si Ginoong Salcedo na kilala sa pagiging mapanlinang at tuso.

“Don Victor, palagi nga lamang bang tayo ang nasasangkot sa mga kaguluhang ito? Hindi kaya ikaw mismo ang dahilan ng lahat ng atake? Lahat ng kalaban mo dinadala mo sa loob ng kumpanya.” Nagalit si Don Victor at sinamaan ng tingin ang lalaki. “Kung iniisip mong ako ang may sala, bakit mo pa ako sinasamahan? Huwag mong kalimutan, Salcedo, na ako ang nagtayo ng pundasyong ito.”

Ngunit sumabat pa ang isa, si Senora Valdez na dati tahimik lamang sa bawat pagpupulong. “Hindi lang iyan ang issue. May mga dokumentong nawawala. May mga kontratang hindi malinaw kung saan napunta. At tila ba may tinatago ka sa amin.” Tumindig si Don Victor mariin ng boses. “Kung may nawawalang dokumento, isa lang ang ibig sabihin niyan. May traydor sa ating hanay.”

Nagkagulo ang bulwagan, kanya-kanyang bulungan, kanya-kanyang tingin. Ang ilan ay sumang-ayon kay Don Victor ngunit marami ang natakot at nagsimulang magduda. Sa huli, ipinahayag ni Salcedo, “Kung ganyan ang iniisip mo, Don Victor, mas mabuting bumaba ka na lamang sa pwesto at hayaang iba sa amin ang mamuno.

Dahil kung patuloy kang mangunguna, baka tuluyan ng lumubog ang kumpanya.” Halos mag-init ang dugo ni Don Victor sa narinig ngunit pinigilan niya ang sarili sapagkat alam niyang hindi lamang simpleng usapan nito. Ito ay isang digmaan sa loob ng kanyang sariling tahanan. Pag-uwi sa mansyon, sinalubong siya ni Gyro at Isabela. Kita nila sa mukha ng ama ang bigat ng dinadala.

“Papa,” wika ni Isabela. “Ano pong nangyari sa pulong?” Umupo si Don Victor sa sala. Mabigat ang buntong hininga. “May mga traydor sa loob ng kumpanya. Mga taong matagal kong kasama na ngayon ay sumasalungat sa akin. At sa palagay ko, sila rin ang konektado sa mga taong pumatay sa ina ni Gyro.” Napatigil si Gyro. Bumigat ang dibdib.

“Ibig sabihin sir, sila rin ang gusto akong patahimikin.” Tumango si Don Victor at gagawin nila ang lahat para makuha ang gusto nila. “Kaya’t mula ngayon hindi ka pwedeng lumabas ng mansyon ng walang bantay.” Ngunit sa kabila ng babala, patuloy ang panguusig ng mga kaaway. Sa mga sumunod na linggo, nagkaroon ng sunod-sunod na maling balita sa pahayagan laban kay Don Victor.

Diumano’y sangkot siya sa pandaraya. Diumano’y may itinatago siyang iligal na transaksyon at maging ang kanyang pamilya ay sinisiraan sa publiko. “Papa, hindi po ba kayo magsasalita sa media para linisin ang pangalan ninyo?” Tanong ni Isabela. Nag-aalala sa imahe ng kanilang pamilya. Umiling si Don Victor. “Hindi iyon ang paraan.

Kapag nagsalita ako, baka lalo lamang akong magmukhang desperado. Ang kailangan natin ay ebidensya laban sa mga traydor na iyon.” Samantala, si Gyro nagsimulang makaramdam ng takot. Sa kanyang pagpasok sa eskwelahan, may mga estrangherong sumusunod sa kanya. Isang hapon, habang pauwi na, may lalaking biglang humablot ng kanyang braso. “Alam namin kung sino ka,” bulong nito.

Malamig ang tinig. “Huwag kang magsasalita bata. Hindi mo alam ang pinapasok mo.” Agad siyang pinakawalan ng makita ng ibang estudyante. Ngunit ang pangyayaring iyon ay nag-iwan ng lalong pangamba kay Gyro. Sa gabing iyon, humarap siya kay Don Victor at Isabela. “Sir,” nanginginig ang tinig niya. “Hindi na po ako sigurado kung kaya ko pa.

Lahat sila nakatingin sa akin. Para bang hinihintay nilang magsalita ako?” Hinawakan ni Don Victor ang balikat ng bata. “Gyro. Alam kong mahirap pero tandaan mo ang mga taong iyon mas natatakot sa’yo kaysa natatakot ka sa kanila dahil nasa kamay mo ang katotohanan na ikabubuwag ng kanilang imperyo.” Ngunit sumingit si Isabela halos mangiyak-ngiyak.

“Papa, hindi ba mas mabuting lumayo na lang kami? Baka mapahamak tayo lahat.” Umiling si Don Victor mariin ang kanyang pananalita. “Hindi tayo tatakbo. Ang laban na ito hindi lamang para sa atin. Ito ay para sa hustisyang matagal ng ipinagkait sa ina niyo at sa lahat ng mga inosenteng biktima. Kung aatras tayo ngayon, lalo lamang silang lalakas.”

Sa gitna ng katahimikan ng gabi, muling binalikan niyo ang kanyang ala-ala. Ang boses ng mga salarin na nagbanta sa kanya ay malinaw na muling bumalik. “Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Ngunit sa pagkakataong ito, naroon din ang mga tinig nina Isabela at Don Victor.

Nag-uudyok sa kanya na huwag na muling matakot. At sa kanyang puso, nagsimulang mabuo ang paninindigan. Kung ito ang laban na dapat niyang harapin, hindi siya mag-isa. Kasama niya ang pamilyang kumupkop sa kanya at sa unang pagkattaon, naniniwala siyang may pag-asang talunin ang mga aninong matagal na niyang kinatatakutan. Ngunit ang laban ay nagsisimula pa lamang.

Sa loob ng kumpanya, lumalakas ang pwersa ng mga traydor at sa labas ng mansyon, lalong humihigpit ang paggalaw ng mga taong nais patahimikin ang batang saksi. Sa gitna ng lahat ng ito, nakataya ang buhay niyo at ang kinabukasan ng pamilya Alvarez. Lumalala ang sitwasyon sa kumpanya ni Don Victor. Halos bawat linggo ay may bagong issyung ibinabato laban sa kanya.

Mula sa maling balita sa diyaryo hanggang sa biglang pagkawala ng ilang mahahalagang kontrata. Sa kabila ng lahat, pinilit niyang maging matatag sa harap ng kanyang mga tauhan at higit sa lahat sa harap nina Isabela at Gyro. Ngunit sa kanyang puso, batid niyan mas delikado na ang laban kaysa sa inaakala niya. Isang umaga habang nag-aalmusal sila sa mansyon, dumating si Arturo, ang matagal ng kanang kamay ni Don Victor.

Mabigat ang mukha nito. Halatang may dalang masamang balita. “Don Victor,” panimula niya. “Isa sa mga proyekto nating sa Laguna ay bigla na lang kinansela. May nagsusumbong na umano’y. Sangkot daw tayo sa katiwalian.” Napatayo si Don Victor. Halos mabitawan ang tasa ng kape. “Ano? Hindi iyon totoo. Wala tayong ginagawang ilegal.”

Ngunit sumabat si Isabela. May halong kaba sa tinig. “Papa, hindi kaya gawa na naman ng mga traydor na nasa board?” Tumango si Arturo. “Sa tingin ko, ganun na nga. Pero may isa pa akong natuklasan.” Nagkatitigan sina Don Victor at Gyro. Parehong naghihintay ng kasunod na sasabihin. “May isa sa loob ng mansyon na nagpapasa ng impormasyon sa kanila.”

Dagdag ni Arturo. “Hindi pa malinaw kung sino pero sigurado ako may espiya rito.” Nalaglag ang tinidor na hawak ni Isabela. “Espiya. Ibig sabihin isa sa mga pinagkakatiwalaan natin traydor.” Mariing tumango si Don Victor. “Kung ganoon, mas lalo tayong mag-iingat. Hindi naligtas ang mansyon gaya ng iniisip natin.” Simula noon, naging alisto ang lahat.

Pinahigpit ni Don Victor ang seguridad. Pinagbawal ang pagpasok ng mga bagong tauhan ng walang masusing pagsusuri. Ngunit sa kabila ng lahat, ramdam ni Gyro na may mga matang laging nakasunod sa kanya. Sa bawat sulok ng bahay, sa bawat galaw niya, tila ba may nagmamasid at naghihintay na magkamali siya.

Isang gabi habang nag-aaral sila ni Isabela sa library, bigla nilang narinig ang mahina ngunit klarong kaluskos mula sa likod ng mga estante ng libro. Nagkatinginan silang dalawa at agad na bumilis ang tibok ng kanilang puso. “May tao,” bulong ni Isabela. Dahan-dahan silang lumapit at nila naabutan ang isa sa mga tauhan ng mansyon na nakikialam sa mga dokumento ni Don Victor.

Nang mahuli ito, agad siyang nagpaliwanag. “Nagwawalis lang ako, ma’am, sir.” Ngunit kita ni Gyro ang kaba sa mga mata ng lalaki. “Hindi totoo yan.” Mariing sambit ng bata. “May kinuha ka.” Agad na dumating si Don Victor nang makarinig ng ingay. Nang makita ang tauhan, agad itong pinaalis sa mansyon. Ngunit alam niyang hindi pa natatapos ang problema.

“Kung may isa, tiyak, may iba pa.” Wika ni Don Victor, mabigat ang tinig. “At hindi tayo pwedeng magpabaya. Lalo na ngayon na alam nila kung gaano kahalaga ang batang ito.” Napayuko si Gyro. Ramdam ang bigat ng sitwasyon. “Sir, baka ako ang dahilan kung bakit nangyayari ito. Kung hindi niyo ako kinupkop, baka hindi kayo nadadamay.”

Hinawakan ni Don Victor ang kanyang balikat. “Huwag mong isipin yan, Gyro. Hindi ikaw ang may sala. Ang sala ay nasa mga taong pumapatay at naninira para sa sariling interes at sila ang dapat nating labanan.” Sumabat si Isabela na katitig sa kaibigan. “At hindi ka nila makukuha, Gyro. Hindi namin hahayaang mangyari iyon.”

Sa mga sumunod na linggo, mas lumala pa ang panggigipit. May mga transaksyong kinokontra ng mismong mga kasama sa board. May mga tauhang biglang nagre-resign, dala ng takot sa mga pagbabanta. At higit sa lahat, dumami ang mga pagkakataong sinusubukan nilang takutin si Gyro mula sa mga liham na lihim na ipinapasok sa kanyang silid hanggang sa mga estrangherong nakikitang nakatambay malapit sa paaralan.

Isang araw habang naglalakad pauwi, nilapitan siya ng isang matandang babae na tila ba isang pulubi. “Anak!” bulong nito. “Huwag kang masyadong nagtitiwala sa paligid mo. Minsan ang kalaban nasa tabi mo lang.” Nagulat si Gyro. Pero bago pa siya makapagtanong, mabilis na naglaho ang matanda sa makapal na tao.

Kinagabihan, isinalaysay niya ito kay Don Victor. “Papa,” wika ni Isabela. “Baka naman isa lang siyang pulubi na nagkataon.” Ngunit mariing umiling si Don Victor. “Walang nagkakataon sa laban na ito. Bawat salita, bawat kilos may ibig sabihin. Kaya mula ngayon, mas titibayan pa natin ang ating pagbabantay.” Habang humahaba ang gabi, lalong sumisikip ang pakiramdam niyro.

Sa murang edad, natutunan niyang ang tiwala ay isang bagay na madaling masira at mahirap buuin. Ngunit sa puso niya, alam niyang may dalawang taong hindi kailan man siya tatalikuran. Sina Isabela at Don Victor. At sa panahong iyon, nanumpa siya sa sarili. Kahit gaano kahirap, kahit gaano kadelikado, hindi siya bibitaw.

Sapagkat sa gitna ng pagtataksil at panganib natutunan niyang ang katapatan sa pamilya sa kaibigan at sa katotohanan ay siyang magiging sandata nila laban sa mga aninong nagkukubli sa paligid ngunit hindi pa tapos ang laban sa halip nagsisimula pa lamang itong umigting sa bawat pagdududa sa bawat pagtataksil mas lalong lumilinaw na ang digmaan ay hindi lamang laban sa mga traydor sa kumpanya kundi laban sa mismong sistemang bumabalot sa kanilang lahat.

Mahirap ang mga nagdaang linggo para kina Don Victor, Isabela at Gyro. Lalong humigpit ang pagbabantay sa mansyon at kahit si Arturo ay halos hindi na natutulog sa kakaikot at pagsisiguro na ligtas ang bawat sulok. Ngunit kahit gaano kalakas ang mga pader, kahit gaano karami ang mga gwardya, dumating pa rin ang gabing bumagsak ang mismong tahanan nila sa kamay ng mga kalaban.

Isang hating gabi, mahimbing na natutulog si Gyro nang biglang mag-ingay ang mga aso sa labas. Sunod ay ang mabilis na pagbukas ng mga ilaw at ang malalakas na yabag ng mga bantay. Bumangon si Isabela at agad na kumatok sa silid ng kaibigan. “Gyro!” sigaw niya. Nanginginig ang tinig. “May nangyayari sa labas. Bumaba ka na.”

Takot na lumabas si Gyro. Bitbit ang lumang baryang laging kasama niya. Pagdating nila sa unang palapag, nadatnan nilang gising na si Don Victor na kabarong pa mula sa pagtulog at may hawak na baril na tila hindi nabago sa kanyang mga kamay. “Papa, anong nangyayari?” tanong ni Isabela halos mangiyak-ngiyak.

“May mga taong pumasok.” Mariing sagot ng Ama. “Mga armadong lalaki. Ang pakay nila malinaw. Ang bata.” Lalong kinabahan si Gyro nanlamig ang buong katawan. “Ako po,” bulong niya. “Ako ang pakay nila.” Tumango si Don Victor. “At hindi nila makukuha ang gusto nila. Arturo!” sigaw niya. At agad na lumitaw ang matapat na tauhan.

Pawis na pawis at may dalang baril. “Sir, nasa likod sila. Nakapasok na ang dalawa sa bakod pero may iba pa sa paligid. Siguradong mas marami sila kaysa sa atin.” Nagmadaling hinila ni Don Victor sina Isabela at Gyro papunta sa isang lihim na silid na matatagpuan sa likod ng isang malaking kabinet. “Dito muna kayo,” wika niya.

“Huwag kayong lalabas hangga’t hindi ko sinasabi kahit anong marinig ninyo.” “Papa, hindi kita iiwan.” Halos sigaw ni Isabela. “Kung lalaban ka, kasama mo ako.” Mahigpit na tumingin si Don Victor sa anak. “Anak, ang laban ko, laban ko. Ang tungkulin mo ay alagaan ang kaibigan mo. Kung may mangyari sa kanya, wala ring saysay ang lahat ng ginagawa ko.”

Habang nagpipigil ng luha, pinilit ni Isabela na sumunod at isinama si Gyro sa loob ng silid. Doon nila narinig ang malalakas na putok ng baril mula sa labas, ang sigawan ng monagwardia at ang matinding ingay ng kaguluhan. Nanginig si Gyro nawalan ng lakas. “Isabela, baka ako ang dahilan kung bakit mamamatay ang papa mo.” Mariing hinawakan ni Isabela ang kanyang mga kamay.

“Huwag mong isisi sa sarili mo. Ang mga taong iyon sila ang may kasalanan. at hindi sila mananalo.” Samantala, sa labas ng lihim na silid, buong tapang na hinarap ni Don Victor at ng kanyang mga tauhan ang mga armado. “Hindi ninyo makukuha ang bata.” sigaw niya habang nagpapaputok. Ngunit malinaw na mas marami ang kalaban.

Lumusot sa bintana ang isa sa kanila at halos magtagpo ang mga mata nila ni Don Victor. “Alam naming nandiyan siya!” Wika ng lalaki. “Ibigay ninyo sa amin ang bata at tapos na ito.” Mariing umiling si Don Victor. “Hindi ninyo siya makukuha. Hinding-hindi.” Muling nagkabarilan at sa gitna ng ingay, isang bala ang lumihis at tumama sa isa sa mga haligi ng mansyon.

Dahilan para magbagsakan ang ilang bahagi ng kisame. Nagulantang si Isabela at Gyro sa loob ng silid. Lalo na ng maramdaman nilang umuuga ang sahig. “Isabela,” nanginginig ang tinig ni Gyro. “Baka mamatay tayo dito.” “Hindi Gyro.” Tugon niya. Pilit na pinatatag ang boses. “Buhay pa tayo. Lalaban tayo kahit anong mangyari.”

Pagkalipas ng ilang minuto, unti-unting natahimik ang paligid. May iilang yabag na narinig nilang palapit. Hawak-hawak ni Isabela ang braso ni Gyro. Kapwa’t nanginginig. “Baka sila na ‘yon.” Bulong ni Gyro. Ngunit nang bumukas ang lihim na silid, si Don Victor ang lumitaw. Pawisan at may dugo sa braso. Ngunit buhay. “Ligtas na kayo,” anya. Hingal na hingal.

“Napatay at napalayas namin ang iba ngunit hindi ito ang huling pagkakataon. Sisubukan at susubukan pa rin nila.” Niyakap siya ni Isabela. Humahagulhol. “Papa, akala ko mawawala ka na.” Hinaplos ni Don Victor ang buhok ng anak. “Huwag kang mag-alala anak. Hangga’t nandito ako, walang makakakuha sa inyo.” Si Gyro ay nakatingin lamang sa kanya. Nangingilid ang luha.

“Sir, salamat. Pero natatakot pa rin ako. Hindi sila titigil hangga’t hindi nila ako nakukuha.” Mariing tumango si Don Victor. “Alam ko kaya’t mula ngayon hindi lang basta depensa ang gagawin natin. Hahanapin natin sila. Tutukuyin natin kung sino ang nag-utos. At kapag nahanap natin, tayo naman ang aatake.”

Sa mga salitang iyon, tumibay ang loob nina Isabela at Gyro. Alam nilang hindi sila dapat magtago habang buhay. Ngunit sa isip ng bata, malinaw ang isang bagay. Nagsisimula na ang tunay na laban at kung ano man ang kahihinatnan, nakataya ang kanilang buhay, ang kanilang pamilya at ang kanilang hinaharap.

Pagkatapos ng pag-atake sa mansyon, hindi na naging tahimik ang gabi para kina Don Victor, Isabela at Gyro. Lahat ng ingay sa labas ay tila banta at bawat aninong dumadaan ay parang espiyang nakabantay. Sa kabila ng pagod, nagpasya si Don Victor na hindi na sila pwedeng maghintay pa sa susunod na pagsalakay. Kailangan na nilang gumawa ng hakbang hindi lamang para protektahan si Gyro kundi para tuluyan ng ibagsak ang mga taong nasa likod ng lahat.

Isang gabi, tinawag niya sina Isabela at Gyro sa kanyang opisina. Mahaba ang mukha ni Don Victor. Halatang ilang araw ng walang maayos na tulog. Sa mesa ay nakalatad ang ilang dokumento, larawan ng mga board members at ilang ulat ng mga taong ipinadala ni Arturo upang mag-imbestiga. “Simula ngayon, hindi na tayo maghihintay na umatake sila.”

Mariing panimula ni Don Victor, “Tayo na ang kikilos. May ilang impormasyon na akong nakalap. Ang mga sumalakay sa mansyon ay inutusan mismo ng dalawang board members si Salcedo at si Valdez.” Napatigil si Isabela hindi makapaniwala. “Papa, ibig sabihin ang mga kasama ninyo sa kumpanya sila mismo ang nagbabalak na patayin tayo?” Tumango si Don Victor.

“Oo, anak. At hindi lang basta kumpanya ang usapan dito. May mas malalim silang pinoprotektahan. Mga transaksyong ilegal na konektado sa mga dokumentong hinahanap nila mula pa noon. Dokumento na ayon sa lahat ng palatandaan, hawak ng ama ni Gyro.” Napahawak si Gyro sa kanyang dibdib. Malalim ang paghinga, “Kung ganon, tama ako.

Ang tatay ko ang pakay nila at ako, ako ang iniwang saksi.” Nilapitan siya ni Isabela at mahigpit na hinawakan ang kanyang kamay. “Gyro, hindi ka na nag-iisa. Hindi ka na bata sa lansangan na walang laban. Nandito kami. Laban natin ito.” Ngunit ramdam pa rin ng bata ang bigat ng sitwasyon. “Isabela, paano kung lumaban tayo pero mas malakas sila? Paano kung tama sila na kapag nagsalita ako, lahat tayo mamamatay?” Mariin ang tinig ni Don Victor. “Hindi totoo ‘yon.

Ang katotohanan ang magiging sandata natin kapag nailabas natin ang lahat. Kapag naipakita natin ang mga ebidensya. Hindi na sila makakapagtago. Oo, may panganib malaki ang panganib kung patuloy tayong tatahimik.” Kinabukasan, lihim na nakipagpulong si Don Victor sa isang matagal na niyang kaibigan, isang dating pulis na ngayo’y abogado, si Attorney Marcelo, sa isang maliit na cafe na malayo sa siyudad.

Doon nila inilatag ang mga impormasyon. “Attorney Marcelo.” Panimula ni Don Victor. “Ang kasong ito hindi lang simpleng negosyo. Nakataya ang buhay ng batang ito. Kailangan namin ng proteksyon at ng tamang paraan para maipakita ang katotohanan.” Tahimik na nakinig ang abogado at matapos ang ilang sandali ay nagsalita.

“Kung totoo ang lahat ng sinasabi ninyo, Don Victor, malalim ang ugat ng kasong ito. Hindi pwedeng basta-basta lang tayong lumapit sa mga pulis. Baka may mga konektado rin sa kanila. Ang kailangan natin ay kungkretong ebidensya at tamang pagkakataon para mailabas ang lahat.” Sumabat si Gyro. Mahina ngunit matatag ang tinig.

“Kung ganoon kailangan kong magsalita. Ako ang nakakita. Ako ang nakakaalam ng totoo.” Napatingin sa kanya si Don Victor. Halatang nag-aalala. “Gyro, hindi ko gustong malagay ka sa panganib ka pahanda.” Ngunit tumayo ang bata at tinitigan silang dalawa. “Matagal na akong natatakot. Matagal na akong nagtatago. Pero kung hindi ako kikilos ngayon, habang buhay akong magiging bihag ng takot at baka pati kayo madamay.”

Tumango si Attorney Marcelo humanga sa tapang ng bata. “Kung ganoon, Don Victor, kailangan nating ihanda siya. Hindi lang ito simpleng pag-amin. Kakailanganin niya ang proteksyon ng batas at sapat na lakas ng loob para humarap sa kanila.” Pag-uwi sa mansyon, isinalaysay ni Don Victor ang lahat kay Isabela. Nagulat ito sa desisyon ni Gyro.

Ngunit sa kalooban niya, naramdaman niyang tama ang kaibigan. “Papa, kung iyun ang gusto niya, suportahan natin siya. Hindi na siya ‘yung batang natatakot na lagi nating pinoprotektahan. Siya na ang batang handang ipaglaban ang totoo.” Lumapit si Gyro at tumango, “Isabela, salamat. Pero natatakot pa rin ako.

Hindi madaling kalimutan ang mga salitang binitawan nila noon. Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Hanggang ngayon, parang nakabaon sa isip ko iyon.” Hinawakan ni Isabela ang kanyang mga balikat. “Ngayon, baliktarin natin ang ibig sabihin. Dahil kung gusto mo pang mabuhay ng totoo, kung gusto mong magkaroon ng kinabukasan, kailangan mong magsalita.”

Niyakap ni Gyro ang kaibigan at sa unang pagkakataon, naramdaman niyang may lakas siya. Hindi dahil wala na siyang takot kundi dahil may kasama siyang handang harapin ang takot na iyon. Sa mga sumunod na araw, sinimulan nilang tipunin ang mga ebidensya. Si Arturo ay palihim na kumukuha ng kopya ng mga transaksyon ng board members habang si Attorney Marcelo ay naghahanda ng mga legal na dokumento para sa isang pormal na kaso.

Sa bawat hakbang, ramdam nila ang panganib. Lagi silang sinusundan, lagi silang minamanmanan. Ngunit sa bawat oras na lumilipas, mas lalo nilang pinatitibay ang kanilang desisyon. Oras na para usigin ang hustisya. Isang gabi habang magkasamang nagbabantay sina Don Victor at Gyro sa veranda, nagsalita ang milyonaryo.

“Anak, hindi ko inakalang darating ang araw na ikaw ang magiging lakas ko. Akala ko ako ang magtatanggol sa’yo pero ikaw pala ang nagtuturo sa akin ng tapang.” Ngumiti si Gyro na may luha sa mga mata. “Sir, kung hindi niyo ako kinupkop noon, baka patay na ako ngayon. Kayo at si Isabela ang dahilan kung bakit natututo akong maging matapang.

Kaya kung ito na ang laban natin, sabay-sabay tayong lalaban.” Sa gabing iyon, habang nakatanaw sila sa malawak na dilim ng gabi, ramdam nilang hindi sila ligtas. Ngunit ramdam din nila ang apoy ng determinasyon na unti-unting sumusunog sa kanilang mga puso. Hindi na lamang sila biktima ng takot. Sila na ngayon ang haharap sa hustisya.

At sa pagkakataong ito, handa na silang lumaban. Hanggang dulo. Dumating ang araw na matagal na nilang inihahanda, ang araw na kailangan ng lumantad ni Gyro at magsalita sa harap ng batas. Buong linggo ay abala si Attorney Marcelo sa paghahanda ng mga dokumento at pagsasaayos ng testimonya ng bata. Sa bawat gabi, paulit-ulit niyang pinapaliwanag kay Gyro ang proseso.

Kung ano ang maaaring itanong ng mga tagausig at kung paano niya dapat ipaliwanag ang lahat ng kanyang nakita at naranasan. Sa mansyon, ramdam ang bigat ng atmosfera. Kahit si Isabela na madalas ay laging may lakas ng loob ay hindi mapakali. Madalas niyan puntahan si Gyro sa silid para sabay silang magdasal bago matulog.

“Gyro,” bulong niya isang gabi. “Sigurado ka ba sa gagawin mo? Hindi pa huli para umatras.” Ngumiti si Gyro na halata ang kaba sa kanyang mga mata. “Isabela, matagal na akong tumatakbo. Kung aatras pa ako ngayon habang buhay akong magiging bilanggo ng takot. At kung may natutunan ako sa inyong pamilya, iyun ay ang hindi pwedeng laging nakatago.

Kailangan nating harapin.” Napayakap si Isabela. Pinipilit na itago ang sariling pag-aalala. “Kung ganoon, kasama mo ako hanggang dulo, hindi kita iiwan.” Kinabukasan, maaga silang umalis papunta sa korte. Nakasakay sila sa isang itim na sasakyan kasama sina Don Victor at Arturo na parehong nakasuot ng seryosong ekspresyon.

Habang nasa biyahe, walang nagsasalita. Tanging ang tunog ng makina at ang malakas na tibok ng puso ng bawat isa ang maririnig. Pagdating nila sa gusali ng korte, sinalubong agad sila ng mga gwardya at ilang mamamahayag na pilit nagsusulat at kumukuha ng litrato. “Don Victor!” sigaw ng isa. “Totoo bang may bata kayong tinatago na magpapatunay laban sa mga kasamahan ninyo sa board?” Mariing ngumiti si Don Victor at sumagot, “Hindi ako magbibigay ng pahayag ngayon.

Ang katotohanan lalabas sa tamang oras at tamang lugar.” Hinigpitan ni Arturo ang hawak sa balikat ni Gyro. Halos itago ito mula sa mga mata ng mga tao. “Lakasan mo ang loob mo, bata.” Bulong niya. “Huwag mong hayaang lamunin ka ng takot.” Pagpasok sa loob, sinalubong sila ng malamig na hangin at mas lalong malamig na titig ng mga taong nandoon.

Nakaupo sa kabilang panig ng silid sina Salcedo at Valdez kasama ang kanilang mga abogado. Parehong nakangiti ngunit halata ang pang-uuyam at pangmamaliit sa kanilang mga mata. “Akala ko ba’y hindi na babangon ang batang iyon.” Bulong ni Salcedo kay Valdez. Sapat para marinig ni Don Victor. “Ngayon tingnan natin kung hanggang saan ang lakas ng loob niya.”

Pinigil ni Don Victor ang sarili at tumingin na lamang kay Gyro. “Anak, tandaan mo. Huwag kang titingin sa kanila. Sabihin mo lang ang totoo. Iyun lang ang kailangan.” Nang tawagin na si Gyro para tumistigo. Ramdam ng lahat ang kaba. Dahan-dahang naglakad ang bata patungo sa harap. Hawak ang kanyang lumang baryang ala-ala ng kanyang ina.

Pag-upo niya, napansin ng hukom ang panginginig ng kanyang kamay. “Bata,” wika ng hukom. “Handa ka bang magsabi ng katotohanan? Buong katotohanan at walang ibang katotohanan?” Tumango si Gyro. Bagaman nanginginig ang tinig, “Opo… handa po.” Magsisimula na sanang magtanong si Attorney Marcelo nang biglang sumabat ang abogado ng kabilang panig.

“Kagalang-galang na hukom. Tutol po kami. Ang batang ito ay walang kredibilidad. Isa lamang siyang ulila na namuhay sa lansangan. Ang kanyang salita. Paano nating masasabing totoo?” Nag-alsa ang damdamin ni Don Victor at tumayo. “Kagalang-galang, huwag niyo pong hayaang bastusin ang batang ito. Siya ay biktima, hindi kriminal.”

Pinatigil sila ng hukom at pinayuhan ang kabilang panig na maghintay ng tamang pagkakataon. Sa huli, nagsimula si Attorney Marcelo. “Gyro… maaari mo bang ikuwento sa amin kung ano ang nangyari sa iyong ina noong gabing iyon?” Nanlamig ang silid sa bigat ng tanong. Huminga ng malalim si Gyro at nagsimulang magsalaysay.

“Pitong taon po ako noon. Pumasok ang mga lalaking nakaitim sa bahay namin. Hinahanap nila ang tatay ko pero matagal na siyang nawala. Pinilit nilang magsalita si mama tungkol sa mga dokumento na dala daw ni papa. Umiiyak si mama pero wala siyang maibigay. Binaril nila siya… sa harap ko.” Napahagulgol si Isabela sa kanyang kinauupuan.

Ngunit agad siyang niyakap ni Don Victor. Lahat ng nasa korte ay napatingin at kahit ang hukom ay tila napatigil. Nagpatuloy si Gyro na nanginginig. “Bago sila umalis, lumapit sa akin ang isa sa kanila. Sinabi niya, “Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Kaya mula noon hindi na ako nagsalita. Tumakbo ako. Nagtago hanggang sa nakilala ko si Don Victor at si Isabela. At kamakailan…

Nakita ko uli ang isa sa kanila. Siya si Salcedo. Isa siya sa mga pumatay sa mama ko.” Nag-ingay ang buong silid. Nagsigawan ang mga abogado. At halos hindi mapatahimik ng hukom ang lahat. Nakita ni Don Victor ang pamumutla ni Salcedo at bagaman pilit nitong tinatakpan, halata ang pagkagulat. “Order!” sigaw ng hukom.

“Kung hindi titigil ang kaguluhan, ipapalabas ko kayong lahat.” Ngunit sa mga sandaling iyon, alam nina Don Victor, Isabela at higit sa lahat ni Gyro na nagsimula na ang tunay na pagbubunyag. Hindi na nila mapipigilan ang apoy ng katotohanan. Pagkatapos ng araw na iyon, mahigpit na binantayan si Gyro at ang pamilya Alvarez.

Ngunit sa kabila ng takot at panganib, alam nilang isang malaking hakbang ang nagawa nila. At sa puso ni Gyro, ramdam niya ang kakaibang ginhawa. Sa wakas, nasabi na niya ang matagal na niyang kinikimkim. Ngunit alam din niya hindi pa ito ang wakas. Ang pagharap sa batas ay simula pa lamang ng mas matinding laban.

Ang mga taong tinutukoy niya ay makapangyarihan at tiyak na gagawa ng paraan upang hindi sila mabuwag. Sa kabila ng lahat, buo na ang kanyang pasya. Hindi na siya titigil hangga’t hindi nakukuha ang hustisya para sa kanyang ina at para sa lahat biktima ng kasakiman ng mga kalaban. Matapos ang mabigat na araw sa korte, lalong lumakas ang ingay tungkol sa kaso nina Don Victor at Gyro.

Ang media ay halos araw-araw nag-uulat ng mga kaganapan at ang pangalan ng mga Alvarez ay naging sentro ng usapan sa buong siyudad. Ngunit kasabay ng atensyon lalong tumindi ang banta mula sa mga kalaban. Isang gabi habang nakaupo si Don Victor sa veranda, lumapit si Arturo na halatang may balitang mabigat. “Don, may kumakalat na impormasyon.

Si Salcedo at Valdez nagplano ng pagtakas palabas ng bansa. Balak nilang iwanan ang lahat bago tuluyang lumabas ang hatol ng korte.” Mariing kumunot ang noo ni Don Victor. “Hindi pwede. Hindi sila dapat makatakas. Kung makalabas sila, wala ng hustisyang mangyayari.” Narinig ni Isabela ang usapan at agad na nagtanong, “Papa, ibig sabihin baka makawala sila? Lahat ng pinaghirapan ni Gyro mawawala.

” Napayuko si Gyro na noon ay nakaupo rin malapit sa kanila. “Kung aalis sila, ibig sabihin hindi na makakamit ang hustisya para kay mama.” Mahigpit ang tinig ni Don Victor. “Hindi mangyayari yun. May plano ako.” Kinabukasan lihin silang nakipagbulong kay Attorney Marcelo. “Kailangan nating igiit sa korte ang agarang paglalabas ng warrant laban kina Salcedo at Valdez.”

Sabi ni Don Victor, “Kapag nakatakas sila, wala ng saysay ang lahat.” Sumang-ayon ang abogado. “Maghahain ako ng urgent motion. Ngunit tandaan ninyo, hindi ito madali. Malakas pa rin ang kapit nila sa ilang nasa gobyerno.” Sa gitna ng lahat ng ito, si Gyro ay patuloy na kinakalaban ang sariling takot. Madalas siyang mapanaginipan ang gabing pinatay ang kanyang ina at ang tinig na paulit-ulit na bumabalik sa kanyang isipan.

“Kung mahal mo pa ang buhay mo, huwag kang magsasalita.” Ngunit sa tuwing nagigising siya, naaalala niya ang yakap ni Isabela at ang mga salita ni Don Victor na hindi na siya nag-iisa. Isang araw, dumating ang balita mula kay Arturo. “Don, nahuli si Valdez. Ngunit si Salcedo nakatakas mula sa kanyang bahay.

May mga kasamahan siya na armado at handang lumaban.” Mabilis na nagpasya si Don Victor. “Kailangan nating habulin si Salcedo. Hindi ko hahayaang makaalis siya ng basta-basta.” Bagam’t tutol si Isabela na sumama, pinilit niyang hindi magpaiwan. “Papa, kung lalaban kayo kasama ninyo ako. At si Gyro hindi na rin dapat itago. Kailangan niyang makita ang katapusan nito.”

Hindi man sang-ayon napilitan si Don Victor na pumayag. “Sige pero manatili kayo sa likod ko. Huwag kayong lalapit.” Sa tulong ni Arturo at ng ilang mapagkakatiwalaang tauhan, natunton nila ang hide out ni Salcedo sa isang lumang bodega malapit sa pantalan. Gabi iyon at malakas ang ulan. Habang palapit sila, kita ang ilang anino ng armadong lalaki na nagbabantay sa labas.

“Papa,” bulong ni Isabela. Nanginginig. “Paano kung mas maraming tao sila?” Mariing sumagot si Don Victor. “Hindi na tayo aatras. Ito na ang huli nilang pagkakataon. Ngayon tayo naman ang lalaban.” Nagkaroon ng matinding engkwentro. Putukan, sigawan at malalakas na yabag ang umalingawngaw sa loob ng bodega. Habang nasa gitna ng kaguluhan, natagpuan nila si Salcedo na nagtatangkang tumakas.

Nang makita niya si Gyro napangisi ito. “Ito pala ang batang nagbunyag ng lahat.” Sigaw niya. “Akala mo ba makakamit mo ang hustisya? Hindi mo alam kung sino ang mga pinaglalaruan mo.” Ngunit tumindig si Gyro, hindi na ang batang natatakot kundi ang batang handa ng lumaban. “Ikaw ang pumatay sa mama ko,” mariin niyang sambit.

“At ngayon panahon na para pagbayaran mo.” Sinubukan ni Salcedo na tumakas. Ngunit bago pa siya makalabas ay naharang siya ni Arturo at ng mga pulis na dumating dala ang warrant. Pinusasan siya at halos ipagsigawan ang kanyang galit. “Hindi dito matatapos! May mga kasama pa ako! Hindi niyo ako kayang pabagsakin!”

Ngunit sa kabila ng mga sigaw, malinaw na tapos na ang kanyang laro. Pagbalik sa mansyon, ramdam ang gaan sa dibdib nina Don Victor, Isabela at higit sa lahat ni Gyro. Niyakap siya ni Don Victor, mahigpit at puno ng pagmamahal. “Anak, tapos na. Hindi ka na kailan man magtatago. Wala nang mananakot sa’yo.” Tumulo ang luha ni Gyro.

Ngunit sa pagkakataong iyon, hindi na iyun luha ng takot kundi ng kagaanan ng loob. “Sir… papa, salamat. Sa wakas nakamit na ni mama ang hustisya.” Nagpahid ng luha si Isabela at ngumiti. “At ikaw, Gyro, may bagong simula ka na. Hindi ka na ulila. May pamilya ka na.” Lumipas ang ilang buwan.

Tuluyan ng pinasok sa kulungan si Salcedo at Valdez. Ang mga kasong isinampa laban sa kanila ay naging simbolo ng tagumpay laban sa katiwalian at kasakiman. Sa bawat balita, nababanggit ang pangalan ni Gyro hindi na bilang batang biktima kundi bilang batang naglakas loob na magsalita. Sa huling gabi ng tag-init, magkasama silang tatlo sa hardin ng mansyon.

Tahimik na nakatingala sa mga bituin si Gyro. Hawak pa rin ang lumang baryang ala-ala ng kanyang ina. “Mama,” bulong niya sa hangin. “Natupad ko na ang ipinangako ko. Hindi na ako natakot at ngayon may bagong buhay na akong sisimulan.” At sa tabi niya sina Don Victor at Isabela, mga taong hindi niya kadugo ngunit itinuring siyang tunay na pamilya nakangiting pinagmamasdan ang batang minsang biktima ng dilim ngayon ay simbolo na ng pag-asa at tapang.

Sa wakas, natapos na ang laban.