Isang metaphorical na sunog ang nilamon ang buong gusali ng Kongreso, ngunit hindi ito apoy na kayang apulahin ng bumbero. Ito ay isang “dambuhalang sunog” ng alegasyon, isang naglalagablab na iskandalo ng korupsyon na sinindihan, hindi ng sindikato sa labas, kundi ng mga mismong nakaupo sa loob. Sa isang talumpating hindi malilimutan na yumanig sa bawat sulok ng Kamara, matapang na tumayo si Senior House Deputy Minority Leader Representative Egay Eres upang ilantad ang tinawag niyang pinakamalaking kupsyon sa kasaysayan ng 19th Congress.

“Madam Speaker, dear colleagues, nasusunog po ang ating bahay. This house is on fire,” ito ang mga pambungad na salitang dumagundong mula kay Eres. Ngunit ang kasunod na pahayag ang siyang nagpatahimik at marahil ay nagpakilabot sa marami: “At ang masakit na katotohanan, tayo mismo ang nagsindi ng apoy na ito.”

Ang talumpati ni Eres ay hindi lamang isang simpleng hinaing. Ito ay isang direktang akusasyon, isang detalyadong paglalatag ng mga numero, pangalan, at sistema na bumubuo sa sinasabi niyang talamak na pandarambong sa kaban ng bayan. Sa gitna ng lahat ng ito ay isang nakakayanig na halaga: P1.45 Trilyon.

Ito ang kuwento ng isang bahay na nasusunog mula sa loob, ayon sa isa sa mga sarili nitong miyembro.

Ang Puso ng Iskandalo: P1.45 Trilyon na “Greed Gone Wild”
Ayon kay Eres, ang ugat ng kabulukan ay matatagpuan sa General Appropriation Acts (GAA) ng 2023, 2024, at 2025. Sa loob ng tatlong taong ito, isang kabuuang halaga na P1.45 Trilyon ang diumano’y isiniksik, inilipat, at ninakaw mula sa pondong dapat sana ay para sa mamamayan.

“It’s greed gone wild,” sigaw ni Eres. “Iyan ang kabuuang halaga ng insertion at diversions noong 2023, 2024, at 2025 General Appropriation Act.”

Pinaliwanag niya ang modus. Ang mga pondong ito, ayon sa kanya, ay “hindi plinano ng gobyerno at ng pangulo.” Sa halip, ang mga ito ay “siniksik para sa pansariling interes ng ilang makapangyarihang indibidwal o pamilya.” Ito, aniya, ay isang “mapanlinlang at inabusong anyo ng insertion.” Ang 19th Congress, sa kanyang mga salita, ay “practically stole the president’s budget.”

Ang mga “insertion” at “diversion” na ito, na sinasabi niyang walang katumbas sa kasaysayan ng bansa, ay napunta umano sa mga ghost project, mga proyektong substandard, at mga kontratang pumapabor lamang sa mga “shrewd businessman na nagkataong naging makapangyarihan na mambabatas.”

Mas malala pa, ang sistema ay tila lantarang ginawang kalakaran. Ibinunyag ni Eres, base sa isang usapan nila ni dating DPWH Secretary Manny Bunan, na ang mga insertion na ito ay “ibinebenta na hanggang 30% para maipatupad.” Ang resulta? “Dadayain ito o ghost project na lamang,” aniya.

Sino ang nagpapatupad? Ayon kay Eres, ang mga pondo ay ibinebenta, may mga “proponents” at “traders,” at ang mga district engineer na ang direktang gumagawa, na hindi na dumadaan sa pamunuan ng ahensya.

Mga Pangalang Lumutang sa Gitna ng Apoy
Hindi nagpigil si Eres sa pagbanggit ng mga pangalan na sa tingin niya ay sentro ng kontrobersiyang ito. Bagama’t ang buong Kamara ay tila tinutukoy sa kanyang talumpati, partikular niyang idiniin ang pamumuno ng 19th Congress.

Sa simula pa lang ng kanyang mga pahayag, binanggit niya ang “pangunguna ni dating Speaker Martin Romualdez Jr. at dating Ako Bicol Partylist Representative Saldico.” Ang dalawang ito, kasama ang iba pang hindi pa pinapangalanan, ay idinadawit bilang “pasimuno at mastermind” sa mga maanomalyang proyekto, kabilang na ang mga flood control project na umani ng batikos.

Ang pagbanggit sa mga pangalang ito ay nagbigay ng bigat sa kanyang mga alegasyon, na nagpapahiwatig na ang korupsyon ay hindi lamang gawa ng iilang maliliit na mambabatas, kundi isang sistematikong operasyon na pinahintulutan o pinangunahan mula sa pinakamataas na antas ng Kamara.

Hinamon din niya ang Pangulo mismo, si PBBM, kaugnay ng budget insertion. Ang P1.45 Trilyon ay naganap “under the noses of the DBCC” (Development Budget Coordination Committee) sa loob ng tatlong sunod-sunod na taon. “Hindi ko maisip kung paano nangyari,” pagtataka ni Eres.

Ang Ninakaw na Pangarap: Paano Naapektuhan si Juan Dela Cruz?
Para sa ordinaryong mamamayan, ang P1.45 Trilyon ay isang numerong mahirap maunawaan. Kaya’t idinetalye ni Eres ang tunay na halaga nito: ang mga pangarap at proyekto na ninakaw mula sa publiko.

Ayon sa kanya, para makalikom ng ganito kalaking pondo para sa “diversion,” tinanggalan ng 19th Congress ng pondo ang mga kritikal na flagship project ng gobyerno—mga proyektong inutang pa sa mga dayuhan.

Dalawang halimbawa ang kanyang ibinigay mula sa Department of Transportation (DOTr): ang Metro Subway at ang PNR Elevated Rail. Dahil sa pagkawala ng pondo, ang dalawang proyektong ito ay nahaharap ngayon sa apat na taong delay. Mula sa orihinal na target na 2028, ang inaasahang pagtatapos ay naitulak sa 2032.

Ang epekto ay hindi lang pagkaantala. Nagdulot ito ng tinatayang P2 Bilyon na karagdagang gastos dahil sa inflation, pagbabago sa palitan ng dolyar, commitment fees, at pagtaas ng presyo ng labor at materyales. “Kung hindi ito pinakialaman,” pighati ni Eres, “magkakabuhay sana at magkakaroon na tayo ng PNR elevated rail bago dumating ang taong 202[8].”

Hindi lang mga bagong proyekto ang tinamaan. Maging ang maintenance ng mga kasalukuyang kalsada ay binawasan. Binanggit niya muli si dating Sec. Bunan, na nagsabing “maging ang computerized generated maintenance ng mga primary roads sa buong bansa ay binawasan at pinatawad kaya tiyak ang deterioration ng ating mga pangunahing lansangan.”

Saan pa kinuha ang pondo? Sa isang mas nakakagulat na rebelasyon, sinabi ni Eres na “kinapa pati idled cash ng mga GOCC.” Kabilang dito ang P60 Bilyon mula sa P89.9 Bilyon ng PhilHealth subsidy at P107 Bilyon mula sa Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC). Bagama’t ang P60 Bilyon ng PhilHealth ay naibalik matapos ang “public outcry,” ito ay isang malinaw na indikasyon, ayon kay Eres, ng desperadong paghahanap ng pondo para sa pansariling interes.

Idinetalye pa niya ang P1.04 Trilyon na inilipat sa “unprogrammed appropriations.” Tinawag niya itong mga “standby appropriation” na parang “blank checks na bukas sa pag-aabuso.” At ano ang nangyari? “Inabuso at pinagsamantalahan,” deklara niya.

Ang Ugat ng Lahat: “Dynastic Monarchy in the Sky”
Para kay Eres, ang lahat ng ito ay sintomas lamang ng isang mas malalim na sakit sa sistema ng pulitika sa Pilipinas: ang paghahari ng mga political dynasty.

“Hindi na pwedeng naidahilan na pulitika lang ito,” giit niya. “Hindi na pwedeng sabihing gawa lang ito ng DDS, ng kaliwa, ng dilawan o pinklawan… sapagkat ang pinakamalaking kupsyon na ito ay nagsimula sa ating sariling tahanan noong 19 Congress.”

Sa isang emosyonal na bahagi ng kanyang talumpati, ibinunyag niya ang isang masakit na katotohanan. “Dahil 70% ng kapulungang ito ay mga dynasties,” aniya. “Mga dynasties na pinatatag ng pork barrel. Dynasties na pinatag ng dole-outs. Dynasties na pinatatag ng patronage. Dynasties na pinatag ng insertions.”

Ito, para sa kanya, ang direktang sanhi ng korupsyon at pagwawalang-bahala sa mabuting pamamahala. Dito na niya binitawan ang isa sa pinakamabibigat na linya ng kanyang talumpati, na naglalarawan sa kalakaran ng mga pulitiko na ipasa ang kapangyarihan sa loob ng pamilya:

“Mga kasama, tigilan na natin ng palusot. ‘Kailangan ko ng proyekto sa aking distrito… kailangan ko ng TUPAD para may maipamahagi ang asawa ko na gobernador, ang kapatid kong mayor, ang vice mayor kong anak, ang pinsan kong [congressman]… at pati aso ko tatakbo na rin kapitan, sapagkat kami lang ang kailangan ng bayan. Our family is God’s gift to our people.’”

“This is not democracy,” pagtatapos niya. “This is dynastic monarchy in the sky.”

Ang kanyang panukala? Isabatas na ang Anti-Political Dynasty Law, na matagal nang iniuutos ng Saligang Batas. Sa kanyang bersyon, “dalawang miyembro kada pamilya, pagbigyan na natin. Lampas doon, sobra na. Tama na.”

Isang Diretsahang Hamon kina PBBM at VP Sara
Walang sinanto ang talumpati ni Eres. Matapos ilatag ang problema, direkta niyang hinamon ang dalawang pinakamataas na pinuno ng bansa.

Kay Pangulong Bongbong Marcos, nagbigay siya ng isang mensaheng may halong pagkilala at paghamon. “Mr. President Bongbong Marcos, I believe you are sincere in your anger and disgust. I believe in the sincerity of your tears. But… this ain’t enough.”

Ang kanyang hiling? “Bold action.” Hinamon niya ang pangulo na isama sa legislative agenda ang Anti-Political Dynasty Bill, kahit pa ito ay “laban sa interes ng iyong pamilya.” Para kay Eres, ang pinakamainam na pamana ng pangulo ay ang “sakripisyo ang pansariling interes para sa makasaysayang reporma.”

Sunod niyang hinarap si Vice President Sara Duterte. Sa gitna ng mga usapin ng impeachment at political maneuvers, isang direktang tanong ang kanyang binitiwan: “To Vice President Sara Duterte, lumalaban ba kayo para sa political supremacy ng inyong pamilya o para sa ikabubuti ng bayan?”

Kinilala niyang “politically motivated” ang impeachment laban dito, ngunit humingi siya ng kapalit. “Pinangalagaan kayo ng konstitusyon. Suklian niyo naman. Itaguyod niyo ang Article 2, Section 26 [Anti-Dynasty provision] kahit mangahulugan ng pagpapaliit ng kapangyarihan ng inyong dynasty.”

Ang Babala: “Bayan na Mismo ang Maglalantad”
Ang talumpati ni Eres ay nagtapos sa isang mabigat na babala, hindi lamang para sa mga kasamahan niya sa Kongreso, kundi para sa buong bansa.

“Sa mga susunod na araw, linggo, buwan, mas marami pang baho at kasuklam-suklam na pangyayari ang lalabas,” babala niya. “Mas malalim, mas matindi.”

Aniya, ang galit ng bayan, lalo na ng mga kabataan, ay nag-aalab na. “Pakiramdam nila, sinusunog natin ang kanilang kinabukasan,” aniya. “Nakikita nila ang walang habas na pandarambong sa kabila ng kanilang kahirapan.”

Para sa kanya, ang mga nabunyag na substandard at ghost projects ay “tip of the iceberg” pa lamang. At mayroon siyang isang hula na dapat katakutan ng mga may tinatago: “Kahit itigil ang mga imbestigasyon, bayan na mismo ang maglalantad ng katotohanan.”

Dahil dito, nanawagan siya ng kagyat na reporma. Una, ang pagpasa ng batas na magpapalakas sa Independent Commission for Infrastructure (ICI) na binuo ng Pangulo, na dapat bigyan ng “contempt powers.” Pangalawa, ang pagbubukas ng lahat ng dokumento ng 2023 hanggang 2025 GAA sa ICI at sa publiko. At pangatlo, ang pagpasa ng Anti-Political Dynasty Law.

Ito ay isang desperadong panawagan upang “palisin natin ang tingin nila sa atin na tayo ay mga buwaya at buwitre. Hindi lang sakim sa salapi kundi pati sa kapangyarihan.”

“Huwag na nating hintayin,” pakiusap niya sa kanyang mga kasama, “na ang mamamayan mismo ang mag-aklas o ang kasundaluhan ang gumawa ng mga bagay na yayanig sa ating demokratikong pamumuhay.”

Ang talumpati ni Egay Eres ay isang malakas na sigaw sa loob ng isang bahay na nasusunog. Ito ay isang pag-amin, isang akusasyon, at isang panawagan. Ang tanong na naiwan sa hangin: mayroon pa bang natitirang bumbero sa loob ng Kamara na handang apulahin ang apoy? O hahayaan na lamang nilang matupok ng dambuhalang sunog ng korupsyon ang tiwala ng buong sambayanan?

Ang apoy ay sinindihan na. Ang galit ng bayan ay naglalagablab. At ayon kay Eres, ang katotohanan, gaano man kabaho, ay lalabas at lalabas.