Sa isang makapangyarihang pagyanig sa mundo ng pulitika sa Pilipinas, inirekomenda ng Independent Commission for Infrastructure (ICI) sa Office of the Ombudsman ang pormal na pagsasampa ng mga kasong kriminal at administratibo laban sa ilang matataas na opisyal, kabilang na sina Senador Joel Villanueva at Senador Jingoy Estrada.

Ang mga kaso ay nag-uugat sa umano’y malawakang “kickback scheme” na may kinalaman sa bilyon-bilyong pisong halaga ng mga maanumalyang flood control projects.

Ang bombshell na ito, na pinangunahan ni ICI Chairperson at dating Supreme Court Justice Andres Ruiz Jr., ay nagrekomenda ng mga kasong direct or indirect bribery, katiwalian, at ang mabigat na kasong plunder.

Ang rekomendasyon ay batay sa mga nakakagulat na testimonya ng ilang testigo na humarap sa komisyon, na nagdetalye kung paano umano pinagkakitaan ang mga proyektong dapat sana ay magpoprotekta sa mga mamamayan mula sa baha.

Habang ang balitang ito ay mabilis na kumalat at nagdulot ng matinding diskusyon, tila nagbigay ng napapanahong pahayag si Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. (PBBM) tungkol sa masalimuot na laban ng gobyerno kontra katiwalian.

Sa isang hiwalay na panayam, diretsahang inamin ng Pangulo ang frustrasyon ng publiko na naghahanap ng mabilis na hustisya, ngunit mariin niyang ipinagtanggol ang kahalagahan ng tamang proseso o “due process.”

Ang dalawang kaganapang ito—ang matapang na hakbang ng ICI at ang maingat na pahayag ng Pangulo—ay naglalatag ng isang kumplikadong tanawin para sa inaabangang pagpapanagot sa mga sinasabing tiwali sa gobyerno.

Ito ay isang pagsubok hindi lamang sa sistema ng hustisya ng bansa, kundi pati na rin sa mismong pangako ng administrasyong Marcos na linisin ang burukrasya.

Ang Bomba ng ICI: Plunder sa Flood Control Projects
Ang Independent Commission for Infrastructure (ICI) ay hindi isang pangkaraniwang ahensya. Binuo ito upang mag-imbestiga sa mga high-level na anomalya sa mga proyektong pang-imprastraktura.

Sa pamumuno ni dating Justice Ruiz, ang kanilang imbestigasyon sa mga flood control projects ng Department of Public Works and Highways (DPWH) ay nagbunga ng isang komprehensibong ulat na direktang nagturo kina Senador Villanueva at Estrada.

Ayon sa mga source, ang mga testimonya ng mga testigo ay naglarawan ng isang sistematikong modus operandi. Sinasabing ang pondo para sa mga flood control projects ay dumadaan sa isang proseso kung saan ang mga kontrata ay ibinibigay sa mga piling kumpanya kapalit ng malalaking “kickbacks.”

Ang mga kickback na ito ay umano’y umaakyat sa mga tanggapan ng mga mambabatas na siyang nagpondo ng mga nasabing proyekto sa pamamagitan ng kanilang alokasyon.

Ang rekomendasyon ng ICI ay hindi pa pormal na kaso. Ito ay isang matibay na suhestiyon sa Office of the Ombudsman, ang ahensyang may kapangyarihang mag-imbestiga at magsampa ng kaso sa Sandiganbayan laban sa mga opisyal ng gobyerno.

Ngunit ang bigat ng mga pangalang ibinabato—dalawang kasalukuyang senador ng Republika—ay nagbibigay ng pambihirang presyur sa Ombudsman na kumilos nang mabilis at may integridad.

Ang Plunder, o pandarambong, ay isang non-bailable offense kung saan ang isang opisyal ng gobyerno ay nagkamal ng yaman na nagkakahalaga ng hindi bababa sa P50 milyon sa pamamagitan ng mga iligal na transaksyon.

Ito ang parehong kaso na minsan nang hinarap ni Senador Estrada kaugnay ng PDAF o “pork barrel” scam, kung saan siya ay na-acquit kalaunan.

Ang pagkakadawit ni Senador Villanueva, na kilala sa kanyang adbokasiya sa trabaho at edukasyon bilang “Tesdaman,” ay lalong ikinagulat ng marami. Ang dalawang senador ay inaasahang maglalabas ng kanilang mga opisyal na pahayag upang pabulaanan ang mga akusasyon.

Ang Sabi ng Pangulo: ‘Dapat Tama, Hindi Mabilis’
Sa gitna ng pag-usad ng imbestigasyon ng ICI, tila direktang tinutugunan ni Pangulong Marcos Jr. ang sentimyento ng publiko sa isang press conference. Inamin niya ang araw-araw na pambabatikos at presyur mula sa mga mamamayan na nais nang makita ang mga akusado sa likod ng mga rehas.

“I get messages all day, everyday. ‘Ikulong mo na ‘yan! Alam naman natin kung sino sila. Ikulong mo na. Kunin mo lahat ng pera nila. Pagbenta mo na ‘yung mga bahay nila, ibalik sa gobyerno,’” pag-amin ng Pangulo, na ginagaya ang mga natatanggap niyang mensahe.

Ngunit dito pumasok ang kanyang detalyadong paliwanag kung bakit ang “hustisya” ay hindi isang bagay na dapat minamadali. Binigyang-diin niya na ang bansa ay lumipat na mula sa “political arena” patungo sa “legal arena,” kung saan may mga mahigpit na prosesong kailangang sundin.

“What would then I be accused of if we did that?” tanong niya, patungkol sa panawagang basta-basta na lang mang-aresto. “Secondly, if basta-basta lang tayo nagsasabi, ‘hindi, walang magandang ebidensya, basta kasuhan mo na,’ eh kung nanalo? Kung ma-acquit dahil hindi maganda ang pagkahanda ng kaso? Nagka-technicality?”

Dito inilahad ng Pangulo ang kanyang pinakamalaking kinatatakutan: ang permanenteng paglaya ng mga tunay na may sala.

“Take, can you imagine these people who have stolen billions from the government and from the people, nakawala dahil hindi maganda ang pagka-handle ng ebidensya?” mariin niyang pahayag. “That would be a much worse result. So, due process must be observed.”

Ipinaliwanag pa niya ang konsepto ng “double jeopardy” sa batas—isang prinsipyo na nagsasabing ang isang tao ay hindi maaaring litisin muli para sa parehong krimen matapos siyang mapawalang-sala.

“Sira ‘yung kaso natin, and you cannot charge them again,” babala niya. “It’s what is more important? That we just file cases, basta sige lang? O… tiyakin natin na matibay ‘yung ebidensya?”

Ang proseso, ayon sa Pangulo, ay masalimuot. Mula sa complainant, dadaan ito sa Ombudsman o DOJ para sa preliminary investigation. Kailangang buuin ang imbestigasyon at tiyakin na “matibay na matibay” ang ebidensya.

“Hindi madaling gawin ‘yun,” pag-amin niya. “Dahil ‘yung iba, ‘yung mga witness, ‘yung ating mga resource person, hindi nagsasabi ng totoo. May mga tinatago, etc., etc. Kailangan ma-extract ‘yun sa kanila, ‘yung impormasyon na ‘yon, para gawing ebidensya.”

Sa huli, ang tanong na iniwan ng Pangulo sa publiko ay simple ngunit mabigat: “So, do you want to get it done quickly, or do you want to get it done right? That’s the choice that we have.”

Tiniyak niya sa publiko na bagama’t mabagal ang proseso, ang layunin ay sigurado: “Tiyakin natin na makukulong talaga sila at ang kanilang mga ninakaw ay ibalik sa gobyerno, ibalik sa tao… We get one chance at this. Isa lang ang chance natin. We cannot waste that opportunity.”

Ang Dalawang Senador: Sa Gitna ng Kontrobersiya
Habang sinusulat ito, ang mga kampo nina Senador Villanueva at Estrada ay inaasahang maghahanda na para sa isang matinding legal at pampublikong laban. Bagama’t ang source ay hindi naglalaman ng kanilang direktang sagot, ang mga ganitong uri ng akusasyon ay karaniwang sinasagot sa ilang partikular na paraan.

Para kay Senador Estrada, na beterano na sa mga labang legal kaugnay ng plunder, ito ay maaaring ituring bilang isang “rehashed” na isyu o isang anyo ng pampulitikang pag-atake. Maaalalang matagumpay niyang nilabanan ang kanyang mga naunang kaso.

Ang kanyang depensa ay maaaring bumatay sa kawalan ng direktang ebidensya na nag-uugnay sa kanya sa mga sinasabing kickback, at ang pagiging “politically motivated” ng mga paratang, lalo na’t ang kanyang ama ay isang dating Pangulo at siya mismo ay isang kilalang pangalan sa pulitika.

Para naman kay Senador Villanueva, na nagtayo ng isang imahe na malayo sa tradisyunal na pulitika at nakatuon sa “Trabaho at Edukasyon,” ang akusasyong ito ay isang malaking dagok.

Ang kanyang depensa ay maaaring tumuon sa kanyang “malinis” na rekord at ang pagiging imposible na siya ay masangkot sa ganitong uri ng anomalya.

Maaari niyang ituro ang kanyang mga nagawa sa TESDA at sa Senado bilang patunay ng kanyang serbisyo, habang kinukwestyon ang kredibilidad ng mga testigong humarap sa ICI.

Ang parehong senador ay tiyak na igigiit ang kanilang inosensya at ang kanilang karapatan sa “presumption of innocence” hangga’t hindi napatutunayan sa isang korte ng batas. Ang laban na ito ay hindi lamang magaganap sa loob ng Sandiganbayan, kundi pati na rin sa korte ng opinyong publiko.

Ang Hamon ng Pamumuno: Katiwalian, ASEAN, at Tsina
Ang eskandalong kinasasangkutan ng ICI at ng dalawang senador ay sumabog sa isang panahon kung saan si Pangulong Marcos Jr. ay abala rin sa pagharap sa mga kumplikadong isyu sa labas ng bansa.

Ang press conference kung saan siya nagsalita tungkol sa “due process” ay naglalaman din ng kanyang mga pananaw sa ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) at ang relasyon ng Pilipinas sa Tsina.

Ipinapakita nito ang “split-screen” na realidad ng isang Pangulo: habang nilulutas ang mga domestic na “sunog” tulad ng katiwalian, kailangan din niyang pangasiwaan ang high-stakes na diplomasya.

Inanunsyo ng Pangulo na ang Pilipinas ang magiging tagapangulo (Chair) ng ASEAN sa 2026. Ito, aniya, ay isang “napakalaking responsibilidad” ngunit isa ring “magandang oportunidad.” Isa sa mga pangunahing layunin niya sa kanyang pagiging Chair ay ang pagsusulong ng isang Code of Conduct (COC) sa South China Sea.

“That’s our chance to really promote that and to highlight that, and hopefully we will succeed,” sabi ni PBBM.

Nang tanungin tungkol sa relasyon sa Tsina, lalo na sa gitna ng mga tensyon sa West Philippine Sea at ang plano ng Tsina na ideklara ang Bago D’in Masok (Bagong Diwa) bilang isang nature reserve, ipinakita ng Pangulo ang isang diplomatikong diskarte.

Sinabi niyang hindi siya gumawa ng “strong statement” laban sa Tsina, kundi “inilatag lamang ang mga katotohanan.”

Higit pa rito, ipinahayag niya ang kanyang pagnanais na “muling tukuyin” (redefine) ang relasyon ng Pilipinas sa Tsina na hindi lamang nakatuon sa mga alitan sa teritoryo.

“When you talk about China and the Philippines, all you talk about are the territorial disputes,” aniya. “I think… there’s a huge possibility for trade, for exchanges… that do not include this territorial dispute. So I would very like to say, ‘Alright, we disagree. We agree to disagree… Now let’s do other things.’”

Ito, ayon sa kanya, ang kanyang sisikaping makamit sa pagiging Chair ng ASEAN. Ipinahiwatig pa niyang kung magkakaroon ng “significant progress” sa usapang pangkapayapaan, lalo na sa COC, “tiyak” na iimbitahan niya si Chinese President Xi Jinping na bumisita sa Pilipinas.

“That would be a great thing. That would be just a great thing,” pagtatapos niya.

Konklusyon: Isang Pagsubok sa Hustisya
Ang mga susunod na buwan ay magiging kritikal. Ang rekomendasyon ng ICI laban kina Senador Villanueva at Estrada ay naglagay ng bola sa kamay ng Ombudsman. Susundin ba nito ang rekomendasyon at isasampa ang mga kaso sa Sandiganbayan?

Samantala, ang publiko ay nahahati sa pagitan ng kanilang nag-aalab na pagnanais para sa mabilis na pagpapanagot at ang maingat na paalala ng Pangulo tungkol sa “due process.” Ang pahayag ni PBBM ay maaaring interpretahin sa dalawang paraan:

bilang isang matalinong pag-iingat ng isang estadista na nais tiyakin ang tagumpay sa legal na laban, o bilang isang paraan upang pabagalin ang proseso at protektahan ang mga alyado sa pulitika.

Ang tiyak ay ito: Ang laban kontra katiwalian ay isang marapon, hindi isang sprint. Ang hamon ngayon para sa administrasyong Marcos ay ang patunayan sa isang nagdududang publiko na ang “due process” na kanyang ipinapangaral ay hindi isang kalasag para sa mga makapangyarihan, kundi isang matibay na sandata upang matiyak na ang hustisya—gaano man katagal—ay tiyak na makakamit.

Ang kapalaran ng dalawang senador, ang kredibilidad ng ICI, at ang tiwala ng mamamayang Pilipino sa batas ay nakasalalay lahat sa kung paano hahawakan ang nagbabagang kasong ito.