Ang buhay ng magkapatid na Mark at Sean ay isang nakakakilabot na balintuna: sila ay nabubuhay, ngunit wala silang makain; ang mga patay, sa kabilang banda, ay may bulaklak, kandila, at masaganang handa. Sa kanilang munting barong-barong, ang simoy ng hangin ay nagdadala ng amoy ng basang semento, hindi mula sa kapitbahay, kundi mula mismo sa Sementeryo ng Bayan—ang lugar na araw-araw nilang tanaw mula sa bintana, at ang ironikong nagmistulang kanlungan at tagapagbigay-buhay sa kanila.

Ito ang kuwento ng dalawang batang nakikipaglaban hindi lamang sa kahirapan, kundi sa isang tahanang binuwag ng pagpapabaya, bisyo, at karahasan. Ang kanilang Undas ay naging patunay na sa gitna ng libingan, kung saan nakasalalay ang katahimikan ng mga yumao, natagpuan nila ang katahimikan at pag-asa na matagal nang ipinagkait sa kanila ng kanilang sariling dugo.

Ang Pait na Almusal at Ang Liwanag sa Kadiliman
Si Mark, na sa edad na 13 ay kailangan nang gampanan ang papel ng isang ama, ina, at kuya, ay gumising sa tilaok ng manok at sa bigat ng bawat umaga. Ang kanilang bahay—butas-butas ang dingding, bubong na yero at told lang ang takip—ay isang malinaw na larawan ng kanilang kalagayan. Ang almusal nila ay kanin na bahaw na may kape, isang napakapayak na handa na ginawang masarap ni Sean, ang nakababatang kapatid, sa pamamagitan ng kanyang inosenteng ngiti.

“Masarap kuya,” ang masiglang sabi ni Sean, kahit kanin lang ‘yun at kape. Ang kaligayahan ni Sean ay hindi nagmumula sa laman ng tiyan, kundi sa simpleng presensya ni Mark. Ito ang hiwagang hindi maintindihan ni Mark—kung saan kumukuha ng lakas at saya ang kapatid, habang siya ay ramdam na ramdam ang bigat ng mundo. Sa bawat pagnguya ni Sean, may sakit na nadarama si Mark, dahil alam niyang naghihirap ang kapatid.

Ang kanilang ina, si Lucy, ay karaniwan nang umaalis nang maaga—minsan tumutulong, ngunit madalas ay nasa bahay ng kakilala, nag-iinuman, at walang pakialam sa gutom ng mga anak. Sa kabilang silid, si Romy, ang kanilang amain, ay mahimbing na natutulog at nangangamoy alak—isang tila time bomb na gigising at magdadala ng sigalot sa kanilang munting mundo.

Ang pag-iibigan ng magkapatid ang nag-iisang light sa kanilang madilim na buhay. Nang tanungin ni Mark kung bakit siya pa ang nagluto, ang sagot ni Mark ay, “Para sa’yo ‘yan. Mas bata ka’t mas payat. Ako sanay na. Makakahanap naman ako ng diskarte mamaya para makakain ako.” Isang pahayag na may bahid ng pagmamahal at pagpaparaya, ngunit mayroong matinding sakripisyo.

Ang Kakaibang Pangarap ni Sean: Kapayapaan sa Sementeryo
Ang isa sa pinaka-emosyonal na bahagi ng kuwento ay ang pangarap ni Sean na maging “trabahador sa sementeryo” paglaki. Nang tanungin ni Mark kung bakit, ang tugon ni Sean ay: “Kasi tahimik saka maraming bulaklak. Gusto ko yung may amoy na ganon kuya. Gusto ko ang matulog doon kapag maraming bulaklak. Hindi ako natatakot sa multo.”

Ang pahayag na ito ay hindi simpleng katuwaan ng bata. Ito ay isang matinding allegory—isang bata na ang buhay ay puno ng sigaw, mura, at kalabog, ay mas gustong manirahan sa sementeryo dahil doon siya nakakaramdam ng katahimikan na hindi niya matagpuan sa kanilang bahay. Ang sementeryo, ang lugar ng mga patay, ang nag-aalok ng kapayapaang matagal na niyang hinahanap.

Ngunit ang pangarap ni Sean ay hindi natapos doon. Sinabi pa niya: “Gusto ko lang yung gaya mo. Marunong magluto, marunong magtrabaho, marunong magbantay, marunong mag-alaga. Gusto ko maging kagaya mo, kuya.” Ang mga salitang iyon ay tila mainit na tumama sa dibdib ni Mark. Ito ang pinakamalaking gantimpala sa kanyang araw-araw na pagpapagal—ang paghanga at pagmamahal ng kanyang kapatid. Sa sandaling iyon, ang bigat ng kanyang buhay ay gumaan, dahil alam niya na mayroon siyang ipinaglalaban.

Ang Pananakit at Ang Inagaw na Pag-asa
Ang bigat ng realidad ay bumabalik sa bawat paggising ni Romy. Isang hapon, nang lumabas si Romy na lasing pa, agad itong sumigaw, nagmura, at nag-akusa kay Mark ng kawalang-silbi, tinawag siyang “anak ka lang ng unang asawa ng inutil na ‘yon.” Tahimik lang si Mark, pinipigilan ang sarili para hindi sila masaktan ni Sean. Ang mga salita ni Romy ay latay sa kanyang laman, ngunit sanay na si Mark sa pananakit, pinagtitiisan niya ito sa loob ng ilang taon.

Ang sitwasyon ay lalong lumala nang dumating si Lucy at may dalang brown envelope—ang sustento mula sa ama ni Sean. Dito, nagpakita ng kaunting paninindigan si Lucy, at sinabing, “Para to kay Sean. Hindi para sa alak mo.” Ngunit ang paninindigan ay maikli. Sa galit ni Romy, awtomatikong pumuwesto si Mark sa pagitan ng dalawa, at ang malakas na sampal ay tumama sa kanyang pisngi. Hindi ito para kay Lucy, kundi para sa kanya.

Ang pinakamasakit na bahagi ay nang muling nagtrabaho si Mark. Kasama si Sean, naglinis sila ng puntod sa sementeryo, nagbabalat-sibuyas sa araw at pagod, para lang makakita ng P250.50. Ang pera na dapat sana’y pambili ng bigas, sardinas, at bagong tsinelas ni Sean. Sa kasamaang- unfortunately, pag-uwi nila, inabangan sila ni Romy, na muling lasing, at marahas na inagaw ang kanilang pinaghirapan.

“Ako ang may karapatan dito!” ang sigaw ni Romy, sabay sampal ulit kay Mark. Ang sampal na iyon ay hindi lamang tumama sa pisngi ni Mark, kundi sa mismong pag-asa ng magkapatid. Sa gitna ng kanilang munting silid, habang umiiyak si Sean, tinanong nito si Mark: “Kuya, bakit ganun sila?” Hindi alam ni Mark ang sagot, ngunit alam niya na ang kanyang kapatid ay nawawalan na ng pag-asa. “Kuya, ayoko na kay tatay Romy saka kay nanay,” ang naging pahayag ni Sean—isang screaming silence na nagpapatunay na ang pagmamahal ng magulang ay wala sa kanilang buhay.

Undas: Fiesta ng mga Patay, Kanlungan ng mga Buhay
Ang mismong araw ng Undas ay nagmistulang piyesta sa sementeryo. May ilaw, ingay, tawanan, at amoy ng pansit, tinapay, at manok. Habang ang ibang pamilya ay sabay-sabay kumakain at nag-aalay ng bulaklak, si Mark at Sean ay nakaupo sa isang sulok, sa tabi ng lumang nitso na walang bumibisita, gutom at tahimik.

Dito, muling lumabas ang melancholy na katanungan ni Sean. Habang pinagmamasdan ang mga handa at kandila, mahina niyang tanong: “Kuya, kapag patay na ba tayo? Magkakaganito rin tayo? Maraming kandila at, maraming pagkain.”

Ang katanungang ito ay paralizing. Buhay sila, ngunit hindi makakain. Patay ang mga nakahiga sa lupa, ngunit may handa at pamilya. Nagpilit na tumawa si Mark, pinoprotektahan ang inosente niyang kapatid mula sa matinding sakit ng katotohanan.

“Syempre naman pag patay na tayo, magiging mayaman tayo sa langit. Baka ampunin tayo ng Diyos. Doon puro spaghetti at may hotdog at marshmallow pa.”

Ngunit sa kabila ng kanilang ironic na tawa at escapist na pag-asa, nanatili si Sean na nakatitig sa puntod. “Pero ayoko pang mamatay kuya. Gusto ko pang maglaro. Gusto ko pang maglinis ng puntod. Kasama ka.”

Sa gitna ng sementeryo, sa araw ng Undas, sa paligid ng mga puntod na puno ng alaala at pagkain, si Mark at Sean ay tahimik na nakaupo. Sa gabing iyon, sa gitna ng gutom at kawalan, niyakap ni Mark ang kanyang kapatid, na tanging yaman niya, at naniwala sa pangakong matibay pa sa sementong lapida: “Huwag kang mag-alala. Hindi pa tayo mamamatay. Hanggang’t magkasama tayo, okay tayo.”

Ang kanilang kwento ay isang salvage na pangyayari—isang paalala na sa ilalim ng bawat luminous na Undas, may mga batang naghahanap ng pag-asa, hindi sa buhay, kundi sa katahimikan na tanging ang sementeryo lamang ang makakapagbigay.