Ang amoy ng mamahaling pabango at lumang kahoy ay hindi kailanman umabot sa basement ng mansyon ng mga Elizalde. Dito sa ilalim ng lupa, sa isang silid na masikip at maalinsangan, ang tanging amoy ay ang pinaghalong klorox, sabon, at ang walang katapusang pawis. Dito naghahari si Mila.

Si Mila, sa edad na tatlumpu’t walo, ay isang biyuda na ang buhay ay kasingkulubot na ng mga damit na kanyang kinukusot. Ang kanyang mundo ay umikot lang sa dalawang bagay: ang rumaragasang washing machine sa mansyon, at ang mahinang tibok ng puso ng kanyang walong taong gulang na anak, si Miguel. Si Miguel ay may butas sa puso. Isang bihirang kondisyon na nangangailangan ng operasyon na hindi kailanman mapupunan ng kanyang sahod bilang labandera.

“Limang Milyon.” Ang mga salita ng doktor sa public hospital ay umuulit sa kanyang isip na parang isang sirang plaka. “Kung hindi natin siya maoperahan sa loob ng anim na buwan… magdasal na lang tayo, Aling Mila.”

Limang Milyon. Para kay Mila, ang halagang iyon ay kasing-imposibleng abutin ng mga bituin sa langit.

Isang hapon, habang siya ay nagtutupi ng mga puting kumot na mas mahal pa sa kanyang buong bahay, isang katulong ang bumaba. “Mila, pinapatawag ka ni Doña Victoria. Sa library.”

Natigilan si Mila. Ang library. Sa tatlong taon niya sa mansyon, ni minsan ay hindi siya nakaakyat sa pangalawang palapag, lalo na sa silid na iyon.

Nanginginig ang kanyang mga kamay habang pinupunasan ang mga ito sa kanyang kupas na duster. Naghugas siya ng mukha, sinuklay ang buhok gamit ang daliri, at dahan-dahang umakyat sa hagdanang gawa sa narra, na tila natatakot na mabahiran ng kanyang kahirapan ang bawat baitang.

Ang library ay malamig. Ang aircon ay nakatodo. Ang mga pader ay puno ng mga librong balat, mga librong hindi kailanman nabuklat. Sa gitna, sa likod ng isang dambuhalang mesa na gawa sa mahogany, nakaupo si Doña Victoria Elizalde. Ang kanyang buhok ay perpektong naka-ayos, ang kanyang mga diyamante ay kumikinang, at ang kanyang mga mata ay kasinglamig ng silid. Sa tabi niya, nakatayo ang kanyang nag-iisang anak na si Antonio, isang lalaking nasa beinte-singko anyos na ang mukha ay laging may bakas ng pagkabagot.

“Mila,” sabi ni Doña Victoria, hindi man lang tumitingin. “Maupo ka.”

Umupo si Mila sa dulo ng isang silyang tila natatakot siyang madumihan.

“Alam kong may sakit ang anak mo.”

Ang puso ni Mila ay biglang kumabog. “O-opo, Señora…”

“At alam kong kailangan mo ng pera. Malaking pera.”

Walang nagsalita. Si Doña Victoria ay kumuha ng isang bagay mula sa kanyang drawer. Isang tseke. Dahan-dahan niya itong itinulak sa ibabaw ng mesa.

Napatingin si Mila. “Philippine Bank. Pay to: Mila Reyes. Amount: Five Million Pesos.”

Ang kanyang hininga ay naputol. “Señora… ano… ano po ito?”

“Bayad,” simpleng sagot ng Doña. “Advance payment. Para sa isang bagong trabaho.”

“Trabaho po?”

“Ang asawa ko, si Don Armando,” sabi ni Doña Victoria, ang kanyang boses ay walang bakas ng kahit anong emosyon. “Gusto kong ikaw ang personal na mag-alaga sa kanya.”

Dito na nagsalita si Antonio. “Ang mga nurse, ‘Ma. Ayaw na nila. Nag-aalisan lahat. Masyado raw… mahirap alagaan si Papa.”

Si Don Armando Elizalde. Ang haligi ng imperyo. Ang bilyonaryo na nagtayo ng lahat. Ngunit isang taon na ang nakalipas, matapos ang isang matinding stroke, ang Don ay naging isang gulay. Naka-lock sa kanyang silid sa West Wing, nabubuhay sa pamamagitan ng mga tubo at makina, naghihintay na lang ng kanyang katapusan. Ang tsismis sa mansyon ay isang halimaw daw ang Don, na kahit paralisado ay nagwawala, sumisigaw, at nananakit.

“Bakit… bakit po ako?” nanginginig na tanong ni Mila. “Isa lang po akong labandera.”

Isang malamig na ngiti ang gumuhit sa mga labi ni Doña Victoria. “Eksakto. Dahil isa ka lang labandera. Hindi ka nurse. Hindi ka doktor. Hindi ka magtatanong. Hindi ka makikialam.”

Inilapit ng Doña ang kanyang mukha. “Ang trabaho mo, Mila, ay simple lang. Pumasok ka sa silid niya sa umaga. Lumabas ka sa gabi. Pindutin mo ang mga makina kung tumunog. Punasan mo siya kung kinakailangan. Pero ang pinakamahalagang utos… ay ito.”

Huminga siya nang malalim. “Ang asawa ko ay naghihirap na. Oras na para siya ay mamahinga. Ayoko nang patagalin pa ang kanyang pagdurusa. Kaya kung may mangyari… kung sakaling bumigay ang kanyang puso… kung sakaling humina ang kanyang paghinga… huwag kang tatawag ng doktor. Hayaan mo lang.”

Nanlamig si Mila. “S-Señora… pinapabayaan ko po siyang…?”

“Ang tawag doon ay ‘awa’, Mila,” putol ni Antonio. “Pagod na kami. Pagod na siya. Ito ay isang pakiusap. Limang Milyon. Para sa buhay ng anak mo… kapalit ng payapang pagpanaw ng ama ko.”

Ang mga salita ay tila mga martilyong pumukpok sa kanyang ulo. Ito ay hindi isang alok na trabaho. Ito ay isang kontrata. Isang kontrata para sa kanyang pananahimik. Papabayaan niyang mamatay ang isang tao para mabuhay ang kanyang anak.

Tumingin si Mila sa tseke. Nakita niya ang mukha ni Miguel, na nahihirapang huminga sa gabi.

Kinuha niya ang tseke. Ang kanyang mga kamay ay nanginginig. “K-kailan po ako magsisimula?”

“Ngayon na,” sagot ni Doña Victoria.

Ang West Wing ng mansyon ay tila isang ibang mundo. Ang mga kurtina ay laging sarado. Ang amoy ay pinaghalong antiseptic, alikabok, at isang hindi maipaliwanag na lungkot.

Isang nurse na paalis na, na halatang nagmamadali, ang nagturo kay Mila ng mga makina. “Ito ang heart monitor. Ito ang ventilator. ‘Pag tumunog ‘yan, pindutin mo lang ‘to. Ito ang ‘gamot’ niya,” sabi ng nurse, itinuturo ang isang bote ng madilim na likido. “Ihalo mo sa kanyang ‘feeding tube’ tatlong beses sa isang araw. ‘Wag mong kakalimutan.”

At umalis ang nurse, tila nakahinga nang maluwag.

Naiwan si Mila sa malawak at madilim na silid. Nag-iisa. Kasama ang bilyonaryong nasa kama.

Lumapit siya. Si Don Armando ay anino na lang ng dating makapangyarihang lalaki. Ang kanyang katawan ay payat na payat, ang kanyang mukha ay puno ng mga tubo. Ang kanyang mga mata ay nakapikit.

Umupo si Mila sa isang silya sa sulok. Sa unang tatlong araw, ginawa niya eksakto ang sinabi. Nakaupo lang siya. Tahimik. Pinakinggan ang ritmikong tunog ng mga makina. Nanalangin na sana ay mabilis na matapos ang lahat. Ang bawat tunog ng makina ay nagpapakaba sa kanya. Ang bawat pagtunog ay isang pagsubok: tatawag ba siya, o hahayaan na lang niya?

Ngunit ang Don ay hindi nagbago. Stabil ang kanyang vital signs.

Sa ika-apat na araw, hindi na natiis ni Mila ang katahimikan. Nagsimula siyang maglinis. Binuksan niya nang bahagya ang mga kurtina, pinapasok ang isang munting sinag ng araw. Habang nagpupunas ng alikabok sa isang lumang litrato—isang masayang Don Armando, karga ang isang batang Antonio—nagsimula siyang magsalita.

“Don Armando… pasensya na po,” bulong niya. “Hindi po ako masamang tao. Kailangan ko lang po talaga… ang anak ko… si Miguel…”

Napahinto siya.

Ang mga mata ni Don Armando ay bukas.

Nakatingin ito sa kanya.

Napaatras si Mila. Ngunit ang mga mata ng Don… hindi ito galit. Hindi ito blangko. Ito ay… malungkot. At tila… nakikiusap?

Lumipas ang isang linggo. Ang relasyon nila ay nagbago. Si Mila, sa kanyang konsensya, ay sinimulang alagaan ang Don. Hindi na lang niya ito pinunasan; kinukwentuhan na niya. Kinakantahan ng mga oyayi na kinakanta niya kay Miguel.

“Alam n’yo po, Don,” sabi niya isang hapon, “ang anak ko, mahilig sa eroplano. Sabi niya, paglaki niya, lilipad siya. Sana… sana makalipad pa siya.”

Habang siya ay nagkukwento, napansin niya ang isang bagay. Ang mga mata ni Don Armando ay gumagalaw. Kapag masaya ang kwento niya, tila ito lumiliwanag. Kapag malungkot, tila ito lumuluha.

“Naiintindihan… naiintindihan n’yo po ako?” tanong ni Mila.

Dahan-dahan, si Don Armando ay pumikit nang isang beses, tapos ay muling dumilat. Oo.

Isang mainit na pakiramdam ang dumaloy kay Mila. Ang lalaking ito ay hindi gulay. Siya ay isang bilanggo sa sarili niyang katawan.

Dumating ang oras ng “gamot”. Ang madilim na likido. Kinuha ni Mila ang bote. “Ito na po ang gamot ninyo, Don.”

Biglang, ang mga mata ng Don ay nanlaki sa takot. Ang kanyang bibig, kahit hindi makapagsalita, ay tila gustong sumigaw ng “HUWAG!” Ang heart monitor ay biglang bumilis.

Natigilan si Mila. “Ayaw n’yo po?”

Pumikit ang Don. Isang beses. Oo.

“Bakit po? Sabi nila, gamot n’yo ‘to…”

Ang mga mata ng Don ay desperadong tumingin sa kanya. Pilit.

Kinabahan si Mila. Naalala niya ang utos ni Doña Victoria. “Ang asawa ko ay naghihirap na…”

“Ito po ba… ito po ba ang nagpapahirap sa inyo?”

Dahan-dahan. Isang pikit. Oo.

Ang dugo ni Mila ay tila nagyelo sa kanyang mga ugat. Ang “gamot”.

Nang gabing iyon, hindi niya ibinigay ang gamot. Kumuha siya ng isang maliit na patak mula sa bote at itinago sa isang maliit na garapon. Kinaumagahan, sinabi niyang masama ang kanyang pakiramdam at umuwi muna saglit. Dinala niya ang garapon sa kanyang kaibigan na si Nena, isang med-tech sa isang maliit na klinika.

“Nena, parang awa mo na. Ipa-test mo naman ‘to. Hindi ko alam kung ano ‘to, pero… buhay ang nakataya.”

Bumalik si Mila sa mansyon, ang kanyang puso ay kumakabog. Buong araw, masigla si Don Armando. Ang kanyang mga mata ay mas malinaw. Sinubukan pa niyang igalaw ang kanyang daliri.

Gabi. Tumunog ang cellphone ni Mila. Si Nena.

“Mila… Diyos ko. Nasaan ka?” ang boses ni Nena ay nanginginig. “Ano ‘yang pinadala mo?”

“Gamot daw…”

“Hindi ‘to gamot, Mila! Ito ay… isang uri ng beta-blocker, pero sa napakataas na dosage. At may halong… parang pampakalma ng hayop. Mila, kung sino man ang umiinom nito… dahan-dahan nilang pinapatay ang puso niya. Pinapahina nila siya. Isa itong lason, Mila! Lason!”

Nabitawan ni Mila ang cellphone.

Ang Limang Milyon. Ang “awa”. Ang “payapang pagpanaw”.

Ito ay hindi pag-aalaga. Ito ay planadong pagpatay. At ang Limang Milyon… ay bayad para sa kanyang pagiging kasabwat.

“Diyos ko po… anong ginawa ko?” bulong niya.

Sa sandaling iyon, bumukas ang pinto ng silid.

Pumasok si Doña Victoria at si Antonio. Hindi nila inaasahan na gising si Mila.

“Anong ginagawa mo?” malamig na tanong ni Antonio.

“Bakit gising ka pa?” tanong ni Doña Victoria, ang kanyang mga mata ay nanlilisik. Napansin niya ang bote ng “gamot” sa mesa. Puno pa rin.

“Hindi… hindi mo ibinigay ang gamot?”

Dito na nagkaroon ng lakas si Mila. Humarang siya sa kama ni Don Armando. “Hindi. At alam ko na kung ano ‘yan.”

Ang mukha ni Doña Victoria ay nagbago. Ang pagkukunwaring awa ay nawala, napalitan ng purong galit. “Tanga ka. Akala ko ba kailangan mo ng pera para sa anak mo?”

“Oo, kailangan ko!” sigaw ni Mila. “Pero hindi ko kayang pumatay ng tao para lang doon!”

“Wala kang pakialam!” sigaw ni Antonio. “Ang tagal nang dapat patay ‘yan! Ninakaw niya ang buhay namin! Nakakulong kami sa bahay na ‘to dahil sa kanya! Oras na para kami naman ang lumaya!”

“Ang tawag diyan ay pagpatay!”

“Ang tawag diyan ay hustisya!” sagot ni Doña Victoria. Kumuha siya ng isang heringgilya mula sa kanyang bag. “At dahil nalaman mo… kailangan na nating bilisan ang proseso.”

“At ikaw,” sabi niya kay Mila, “ay isasama na namin. Isang labandera na nag-overdose sa pasyente. Isang trahedya.”

“Mga demonyo kayo!”

Sinugod ni Antonio si Mila. Nagpambuno sila. Si Doña Victoria ay lumapit sa kama, handa nang iturok ang heringgilya sa leeg ng kanyang asawa.

Ang mga mata ni Don Armando ay nanlalaki sa takot.

“Huwag!” sigaw ni Mila. Tinulak niya si Antonio nang buong lakas. Bumagsak ito sa isang mesa ng mga gamit.

Tumakbo si Mila patungo sa kama, ngunit nahila ni Doña Victoria ang kanyang buhok.

“Bitawan mo ako!”

“Mamatay ka nang kasama niya!”

Sa gitna ng kaguluhan, sa desperadong pagpupumiglas ni Mila, nagawa niyang abutin ang isang bagay sa mesa. Ang mabigat na ‘bedpan’ na metal.

Ipinukpok niya ito nang buong lakas sa kamay ni Doña Victoria na may hawak na heringgilya.

Sumigaw sa sakit ang Doña. Nabitawan ang heringgilya.

At sa sandaling iyon, ang imposible ay nangyari.

Gamit ang lahat ng natitirang lakas sa kanyang katawan, na naipon dahil sa mga araw na hindi siya uminom ng lason, si Don Armando Elizalde ay gumawa ng isang tunog.

Isang malakas na ungol. “Tu… Tu… TULONG!”

Ang kanyang boses, na matagal nang pinatahimik, ay umalingawngaw sa buong West Wing.

Sa labas ng silid, ang matagal nang hepe ng seguridad ng mansyon, si Mang Cardo—isang taong tapat lamang sa Don—ay narinig ang sigaw na iyon. Isang sigaw na akala niya ay hindi na niya muling maririnig.

Sinipa niya ang pinto.

Ang bumungad sa kanya ay isang eksenang hindi niya malilimutan: si Doña Victoria, hawak ang kanyang kamay, ang heringgilya sa sahig; si Antonio, nakahandusay sa mga nabasag na bote; si Mila, nakaharang sa kama; at si Don Armando, gising, ang mga mata ay bukas, at umiiyak.

“Tawagin… ang… pulis…” utos ni Don Armando, ang kanyang mga unang salita sa loob ng isang taon.

Ang pagbagsak ng mga Elizalde ay mabilis at maingay. Ang “slow poisoning” plot ay naging headline sa lahat ng dyaryo. Si Doña Victoria at Antonio ay inaresto. Ang buong imperyo ay nalagay sa alanganin.

Si Mila ay nasa istasyon ng pulis, ang kanyang testimonya ang naging susi. Nang matapos siya, umupo siya sa isang sulok, umiiyak. Ang tseke… ang Limang Milyon… ay nawala na. Ang buhay ni Miguel…

Isang lalaking naka-suit ang lumapit sa kanya. Isang abogado.

“Gng. Mila Reyes?”

“Opo.”

“Pinapapunta po kayo sa ospital. Si Don Armando… hinahanap po kayo.”

Dinala si Mila sa isang pribadong silid. Si Don Armando ay nakaupo na, bagamat mahina pa. Mas malinis na siya. Wala na ang mga tubo sa mukha.

“Mila,” sabi ng matanda, ang kanyang boses ay magaspang pa.

“Don… kamusta na po kayo?”

“Buhay,” sagot ng matanda. “Dahil sa’yo. Narinig ko ang lahat. Narinig ko ang kwento mo tungkol kay Miguel. Narinig ko ang pagtanggi mo sa pera… para sa akin.”

“Hindi ko po kayang gawin, Don. Tao po kayo.”

“Ikaw… ikaw lang ang nakakita noon, Mila. Ang lahat, pati ang sarili kong pamilya, ay pera lang ang nakita.”

May iniabot ang abogado kay Mila. Isang bagong tseke.

“Hindi po, Don. Hindi ko po ‘to matatanggap.”

“Hindi ‘yan bayad,” sabi ni Don Armando. “Iyan ay pondo. Ipinangalan ko na sa anak mo. ‘Ang Miguel Reyes Foundation for Pediatric Heart Surgery’. Sapat na ‘yan para sa operasyon niya… at para sa operasyon ng isandaang bata pa na tulad niya.”

Napaluhod si Mila. Ang kanyang pag-iyak ay umalingawngaw sa buong silid.

“At,” patuloy ng Don, “ang mansyon. Ang kumpanya. Wala nang magmamahala. Kailangan ko ng isang tao na mapagkakatiwalaan ko. Isang tao na napatunayan nang mas matimbang sa kanya ang buhay kaysa sa pera.”

Ngumiti ang bilyonaryo. “Mila… gusto mo bang matutong magpatakbo ng isang kumpanya?”

Makalipas ang isang taon, ang Sandoval Medical Center sa Amerika ay matagumpay na naoperahan si Miguel.

Ang Elizalde Corporation ay may bago nang pangalan: “Ang Bagong Pag-asa Holdings”. Ang CEO: Si Gng. Mila Reyes. Ang dating labandera, na sa isang taon ay natutong magbasa ng stock market at magpatakbo ng negosyo sa ilalim ng gabay ni Don Armando, na ngayon ay nagsisilbing kanyang tagapayo.

Ang dating basement ng mansyon ay ginawa nang isang magandang day-care center para sa mga anak ng lahat ng empleyado. Ang West Wing ay naging isang libreng klinika.

Natutunan ni Mila na ang pinakamabibigat na desisyon sa buhay ay dumarating kapag ikaw ay nasa bingit ng desperasyon. At sa huli, ang pagpili sa tama, kahit gaano pa kasakit, ay ang tanging pagpili na magbibigay sa’yo ng tunay na kalayaan—at minsan, ng isang buong kaharian.

(Wakas)

Para sa iyo na nagbasa, ano ang mas matinding pagsubok na hinarap ni Mila: ang posibilidad na mamatay ang kanyang anak, o ang tukso na maging kasabwat sa isang krimen kapalit ng kaligtasan nito? At kung ikaw ang nasa kalagayan niya, sa unang araw pa lang, ano ang gagawin mo?

Ibahagi ang iyong mga saloobin sa comments section.