Ako si Daniel. Tatlumpu’t dalawang taong gulang, tatlong taon nang isang funeral worker. Para sa marami, ang trabaho ko ay katumbas ng kadiliman—isang mundong nababalot sa lungkot, takot, at amoy ng kamatayan. Pero para sa akin, noon, ito ay isang banal na tungkulin. Isang sining. Isang serbisyo. Naniniwala ako na ang bawat tao, gaano man kasama o kabuti ang naging buhay nila, ay karapat-dapat sa isang disenteng pamamaalam. Ang mga kamay ko ang nagsisilbing huling karangalan nila. Hinuhugasan ko sila, binibihisan, minemake-upan. Tinitiyak kong sa huling pagkakataon na masisilayan sila ng kanilang mga nagmamahal, makikita nila ang isang payapang bersyon ng kanilang mahal sa buhay, hindi isang larawan ng trahedya.

Ang aming pinagtatrabahuhan, ang “Paraiso Funeral Homes,” ay hindi malaki. Isang maliit na negosyo na pag-aari ni Mang Tonyo, isang matandang lalaki na halos apatnapung taon na sa industriya. Siya ang aking naging guro. Sa kanya ko natutunan ang lahat—mula sa tamang paghalo ng formalin hanggang sa sikolohiya ng pakikipag-usap sa isang pamilyang nagluluksa. “Daniel,” lagi niyang sinasabi, “ang trabaho natin ay hindi para sa mga patay. Ito ay para sa mga naiwan. Ang kapayapaan na ibinibigay natin sa itsura nila ay kapayapaan din para sa mga pusong nagdadalamhati.”

Ang mga salitang iyon ang naging bibliya ko. Isinapuso ko ang bawat aral ni Mang Tonyo. Naging mahusay ako sa aking ginagawa. Ang mga pamilya ay madalas na nagpapasalamat sa akin, na may mga luha sa kanilang mga mata, dahil sa kung gaano ka “natural” at “payapa” ang itsura ng kanilang mga yumaong mahal sa buhay. Ang mga papuring iyon ang nagsilbing gasolina ko. Sa kabila ng mababang sahod at ng stigma na kaakibat ng aking propesyon, nakakahanap ako ng saysay. Pakiramdam ko, may silbi ako.

Ang buhay ko sa labas ng Paraiso Funeral Homes ay simple lang. Nakatira ako sa isang maliit na apartment, mag-isa. Paminsan-minsan, lumalabas ako kasama ang dalawa ko pang kasamahan, sina Ben at Ricky, para uminom ng ilang bote ng beer. Pero madalas, mas pinipili kong mapag-isa. Ang katahimikan ay naging kaibigan ko na. Hindi ako takot sa katahimikan ng morge. Sa katunayan, doon ako nakakahanap ng kapayapaan. Sa mundong puno ng ingay at gulo, ang morge ang aking santuwaryo. Doon, lahat ay payapa. Walang problema, walang sakit, walang panghuhusga.

Akala ko, kilala ko na ang sarili ko. Akala ko, matatag na ang mga pader na itinayo ko sa paligid ng aking emosyon. Akala ko, kaya kong harapin ang lahat. Ngunit ang tao, gaano man katibay, ay may kahinaan. At ang kahinaan ko ay nagsimulang lumitaw sa isang gabi ng Martes, sa kalagitnaan ng tag-ulan.

Nang gabing iyon, isang tawag ang natanggap namin. Isang aksidente sa kalsada. Isang nag-iisang biktima. Babae. Dumating ang ambulansya, at kasama nila ang bangkay na nakabalot sa puting tela. Nang dalhin namin siya sa preparation room, ako ang naatasang mag-asikaso. Normal na gabi. Normal na procedure. Ngunit nang alisin ko ang tela, natigilan ako.

Sa ibabaw ng malamig na bakal na mesa, nakahiga ang isang diwata. Iyon ang unang salitang pumasok sa isip ko. Bata pa siya, siguro nasa mga unang taon ng kolehiyo. Mahaba ang kanyang buhok na kumalat sa kanyang ulunan na parang itim na sutla. Makinis ang kanyang balat, at kahit may mga galos mula sa aksidente, hindi nito maitago ang kanyang angking ganda. Ang kanyang mga labi ay bahagyang nakaawang, na para bang may huli siyang salitang gustong bigkasin. Sa kabila ng trahedya, ang itsura niya ay payapang-payapa, tila isang prinsesang nahimbing sa isang mahabang pagkakatulog.

Pinagmasdan ko ang kanyang mukha. Sa tatlong taon ko sa trabaho, ngayon lang ako nakaramdam ng ganito. Hindi ito ang karaniwang awa na nararamdaman ko para sa mga biktima. Iba ito. May kasamang paghanga, isang kakaibang pintig sa aking dibdib. Pinilit kong iwaksi ito. “Trabaho lang, Daniel,” bulong ko sa sarili.

Sinimulan ko ang proseso. Gaya ng dati, kailangan kong hubaran ang bangkay upang linisin ito bago ang embalming. Ngunit sa bawat piraso ng damit na inaalis ko, isang hindi maipaliwanag na bigat ang pumipisil sa aking puso. Habang dahan-dahan kong hinuhubad ang kanyang damit, ang aking mga kamay ay nanginginig. Ang propesyonalismo na matagal kong iningatan ay biglang gumuho. Ang mga pader na itinayo ko ay biglang nabasag.

Nang siya’y hubad na sa aking harapan, ang katahimikan ng silid ay naging nakabibingi. Ang tanging naririnig ko ay ang malakas na kabog ng aking puso. Ang amoy ng消毒剂 ay hinaluan ng isang kakaibang pakiramdam—isang tukso na hindi ko kailanman inasahan. Ang isip ko, na sanay sa lohika at proseso, ay biglang napuno ng mga imaheng hindi ko dapat isipin. Nakita ko hindi ang isang bangkay, kundi ang isang magandang babae. Ang aking pag-iisip ay naging marumi, binalot ng isang kadilimang hindi ko alam na taglay ko pala.

Sa isang iglap, nawala ako sa sarili. Parang may ibang puwersang nagtulak sa akin. Isang pagkabulag ng isipan. Isang sandali ng kahinaan na babago sa buong buhay ko.

Ginamit ko ang bangkay.

Ang mga detalye ay mananatiling nakakulong sa pinakamadilim na sulok ng aking isipan, isang lihim na dadalhin ko hanggang sa aking sariling libingan. Ang tanging masasabi ko ay ito: sa mga sandaling iyon, ang banal na tungkulin ay naging isang karumal-dumal na kasalanan. Ang mga kamay na dapat sana’y nagbibigay ng dignidad ay siya pang yumurak dito.

Pagkatapos ng lahat, para akong nagising mula sa isang masamang panaginip. Tumingin ako sa kanya, at pagkatapos ay sa aking mga kamay. Ang bigat sa aking dibdib ay napalitan ng isang matinding pandidiri sa sarili. Isang alon ng pagsisisi ang humampas sa akin, napakalakas, na halos hindi ako makahinga. Nanginginig kong tinapos ang aking trabaho, binilisan ang bawat hakbang, na para bang sinusubukan kong takasan ang aking sariling anino. Binihisan ko siya, inayos, ngunit sa bawat pagdampi ng aking mga daliri sa kanyang malamig na balat, pakiramdam ko’y napapaso ako.

Nang gabing iyon, pag-uwi ko sa apartment, hindi ako makatulog. Ang bawat sulok ng aking kwarto ay tila nagiging morge. Ang katahimikan ay hindi na kaibigan; ito’y naging isang kaaway na bumubulong ng aking kasalanan. Sa tuwing ipipikit ko ang aking mga mata, ang kanyang mukha ang nakikita ko. Ngunit hindi na ito payapa. Sa aking isipan, ang kanyang mga mata ay nakadilat, nakatitig sa akin—isang titig na puno ng sakit, ng pagtataka, ng akusasyon.

“Bakit mo ginawa iyon?”

Isang boses, mahina at malamig, ang umalingawngaw sa aking isipan. Napabalikwas ako, pawis na pawis. Walang tao. Ako lang at ang apat na pader ng aking kwarto. Ngunit ang kanyang presensya ay dama ko, mas totoo pa kaysa sa kumot na bumabalot sa akin.

Ang mga sumunod na araw ay naging isang impiyerno. Sa trabaho, pilit akong ngumingiti. Pilit akong nakikipagbiruan kina Ben at Ricky. Ngunit sa loob, ang aking kaluluwa ay unti-unting namamatay. Sa bawat bagong bangkay na dumarating, ang alaala ng gabing iyon ay bumabalik. Ang bawat babaeng bangkay ay nagiging siya. Ang bawat malamig na balat na nahahawakan ko ay nagpapaalala sa akin ng kanyang balat.

Nagsimula ang mga bangungot. Paulit-ulit. Palaging pareho ang eksena. Nasa preparation room ako, at siya ay nakahiga sa mesa. Bigla, dahan-dahan siyang babangon, ang kanyang mga mata ay blangko, at ituturo niya ako. O kaya nama’y bigla siyang lilitaw sa tabi ng aking kama, ang kanyang buhok ay tumutulo pa, at bubulong siya sa aking tainga. Nagigising akong sumisigaw, nanginginig, at kung minsan ay umiiyak.

Sinubukan kong labanan. Nagdasal ako, ngunit ang mga salita ay tila walang bigat. Paano ako hihingi ng tawad sa Diyos kung ang taong pinagkasalaan ko ay hindi na kayang magpatawad? Lumayo ako sa simbahan. Hindi ko na kayang tumingin sa mga santo, dahil pakiramdam ko’y alam nila ang dumi sa aking puso.

Si Mang Tonyo, na parang ama na ang turing sa akin, ay napansin ang aking pagbabago. “Daniel, may problema ba?” tanong niya isang araw. “Parang lagi kang balisa. Hindi ka na mapakali. Kung may problema sa pamilya, sabihin mo lang.”

Ngumiti lang ako ng pilit. “Wala po ito, Mang Tonyo. Pagod lang siguro.” Isang kasinungalingan. Ang totoo, hindi na ako pagod. Wasak na ako.

Isang gabi, limang buwan matapos ang insidente, ako ang naiwang mag-isa sa funeral parlor. May late-night service para sa isang kliyente, at ako ang naka-duty. Pagkatapos umalis ng huling bisita, nagsimula na akong maglinis. Habang pinupunasan ko ang bakal na mesa sa preparation room—ang mismong mesa kung saan nangyari ang lahat—biglang namatay ang lahat ng ilaw.

Katahimikan. Kadiliman.

Naramdaman ko ang isang malamig na hangin na humaplos sa aking batok. Tumindig ang lahat ng balahibo ko. Ang puso ko ay nagsimulang tumambol na parang gustong kumawala sa aking dibdib. Nanginginig kong kinapa ang aking cellphone para gamiting ilaw. Ngunit bago ko pa ito mahanap, bumukas muli ang mga ilaw.

At doon, sa sulok ng silid, sa tabi ng mga estante ng kemikal, tila may isang anino. Isang anino na may anyo ng isang babae, mahaba ang buhok. Hindi ko maaninag ang kanyang mukha, ngunit alam ko. Alam na alam ko kung sino iyon.

Hindi ako makagalaw. Ang aking mga paa ay parang ibinaon sa sahig. Ang aking lalamunan ay tuyong-tuyo. Gusto kong sumigaw, ngunit walang boses na lumalabas. Dahan-dahan, ang anino ay nagsimulang maglakad palapit sa akin. Bawat hakbang niya ay isang dagundong sa aking pandinig.

Sa sobrang takot, napaluhod ako. Ipinikit ko ang aking mga mata at itinago ang aking mukha sa aking mga kamay. “Patawad… Patawad… Patawarin mo ako…” paulit-ulit kong bulong, ang aking boses ay basag at nanginginig.

Ilang minuto akong nanatiling nakaluhod, naghihintay sa kung anumang gagawin niya. Ngunit walang nangyari. Nang sa wakas ay nagkaroon ako ng lakas ng loob na mag-angat ng tingin, wala na ang anino. Ako na lang ulit ang mag-isa sa silid. Ngunit ang lamig ay nanatili. Isang lamig na tumatagos hanggang sa aking mga buto.

Kinabukasan, nagpasya ako. Hindi ko na kaya. Ang lihim na ito ay isang kanser na unti-unting kumakain sa aking pagkatao. Kailangan kong gumawa ng paraan. Ngunit paano? Kung aamin ako, tiyak na mawawalan ako ng trabaho. Makukulong ako. Huhusgahan ako ng lahat. Ang pangalan ng aking pamilya ay madudungisan.

Ngunit kung hindi ako aamin, mananatili akong bilanggo ng aking sariling isipan, habang-buhay na hahabulin ng isang multo na ako mismo ang lumikha.

Sa gitna ng aking pagkalito, isang ideya ang pumasok sa aking isip. Kailangan kong malaman kung sino siya. Hindi bilang isang bangkay na may case number, kundi bilang isang tao. Kailangan kong kilalanin ang buhay na aking dinungisan.

Pumunta ako sa opisina ni Mang Tonyo nang wala siya. Dahil sa tagal ko na sa trabaho, alam ko kung saan nakatago ang mga lumang file. Nanginginig kong hinanap ang record mula sa gabing iyon. At nakita ko.

Ang pangalan niya ay Elena Cruz. Labing-siyam na taong gulang. Estudyante ng Fine Arts sa isang unibersidad. Nakatira hindi kalayuan sa funeral parlor. Sa file, may isang maliit na ID picture. Nakangiti siya. Isang ngiting puno ng buhay at pangarap. Ang ngiting iyon ay isang punyal na sumaksak sa aking puso.

Sa mga sumunod na araw, naging stalker ako ng isang patay. Hinanap ko ang kanyang social media account. Nakita ko ang kanyang mga post—mga larawan ng kanyang mga painting, mga litrato kasama ang kanyang mga kaibigan, mga selfie kung saan kitang-kita ang saya sa kanyang mga mata. Nalaman kong mahilig siya sa mga aso, paborito niya ang kulay dilaw, at nangangarap siyang magkaroon ng sarili niyang art exhibit balang araw.

Sa bawat impormasyong nalalaman ko, mas lalong bumibigat ang aking kasalanan. Hindi lang isang bangkay ang aking nilapastangan. Isang buhay. Isang pangarap. Isang kinabukasan.

Isang post ang partikular na tumatak sa akin. Isang larawan niya sa isang orphanage, habang tinuturuan ang mga bata na magpinta. Ang caption: “Ang sining ay hindi lamang para sa sarili. Ito ay para ibahagi at magbigay ng kulay sa mundo ng iba.”

Sa sandaling iyon, alam ko na ang kailangan kong gawin. Ang pag-amin sa pulis ay hindi na magbabago sa nangyari. Ang pagkakulong sa akin ay hindi na maibabalik ang kanyang buhay. Ngunit marahil, may paraan para bigyan ng hustisya ang kanyang alaala.

Kinabukasan, lumapit ako kay Mang Tonyo. Hindi ko inamin ang lahat. Walang sinuman ang makakaalam ng buong katotohanan. Ngunit sinabi ko sa kanya na hindi ko na kaya ang trabaho. Sinabi kong pagod na ako at kailangan ko ng pagbabago. Sa kabila ng kanyang panghihinayang, naintindihan niya ako.

Sa huling araw ko sa Paraiso Funeral Homes, tumayo ako sa harap ng preparation room. Sumilip ako sa loob. Isang huling paalam sa isang buhay na aking tinalikuran.

Kinuha ko ang lahat ng aking naipon na pera. Hindi ito kalakihan, ngunit sapat na. Pumunta ako sa orphanage na nakita ko sa social media post ni Elena. Nag-donate ako ng malaking bahagi ng aking ipon, bilang isang “anonymous benefactor.” Ang natirang pera ay ginamit ko para bumili ng mga art supplies—canvas, pintura, brushes. Dinala ko ang mga ito sa orphanage.

Nagpakilala ako bilang isang volunteer. Sinabi kong gusto kong ipagpatuloy ang isang art workshop para sa mga bata. Sa simula, hindi ko alam ang aking ginagawa. Ngunit habang tumatagal, habang nakikita ko ang mga ngiti sa mukha ng mga bata sa bawat kulay na inilalapat nila sa canvas, isang bagay sa loob ko ang nagsimulang maghilom.

Hindi ito paglimot. Hinding-hindi ko malilimutan ang aking ginawa. Ito ay isang pagbabayad-puri. Isang paraan ng pagpapatuloy sa legasiya ng isang taong hindi ko man lang nakilala nang buhay, ngunit nag-iwan ng permanenteng marka sa aking kaluluwa.

Gabi-gabi, naroon pa rin ang mga bangungot. Ngunit ngayon, nag-iiba na ang anyo nila. Minsan, sa aking panaginip, nakikita ko si Elena, nakatayo sa harap ng isang malaking canvas, nagpipinta. Lilingon siya sa akin, at sa pagkakataong ito, wala nang galit sa kanyang mga mata. Wala ring ngiti. Isang blangkong pagtingin lang, bago siya muling humarap sa kanyang obra.

Hindi ko alam kung ito ay tanda ng pagpapatawad. Marahil hindi. Marahil, ito lang ang paraan ng aking isipan para sabihing ang kasalanan ay mananatili diyan, ngunit ang buhay ay kailangang magpatuloy.

Ngayon, isang taon na ang lumipas. Hindi na ako si Daniel, ang funeral worker. Ako na si Kuya Daniel, ang art teacher ng mga bata sa bahay-ampunan. Ang mga kamay ko na dati’y nag-aayos ng mga patay, ngayon ay gumagabay sa mga maliliit na kamay upang lumikha ng sining.

Hindi ko masasabing malinis na ang aking konsensya. Ang bigat ay narito pa rin, isang permanenteng paalala ng aking kadiliman. Ngunit natutunan ko nang buhatin ito. Natutunan kong gamitin ang bigat na iyon para itulak ang aking sarili na gumawa ng mabuti, araw-araw.

Hindi ko alam kung sapat na ba ito. Marahil, habang-buhay kong pagbabayaran ang isang gabing iyon ng kahinaan. Ngunit sa bawat obrang natatapos ng mga bata, sa bawat ngiting naipipinta nila sa canvas, pakiramdam ko’y nababawasan ang dilim sa aking puso, at napapalitan ng isang maliit, malamlam na ilaw. Isang ilaw na nagpapaalala sa akin na kahit ang pinakamadilim na kaluluwa ay may pagkakataong maghanap ng sarili nitong paraiso.