“Wala siyang pambayad. Iyan ang kasalanan niya.” Ito ang mga salitang narinig ni Mang Andres mula sa administrator ng mamahaling ospital. Sa edad na 72, matapos ang isang linggong pagpapagaling sa atake sa puso, ang kanyang bill ay umabot sa kalahating milyon. Wala siyang kahit isang libo. Ang kanyang mga kamay, na dati’y sanay sa pag-aararo, ay nanginginig na humawak sa hospital gown. “Bigyan niyo pa po ako ng panahon… parang awa niyo na…” Pero ang patakaran ay patakaran. Sa utos ng admin, kinaladkad siya ng dalawang guwardiya palabas ng ward, pababa sa lobby. Ang kanyang mga paa ay sumasayad sa makintab na sahig. Ang mga tao ay nakatingin, ang iba’y kumukuha ng video. Ang kanyang dignidad ay winasak sa harap ng lahat. Ngunit habang kinakaladkad siya, napanood siya ng isang tao. Ang pinaka-abala at kinatatakutang tao sa buong ospital. Ang Chief Surgeon. At sa isang iglap, ang pagkaladkad ay huminto. Dahil ang matandang inaapi… ay hindi ordinaryong pasyente. Siya ang taong bumuo sa doktor na kinikilala ng lahat.

Ang St. Jude’s Medical Center ay isang palasyo ng paggaling para sa mga mayayaman. Ang mga pader nito ay kulay-gatas, ang sahig ay kumikinang na parang salamin, at ang amoy ay laging amoy-disinfectant na may halong mamahaling kape mula sa café sa lobby. Sa mundong ito, ang buhay at kamatayan ay may presyo. At si Mang Andres, isang pitumpu’t dalawang taong gulang na magsasaka mula sa isang malayong probinsya, ay wala sa lugar. Ang kanyang balat ay kulubot at sunog sa araw, ang kanyang mga kamay ay magaspang na tila balat ng puno. Dinala siya roon ng isang nag-a-alalang kapitbahay matapos siyang atakihin sa puso habang nasa bukid. Wala siyang pamilya, walang asawa, walang anak. Ang tanging pag-aari niya ay isang maliit na dampa at ang kanyang kalabaw.

Mabilis siyang inasikaso. Isang emergency angioplasty ang isinagawa ng pinakamagaling na surgeon ng ospital. Nailigtas ang kanyang buhay. Ngunit pagkatapos ng isang linggo, dumating ang tunay na kalaban: ang hospital bill. Php 480,000.

“Tatay, kailangan niyo na pong mag-settle ng bill. Discharged na kayo,” sabi ni Mr. Lagdameo, ang hospital administrator, isang lalaking nakasuot ng mamahaling suit na ang ngiti ay hindi abot sa kanyang mga mata.

“Naku, hijo… wala akong ganyang kalaking pera,” nanginginig na sabi ni Mang Andres. “Ang akala ko po ay… sasagutin ng PhilHealth.”

Tumawa si Mr. Lagdameo. “Ang PhilHealth niyo? Bente mil lang ang sagot niyan. Ito ay private hospital, Tatay. Paano kayo napadpad dito kung wala kayong pambayad?”

“Dinala lang po ako dito… parang awa niyo na, hijo. Hayaan niyo akong magtrabaho dito. Kahit tagalinis lang…”

“Imposible,” mabilis na sagot ni Mr. Lagdameo, nawala na ang kanyang pekeng ngiti. “May patakaran kami. Kung hindi kayo makakabayad bago mag-alas singko ng hapon, kailangan na naming…” Tumingin siya sa dalawang security guard na nakatayo sa likod niya. “Kailangan na naming ipa-release ang kwarto para sa susunod na pasyente.”

Ang “release” ay isang magandang salita para sa “palayasin”.

Samantala, sa kabilang panig ng ospital, sa loob ng isang malamig na opisina, nakaupo si Dr. Miguel “Miggy” Sarmiento, ang Chief of Cardiothoracic Surgery. Siya ay isang alamat sa edad na kwarenta’y singko. Ang kanyang mga kamay ay sinasabing mas mahalaga pa kaysa sa ginto, kayang-kaya nitong ayusin ang pinakakumplikadong depekto sa puso. Ngunit ang kanyang puso, sa labas ng operating room, ay kasinglamig ng kanyang mga instrumentong bakal. Siya ay istrikto, walang pasensya sa pagkakamali, at naniniwala na ang emosyon ay hadlang sa pagiging epektibo. Katatapos lang niya ng walong oras na operasyon at abala siya sa pag-aaral ng panibagong kaso.

“Dok, may problema po sa lobby. Isang pasyente, ayaw umalis, walang pambayad,” sabi ng kanyang sekretarya sa intercom.

“Hindi ko ‘yan problema, Melissa. Ipaubaya mo ‘yan kay Lagdameo. Basta’t ang pasyente ko ay stable, tapos na ang trabaho ko,” sagot niya, hindi inaalis ang tingin sa mga X-ray.

Alas singko ng hapon. Bumalik si Mr. Lagdameo sa ward ni Mang Andres kasama ang mga guwardiya. “Pasensya na, Tatay. Oras na.”

“Hijo, sandali lang… may tatawagan ako…” sabi ni Mang Andres, kahit alam niyang wala siyang matatawagan.

“Wala nang oras,” sabi ni Mr. Lagdameo. “Kunin niyo na siya.”

Ang dalawang guwardiya, kahit naawa, ay sumunod sa utos. “Pasensya na po, ‘Tay. Trabaho lang po,” sabi ng isa. Hinawakan nila ang magkabilang braso ni Mang Andres. Ang matanda ay nakasuot pa rin ng asul na hospital gown.

“Sandali! Ang mga gamit ko!” sigaw niya, tumutukoy sa isang maliit na supot ng plastic kung saan nakalagay ang kanyang lumang tsinelas at pitaka na may lamang dalawampung piso.

“Ibibigay na lang po sa inyo sa labas,” sabi ng guwardiya.

Sinubukan ni Mang Andres na tumayo, ngunit ang kanyang katawan ay mahina pa mula sa operasyon. Siya ay natumba. Sa halip na tulungang tumayo, kinaladkad siya ng mga guwardiya.

“Huwag po! Nakakahiya! Para na kayong awa!” humahagulgol na sabi ni Mang Andres.

Ang kanyang mga paa ay sumasayad sa sahig. Mula sa ward, sa elevator, hanggang sa lobby. Ang lobby ng St. Jude’s ay parang isang hotel. Maraming tao. Mga bisitang naka-suit, mga pamilyang naghihintay. Lahat sila ay napahinto. Ang kanilang mga cellphone ay agad na lumabas. Nagsimula silang mag-video. Ang eksena ay brutal—isang matandang lalaki na umiiyak, kinaladkad na parang isang basahan ng dalawang unipormadong lalaki.

“Walang puso ang ospital na ‘to!” sigaw ng isang babae.

“I-post ‘yan! I-viral!”

Si Mr. Lagdameo ay namumula sa galit, hindi sa hiya. “Huwag kayong makialam! Patakaran ito!”

Patuloy sila sa pagkaladkad kay Mang Andres papunta sa glass door. Hanggang sa…

Isang boses, kalmado ngunit puno ng awtoridad, ang pumutol sa ingay.

“Anong ibig sabihin nito?”

Ang lahat ay napalingon. Nakatayo doon si Dr. Miguel Sarmiento, ang Chief Surgeon, nakasuot pa ng kanyang asul na surgical scrubs. Ang kanyang mukha ay pagod, ngunit ang kanyang mga mata ay matalim.

“Dr. Sarmiento! Sir!” gulat na sabi ni Mr. Lagdameo. “P-pasyente po ito na… ah… ayaw magbayad. Policy po. Pinapalabas na namin.”

“Pinapalabas?” ulit ni Dr. Sarmiento, ang kanyang tingin ay lumipat mula kay Lagdameo patungo sa dalawang guwardiya, at sa wakas, sa matandang nakahandusay sa sahig. “Kinaladkad ninyo ang isang pasyente. Isang matanda. Isang taong… kagagaling lang sa operasyon sa puso.”

Lumapit si Dr. Sarmiento. Tumabi siya sa matanda. Hindi pa rin niya ito nakikilala. “Sino ang nag-opera sa kanya?”

“K-kayo po, Dok,” sagot ng isang nurse na nakasunod sa gulo.

Ang dugo ay umakyat sa mukha ni Dr. Sarmiento. “Ako ang nag-opera? Inayos ko ang puso niya para lang kaladkarin ninyo siya na parang hayop?”

“Pero, Dok, ang bill…” protesta ni Lagdameo.

“Tumahimik ka!” sigaw ni Dr. Sarmiento. Isang sigaw na umalingawngaw sa buong lobby. Ang lahat ay natakot. Ang Chief Surgeon ay hindi kailanman sumisigaw.

Lumuhod si Dr. Sarmiento. Sa unang pagkakataon, tiningnan niya nang mabuti ang mukha ng matanda. Ang mukha ay puno ng luha, ng hiya, at ng… pagod. Isang mukhang pamilyar.

Dahan-dahang itinaas ni Mang Andres ang kanyang nanginginig na kamay at hinawakan ang braso ng doktor.

“M-Miggy…?” bulong ng matanda. “Ikaw… ikaw na ba ‘yan, Miggy… anak?”

Ang pangalang “Miggy” ay parang isang kidlat na tumama kay Dr. Sarmiento. Walang ibang tumatawag sa kanya niyon kundi isang tao. Isang tao mula sa nakaraan na matagal na niyang kinalimutan.

Ang malamig na lobby ay biglang nawala. Ang amoy-disinfectant ay napalitan ng amoy-lupa at dayami. Siya ay bumalik sa pagkabata. Siya ay si Miggy, isang matalinong bata mula sa baryo, anak ng isang labandera. Isang batang nangarap maging doktor pero walang pera.

At naaalala niya si “Tatay Andres.” Ang kanilang kapitbahay. Ang magsasakang katuwang ng kanyang ina sa pagpapalaki sa kanya. Naalala niya ang araw na nakapasa siya sa medical school sa Maynila, ngunit wala silang pambayad. Ang kanyang ina ay umiiyak.

“Huwag kang umiyak, Aling Nena,” sabi ni Mang Andres noon, habang hinihimas ang ulo ni Miggy. “Itong batang ‘to ang magiging doktor ng baryo. Ako ang bahala.”

Kinabukasan, wala na ang pinakamamahal na kalabaw ni Mang Andres. Ang kalabaw na si “Bernardo” na katuwang niya sa bukid. Ipinagbili niya ito. Pati ang isang kapirasong lupa na pamana sa kanya. Ang lahat ng pera, ibinigay niya kay Miggy. “Mag-aral ka, anak. Huwag mo kaming alalahanin dito. Ang importante, matupad mo ang pangarap mo.”

Si Dr. Sarmiento ay napaluhod sa sahig ng lobby. Ang mga tao ay naguguluhan. Ang Chief Surgeon, ang diyos ng ospital, ay nakaluhod sa harap ng isang palaboy na matanda.

Hinawakan ni Dr. Sarmiento ang magaspang na kamay ni Mang Andres. Ang kamay na nagbenta ng kalabaw para sa kanyang mga libro. Ang kamay na nag-araro para sa kanyang kinabukasan.

Ang mga luha ay nagsimulang tumulo mula sa mga mata ng doktor. Ang emosyon na matagal niyang ikinulong ay sumabog.

“Tatay…” sabi niya, ang kanyang boses ay basag. “Tatay Andres… anong ginawa nila sa inyo?”

“Miggy… ikaw nga,” umiiyak na sabi ni Mang Andres. “Ang galing mo na… doktor ka na nga…”

Tumayo si Dr. Sarmiento. Ang kanyang mukha ay nagliliyab sa galit na hindi pa nakikita ng sinuman sa ospital. Hinarap niya si Mr. Lagdameo.

“Ang taong ito,” sabi niya, habang itinuturo si Mang Andres, “ay mas may-ari ng ospital na ito kaysa sa ating lahat. Ang bawat patak ng pawis niya ang nagpaaral sa akin. Ang bawat tahi na ginawa ko sa puso niya… ay utang ko sa kanya.”

Tumingin siya sa mga guwardiya. “Ibabalik ninyo siya sa kwarto. Hindi sa ward. Sa pinakamalaking private suite. Ngayon na. At kumuha kayo ng wheelchair, hindi niyo siya kailangang kaladkarin!”

Tumingin siya sa mga nurse. “Bantayan ninyo siya. Lahat ng kailangan niya, ibigay ninyo. Pagkain, gamot, lahat. Isulat ninyo lahat sa pangalan ko.”

At hinarap niya si Mr. Lagdameo, na ngayon ay kasing puti na ng papel ang mukha.

“Ikaw,” sabi ni Dr. Sarmiento, ang kanyang boses ay malamig na parang yelo. “Pumunta ka sa opisina ko. Bukas na bukas din. Magpaliwanag ka sa board of directors. Ang patakaran na sinasabi mo? Sisiguraduhin kong babaguhin ‘yan. Ang ospital na ito ay para magligtas ng buhay, hindi para maningil na parang bangko. Kung ang pagiging tao ay labag sa patakaran ninyo, baka ikaw ang dapat kaladkarin palabas.”

Ang mga tao sa lobby, na kanina’y nag-vi-video sa galit, ngayon ay nagpalakpakan. Ang ilan ay umiiyak. Ang video na nag-viral ay hindi na tungkol sa kalupitan, kundi tungkol sa pagtanaw ng utang na loob.

Kinagabihan, sa private suite, si Mang Andres ay nakahiga sa malambot na kama. Si Dr. Sarmiento ay nakaupo sa tabi niya, personal na nagbabalat ng mansanas para sa kanya.

“Pasensya na, Miggy… nakaabala pa ako sa ‘yo,” mahinang sabi ni Mang Andres.

Umiling si Dr. Sarmiento, habang pinipigilan ang pagtulo ng luha. “Huwag kayong magsalita ng ganyan, ‘Tay. Ako ang dapat humingi ng pasensya. Naging abala ako sa pagiging ‘magaling’ na doktor… nakalimutan ko kung paano maging ‘mabuting’ tao. Kinalimutan ko ang pinanggalingan ko. Kinalimutan ko kayo.”

“Hindi, anak. Ipinagmamalaki kita.”

“Mas ipinagmamalaki ko kayo, ‘Tay,” sagot ni Dr. Sarmiento, hinawakan ang kamay ng matanda. “Simula ngayon, ako na ang bahala sa inyo. Hindi na kayo magsasaka. Dito na kayo titira sa akin. Ako naman ang mag-aararo… para sa inyo.”

Ang St. Jude’s Medical Center ay nagbago mula nang araw na iyon. Si Mr. Lagdameo ay inalis sa pwesto. Nagtayo si Dr. Sarmiento ng “Andres Foundation” sa loob ng ospital, isang pondo para sa mga pasyenteng walang-wala, na pinondohan niya mula sa sarili niyang sweldo. Ang patakaran ay nabago: ang dignidad ay hindi na pwedeng bayaran.

Para sa iyo, ano ang mas matimbang: ang pagsunod sa patakaran o ang pagtanaw ng utang na loob? At sa ating pagiging abala sa pag-abot ng ating mga pangarap, may mga ‘Tatay Andres’ ba tayong nakalimutan na dapat balikan at pasalamatan? I-share ang inyong mga saloobin sa comments.