Sa maliit na baryo ng San Isidro sa Negros, kung saan ang buhay ay umiikot sa paghuli ng isda at ang mga kuwento ay isinisigaw ng dagat, ang kasal nina Marco at Elena noong 1998 ay ang pinakamaliwanag na sandali ng taon. Si Marco, isang mangingisdang tahimik ngunit may tapat na puso, ay matagal nang naghihintay na tawagin si Elena, ang babaeng may mga matang parang dalawang bituin sa gabi at ngiting kasingliwanag ng bukang-liwayway, na kaniya habambuhay. Ako si Ariel, ang nakababatang kapatid ni Elena, at ako ang saksi sa pag-ibig na ito na parang perpektong kanta, ngunit biglang natapos sa gitna ng chorus.

Ang seremonya ay simple, ginanap sa tabi ng dalampasigan. Ang kanilang honeymoon? Mas simple pa. Isang gabi lang silang aalis, gamit ang bangkang de-motor ni Marco na pinangalanang Silangan, upang pumunta sa Isla ng Kaligayahan—isang maliit at liblib na cove na sinasabing may dalang suwerte sa mga bagong kasal. Nagpaalam sila sa amin, kasabay ng pangakong babalik bago lumubog ang araw kinabukasan. Ang huling nakita ko ay ang kaway ni Elena, ang suot niyang puting damit pangkasal ay nangingintab sa sikat ng araw, at ang yakap ni Marco na puno ng pangako. Hindi ko akalain na ang pag-ibig na iyon, na napakatingkad, ay magiging fade out na lang.

Kinaumagahan, walang Silangan na bumalik.

Sa una, inisip namin na naantala sila, o baka pinili nilang pahabain ang kanilang sandali. Ngunit pagsapit ng gabi, ang pag-asa ay napalitan ng panic. Ang mga mangingisda ay nagsimulang maghanap. Tatlong araw ang lumipas bago natagpuan ang Silangan. Ito’y palutang-lutang, malapit sa dagat na walang-tao, walang bakas ng gulo, at mas lalong walang bakas nina Marco at Elena. Ang kanilang bag, ang ilang damit, at ang lalagyan ng tubig ay naroon. Para bang bigla silang nag-teleport o bigla na lang silang sumama sa dagat, nang walang labanan, walang hiyaw. Ang tanging nawawala ay ang fishing journal ni Marco at ang kuwintas ni Elena.

Ang paglalaho na iyon ay sumira sa aming baryo. Nagkaroon ng mga hinala—may nagsasabing baka may kumuha, may nagsasabing baka nalunod sila habang naglalakad sa baybayin, at mayroon namang nagsasabing baka sinadya nila ang lahat, isang romantic tragedy na naging totoo. Ngunit wala kaming bangkay. Walang closure. Ang naiwan lang ay ang katahimikan ng bahay ni Elena, na puno ng amoy ng bagong pag-ibig at luma naming kalungkutan.

Lumipas ang mga taon. Ang isang taon ay naging lima, at ang lima ay naging sampu. Ang San Isidro ay naghilom, ngunit ang sugat ng pamilya namin ay nanatiling bukas. Ako, bilang nakakabatang kapatid, ay nagpursige sa paghahanap. Ginugol ko ang aking mga weekend sa pag-usisa sa mga lumang ulat, nagbabasa ng mga article tungkol sa mga nawawalang tao, at umaasa na sa isang malayong isla, makikita ko si Elena na masaya at tumatawa. Ang pag-asa ay mahirap bitawan, ngunit ang katotohanan ay mas mahirap tanggapin.

Noong taong 2008, sampung taon matapos ang kanilang pagkawala, isang malakas na bagyo ang tumama sa Negros. Winasak nito ang mga bahay, binago ang tabing-dagat, at hindi sinasadyang inilantad ang sikreto. Ang lumang bodega ng lolo ni Marco, na ginagamit niya noon para sa kanyang mga gamit sa pangingisda, ay gumuho ang isang bahagi ng pader nito. Pumunta ako roon upang tumulong sa paglilinis, at sa ilalim ng mga gumuhong troso, nakakita ako ng isang maliit, lumang kahon ng lata. Hindi ito kahon ng kayamanan. Mukha itong lalagyan ng biskwit na pininturahan ng kulay asul.

Kinilabutan ako nang buksan ko ang kahon. Sa loob, hindi biskwit ang naroroon, kundi dalawang bagay: ang journal ni Marco, na pinaniniwalaan naming nawawala, at ang paboritong kuwintas ni Elena, na may maliit na pendant ng isang sunrise. Sa tabi nito ay isang sobre na may pangalan ko: “Para kay Ariel.”

Ang aking kamay ay nanginginig habang binubuklat ko ang sulat. Ang handwriting ay kay Elena, malinis at pamilyar, ngunit ang tinta ay lumabo na sa paglipas ng panahon. Bumalik ako sa bahay, tiningnan ang mga mata ng aming ina na puno ng pag-asa, at sinabing, “May natagpuan ako. Pwede ko bang basahin muna?” Kinailangan kong maging handa.

Binuklat ko ang journal ni Marco. Ito ay nagsisimula sa pangkaraniwang mga tala tungkol sa pangingisda, hanggang sa nagbago ang tema. Ang mga pahina ay naging tila talaarawan, naglalarawan ng kaligayahan, ngunit pagkatapos ay biglang dumilim.

“Araw ika-23 ng Mayo. Ngayon ko lang nalaman ang totoo. Hindi ko alam kung paano ko siya titingnan. Ang mga ngiti niya… ito ba ang mga huling ngiti na makikita ko?”

Nalito ako. Anong katotohanan? Ano ang pinag-uusapan ni Marco?

Pagkatapos, kinuha ko ang sulat ni Elena. Ito ang lihim. Ang madilim na katotohanan.

Sinimulan ni Elena ang sulat sa pamamagitan ng paghingi ng tawad sa pagdudulot ng kalungkutan. Ipinaliwanag niya na, isang taon bago ang kasal, nalaman niya na mayroon siyang rare at aggressive na sakit sa dugo, na tahimik na kumakain sa kaniyang katawan. Ang mga doctor ay nagbigay sa kanya ng ilang buwan na lang, at sinabi nilang ang susunod na yugto ng sakit ay magiging masakit, puno ng hospital visits at chemotherapy.

“Marco ang unang nakaalam,” sulat niya. “Hindi ko kinaya ang ideya na makita niya akong naghihirap, ang makita ang pag-ibig sa kaniyang mata ay napalitan ng awa. Hindi ko gustong matapos ang kuwento ng aming pag-ibig sa isang sterile na ospital, puno ng amoy ng disinfectant at medication.”

Dito pumasok ang “lihim” na napakatindi. Si Marco, na handang ialay ang buhay niya para kay Elena, ay hindi tumanggap ng kapalaran na iyon. Sa halip na magdusa sa harap ng pamilya at komunidad, gumawa sila ng isang desisyon na radical at romantic—isang escape.

Ang honeymoon ay hindi lamang isang biyahe; ito ay ang kanilang huling, perpektong chapter. Nagdala sila ng sapat na supply at gamot para sa huling dalawang buwan niya, at naglayag sa pinakamalayong isla na walang nakakaalam. Ang bangka ay iniwanan nila roon, para magmukhang naglaho sila. Hindi nila pinili ang kamatayan; pinili nila ang buhay sa pinakamainam na anyo nito, kahit gaano pa ito kaikli.

Ang kuwento sa journal ni Marco, na sumunod sa sulat ni Elena, ay nagbigay ng mga detalye ng kanilang huling mga linggo.

Sila ay nakatira sa isang napakagandang cove, malayo sa sibilisasyon. Nagtayo sila ng isang simpleng silungan mula sa mga dahon ng niyog. Ang bawat araw ay isang handog—nanghuhuli ng isda si Marco, naglalakad sila sa dalampasigan, at sa gabi, nakahiga sila sa ilalim ng milyun-milyong bituin. Walang ospital, walang gamot, walang pagdarasal para sa milagro. Ang tanging gamot na ininom ni Elena ay ang yakap ni Marco. Ang tanging milagro ay ang bawat sunrise na magkasama nilang nasaksihan.

“Huling araw na nakita ko siyang tumawa nang totoo,” isinulat ni Marco isang araw. “Ang kaniyang sakit ay lumalala, ngunit ang kaniyang espiritu ay hindi. Tinitingnan ko siya, at nakita ko ang pag-ibig na walang hanggan. Sabi niya sa akin, ‘Marco, huwag kang malulungkot. Ito ang pinakamagandang kuwento ng pag-ibig. Pinili natin ang sarili nating ending.’”

Ang huling entry sa journal ay isinulat ni Marco. Ito ay hindi tungkol sa mga petsa, ngunit tungkol sa pakiramdam. Sabi niya: “Ngayon, pumayapa na ang aking Silangan. Ako ay sasama sa kanya, dahil hindi ko kayang mabuhay sa mundo kung saan ang kanyang ngiti ay wala na. Huwag kang mag-alala, Ariel. Hindi kami nawala. Nahanap namin ang aming forever, at ito ay nasa gitna ng dagat, malayo sa kalungkutan. Salamat sa pagiging kapatid, at sana, kapag nalaman mo ang totoo, hindi ka magagalit, kundi mararamdaman mo ang kapayapaan.”

Nang matapos kong basahin ang mga salita, hindi ako umiyak dahil sa kalungkutan, kundi dahil sa paghanga. Ang kanilang paglalaho ay hindi isang trahedya; ito ay isang masterpiece ng pag-ibig. Pinili nila ang ending na puno ng kaligayahan kaysa sa ending na puno ng pagdurusa. Pinili nilang maging alamat kaysa maging pasyente.

Ibinigay ko sa aking ina ang journal at ang sulat. Binasa niya ito nang tahimik, ang kaniyang mga luha ay umaagos, ngunit pagkatapos ay ngumiti siya sa gitna ng sakit. “Ang aking anak na babae,” sabi niya, “ay hindi nalunod. Siya ay naglayag patungo sa walang hanggan, kasama ang taong pinakamamahal niya.”

Hindi namin kailanman sinabi ang buong kuwento sa bayan. Ang ilan ay naniniwala pa rin na sila ay nawala sa isang aksidente, at pinabayaan namin silang maniwala. Ang lihim na ito ay naging sacred sa aming pamilya—isang patunay na ang pag-ibig ay kayang manalo sa sakit at maging mas matindi kaysa sa kamatayan. Sa bawat sunrise, alam ko na sinasaksihan ko ang kanilang pag-ibig, na kasingtindi pa rin ng bukang-liwayway ng Silangan. Sila ay naglaho, ngunit ang kanilang kuwento ay walang hanggan, isang perpektong talaarawan ng dalawang kaluluwang piniling mamatay nang magkasama, masaya, sa halip na mabuhay nang magkahiwalay, malungkot. Ang lihim na iyon, na binuksan pagkaraan ng 10 taon, ay nagbigay sa amin hindi ng kalungkutan, kundi ng kapayapaan na hindi kayang bilhin ng pera.

Kung ikaw ang nasa kalagayan nina Marco at Elena, sa huling sandali ng inyong pag-ibig, mas pipiliin mo rin ba ang isang romantic escape at maglaho nang magkasama, o haharapin niyo ang paghihirap sa harap ng inyong pamilya?