Si Crispin “Mang Crispin” De Leon ay isang anino sa magulong siyudad. Sa edad na animnapu’t lima, ang kanyang tahanan ay isang maliit na kariton na puno ng mga bote ng sarsa at isang kaldero ng kumukulong mantika. Ang kanyang kaharian ay ang kanto ng Recto at Avenida. Doon, sa gitna ng usok at ingay, matiyaga siyang nagtitinda ng fishball, kikiam, at kwek-kwek.

Ang bawat piraso ng fishball na kanyang tinutusok ay may kwento. Kwento ng sakripisyo para sa kanyang nag-iisang apo, si Angela, isang sampung taong gulang na batang may malubhang hika at nakatira sa kanyang kapatid sa probinsya. Ang lahat ng kinikita ni Mang Crispin, matapos ibawas ang puhunan, ay ipinapadala niya para sa mga gamot at nebulizer ng bata. Ang litrato ni Angela sa kanyang luma at basag na cellphone ang nagsisilbing araw sa kanyang madilim na gabi.

Kilala si Mang Crispin sa kanilang lugar. Hindi lang dahil sa masarap niyang sawsawan, kundi dahil sa kanyang kabaitan. Madalas, kapag may batang-kalye na lumalapit, binibigyan niya ito ng libreng fishball. “Pagkain ‘yan, hindi dapat ipinagdadamot,” lagi niyang sinasabi.

Isang gabi, habang abala si Mang Crispin sa paglilingkod sa kanyang mga huling customer, isang itim na van ang biglang huminto sa kanyang tapat. Mula dito ay bumaba ang apat na lalaking naka-sibilyan ngunit halatang mga pulis. Ang kanilang lider, si SPO3 Acosta, ay isang lalaking may malaking tiyan at mayabang na tindig.

Walang tanong-tanong, bigla na lang nilang itinulak si Mang Crispin. “Huwag kang kikilos!”

“Teka, ano po ito? Wala po akong kasalanan!” naguguluhang sabi ni Mang Crispin.

“Huwag ka nang magpanggap, matanda!” sigaw ni Acosta. Itinuro niya ang isang maliit na plastic sachet na may lamang puting pulbos, na “aksidenteng” nahulog malapit sa gulong ng kariton ni Mang Crispin. “Droga ‘yan, ‘di ba? Sa’yo ‘yan!”

“Hindi po sa akin ‘yan! Pangalan ng Diyos, hindi po ako gumagamit niyan!” pagmamakaawa ng matanda.

Ngunit ang kanyang mga salita ay walang halaga. Isa itong setup. Isang “nanlaban” scenario na inihanda para sa kanya. May isang maimpluwensyang negosyante na gustong kunin ang pwesto sa kanto, at si Mang Crispin ang sagabal.

Sa harap ng maraming tao, kinaladkad nila si Mang Crispin. Ang kanyang mga paninda ay tumapon sa kalsada. Ang kanyang maliit na kita ay nagkalat sa sahig, pinag-agawan ng mga usisero. Nang subukan niyang pumiglas, isang malakas na suntok sa sikmura ang kanyang natanggap mula kay Acosta. Bumagsak siya sa semento, ang kanyang ulo ay tumama.

“Para matuto kang huwag manlaban!” sabi ng pulis.

Dinala siya sa presinto, duguan at pasa-pasa. Ikinulong siya sa isang masikip na selda. Ang amoy ng ihi at pawis ay sumasakal sa kanya. Doon, sa gitna ng kadiliman, niyakap niya ang kanyang mga tuhod at umiyak. Hindi para sa sarili niya. Kundi para kay Angela. Paano na ang mga gamot niya? Paano na ang kanyang apo?

Kinabukasan, isang batang abogado mula sa Public Attorney’s Office (PAO) ang dumating. Si Atty. Reyes, isang baguhang abogado na puno pa ng idealismo.

“Tatay Crispin,” sabi niya, “huwag po kayong mag-alala. Alam kong setup lang ito. Ngunit mahirap ang laban. Sila ang may kapangyarihan.”

Lumipas ang mga araw. Si Mang Crispin ay nanatili sa kulungan. Ang kanyang kaso ay tila isang nawalang papel sa bunton ng mga folder sa piskalya.

Ngunit isang gabi, isang hindi inaasahang bisita ang dumating sa presinto. Isang napakagandang babae, nakasuot ng isang simple ngunit eleganteng bestida, ang bumaba mula sa isang itim na Mercedes-Benz. Ang kanyang presensya ay tila isang bituin na naligaw sa madilim na istasyon ng pulis.

“Nais kong makausap si Crispin de Leon,” sabi niya sa desk officer, ang kanyang boses ay kalmado ngunit may awtoridad.

“Sino po sila? Pamilya po ba kayo?”

“Hindi,” sagot ng babae. “Isa akong kaibigan.”

Dinala siya sa selda. Nang makita ni Mang Crispin ang babae, naguluhan siya. Hindi niya ito kilala.

“Sino po kayo, Ma’am?” tanong niya.

Ngumiti ang babae, isang ngiting puno ng isang emosyon na hindi mawari ni Mang Crispin. “Hindi n’yo na po siguro ako naaalala, Mang Crispin. Matagal na po iyon.”

At pagkatapos ay isinalaysay niya ang isang kwento mula sa nakaraan.

“Labinlimang taon na po ang nakalipas,” sabi ng babae. “Isa po akong batang-kalye. Gutom, marumi, at walang pag-asa. Isang gabi, umiiyak po ako sa kanto ninyo dahil ninakaw ang aking mga naipon mula sa pamamalimos. Nakita ninyo po ako.”

“Hindi po ninyo ako tinanong. Hindi po ninyo ako hinusgahan. Sa halip, lumapit po kayo at binigyan ninyo ako ng limang pirasong fishball. At sinabi ninyo, ‘Huwag kang mag-alala, ineng. Habang may buhay, may pag-asa. At ang bawat isa sa atin ay may karapatang maging masaya’.”

“Ang gabing iyon… ang limang pirasong fishball na iyon… ang nagligtas sa akin. Kinabukasan, dinala ako sa isang ampunan ng isang social worker. Doon ako nakapag-aral. At ang mga salita ninyo, Mang Crispin, ang naging baon ko sa buhay.”

Inilahad ng babae ang kanyang kamay. “Ako po si Attorney Isabella Sandoval. Ang may-ari ng Sandoval Law Firm, isa sa mga pinakamalaking law firm sa bansa. At nandito po ako para bayaran ang utang ko sa inyo.”

Hindi makapaniwala si Mang Crispin. Ang batang kanyang tinulungan… ay isa na palang de-kalibreng abogado.

Kinabukasan, isang bagong araw ang sumikat para kay Mang Crispin. Si Atty. Isabella Sandoval mismo ang kanyang naging abogado. Ang dating maliit na kaso ay naging isang malaking laban.

Ginamit ni Isabella ang lahat ng kanyang resources. Ang kanyang mga imbestigador ay nakahanap ng CCTV footage na nagpapakita na ang plastic sachet ay itinanim. Nahanap nila ang negosyanteng nag-utos nito. At higit sa lahat, ipinakita nila ang isang medical report: si Mang Crispin pala ay may malubhang rayuma, at imposible para sa kanya na makatakbo o “manlaban” tulad ng isinaad sa police report.

Ang kaso ni SPO3 Acosta at ng kanyang mga kasamahan ay gumuho. Sila ang nasampahan ng kaso.

Paglabas ni Mang Crispin mula sa kulungan, isang grupo ng mga reporter ang sumalubong sa kanya.

“Mang Crispin, ano po ang masasabi ninyo sa nangyari?”

Tumingin si Mang Crispin kay Isabella, na tahimik na nakatayo sa kanyang tabi. “Ang masasabi ko lang po… huwag po tayong magsasawang gumawa ng kabutihan. Dahil ang isang pirasong fishball, kapag ibinigay nang may puso, ay maaaring bumalik sa iyo bilang isang hustisya.”

Ngunit ang kwento ay hindi nagtatapos doon.

Habang inaasikaso ni Isabella ang mga papeles para sa tuluyang paglaya ni Mang Crispin, isang dokumento ang kanyang napansin—ang birth certificate ng apo ni Mang Crispin, si Angela.

Pangalan: Angela De Leon Ina: Anna De Leon (Pumanaw na) Ama: Hindi Kilala

Ngunit sa ilalim, may isang handwritten note mula sa yumaong anak ni Mang Crispin: “Ang ama niya ay si… Gabriel.”

Nanlamig si Isabella. Si Gabriel… ay ang pangalan ng kanyang nobyo na nawala sampung taon na ang nakalipas, isang batang abogado na kasama niya sa NGO, na biglang naglaho matapos ang isang mapanganib na kaso na kanilang hinawakan laban sa isang malaking sindikato.

Nag-imbestiga si Isabella. At ang kanyang natuklasan ay isang masalimuot na kwento ng pag-ibig at sakripisyo.

Ang anak pala ni Mang Crispin, si Anna, ay ang sekretarya ni Gabriel. Lihim silang nagmahalan. Ngunit nang malaman ni Gabriel na may banta sa kanyang buhay, at nalaman niyang buntis si Anna, sinadya niyang lumayo. Pinalabas niyang iniwan niya si Anna, para protektahan ito at ang kanilang magiging anak. Sumali siya sa Witness Protection Program at nagtago.

Ang “hindi kilalang ama”… ay ang lalaking hinahanap ni Isabella sa loob ng sampung taon.

Ang apo ng taong kanyang tinutulungan… ay ang nawawalang anak ng lalaking kanyang minamahal.

Sa tulong ng kanyang mga koneksyon, natagpuan ni Isabella si Gabriel, na ngayon ay nabubuhay sa isang malayong probinsya sa ilalim ng ibang pangalan.

Ang kanilang muling pagkikita ay isang eksenang puno ng luha, paliwanag, at kapatawaran.

Sa huli, isang bagong pamilya ang nabuo. Si Mang Crispin, kasama ang kanyang apo. Si Isabella, kasama ang kanyang muling natagpuang pag-ibig. At si Gabriel, kasama ang anak na hindi niya alam na nabubuhay.

Inalok nila si Mang Crispin ng isang marangyang buhay, ngunit tumanggi ito. “Ang kaligayahan ko ay nasa aking kariton,” sabi niya.

Ngunit sa pagkakataong ito, ang kanyang kariton ay bago na. At ang kanyang pwesto ay hindi na sa isang magulong kanto, kundi sa harap ng isang bagong gusali—ang “De Leon-Sandoval Free Legal Aid Center,” isang gusaling itinayo nina Isabella at Gabriel, na nakatuon sa pagbibigay ng libreng serbisyong legal sa mga mahihirap, isang paalala na ang batas ay dapat para sa lahat.

Si Mang Crispin ay nagpatuloy sa pagtitinda ng fishball, hindi na para sa gamot, kundi para sa kasiyahan. At sa bawat batang-kalye na kanyang binibigyan ng libreng pagkain, isang ngiti ang laging nasa kanyang labi, alam na ang isang simpleng kabutihan, gaano man kaliit, ay may kakayahang magbalik ng isang hustisyang kasing-init ng kanyang bagong luto na kwek-kwek.

At ikaw, naniniwala ka ba sa kasabihang “what you give is what you get”? Mayroon ka na bang karanasan kung saan ang isang maliit na kabutihang ginawa mo ay bumalik sa iyo sa hindi inaasahang paraan? I-share mo naman sa comments!