Si Domingo “Mang Cardo” Reyes ay mas kilala pa kaysa sa kapitan ng Barangay Mapayapa. Sa loob ng dalawampung taon, ang kanyang pigura—payat man ngunit laging tuwid ang tayo—ay naging kasing-tatag ng lumang puno ng akasya sa plasa. Ang kanyang kupasing unipormeng tanod at ang kanyang laging makintab na batuta ay hindi simbolo ng kapangyarihan, kundi ng serbisyo. Siya ang gumigising bago pa man mag-init ang pandesal, at siya ang huling nagsasara ng tarangkahan ng barangay hall. Ang kanyang mga paa ay kabisado ang bawat eskinita, ang kanyang mga mata ay kilala ang bawat bata na naglalaro sa kalye. Namatay ang kanyang asawa nang maaga, at hindi sila pinalad na magkaanak, kaya ang buong barangay na ang kanyang itinuring na pamilya. Para kay Mang Cardo, ang batas ay simple: kung ano ang tama, ipaglaban. Kung ano ang mali, itama. Walang kulay, walang kaibigan, walang kumpare.

Ang kapayapaan ng Barangay Mapayapa ay nagsimulang mag-iba nang dumating ang isang bagong “negosyante” sa lugar, isang kilalang gambling lord na nagngangalang “Boss Alex.” Kasabay ng kanyang pagdating ay ang pagdami ng mga motorsiklong maiingay sa gabi at ang paglitaw ng mga bagong mukha na tila laging may itinatago. At kasabay din nito ang pagiging regular na “bisita” sa barangay nina Sergeant Ramos at Corporal Reyes, dalawang pulis mula sa kalapit na presinto. Para sa dalawang alagad ng batas na ito, ang kanilang badge ay hindi panangga sa krimen, kundi isang menu para sa libreng pagkain, libreng kape, at lingguhang “tara” mula sa mga iligal na pasugalan ni Boss Alex.

Nakikita ni Mang Cardo ang lahat. Nakikita niya ang pag-parada ng patrol car sa tapat ng puwesto ni Boss Alex tuwing Biyernes ng gabi. Nakikita niya ang pag-abot ng makakapal na sobre. Kinukutuban siya. Ang dating tahimik na kanto ay nagiging sentro ng transaksyon, at ang mga kabataan na dati niyang sinasaway sa paglalaro lang ng “text” ay nagsisimula nang makitang may hawak na masasamang bagay. Alam ni Mang Cardo na kailangan niyang gumawa ng isang bagay.

Isang gabi, habang siya ay nag-iikot, narinig niya ang sigaw mula sa tindahan ni Aling Nita. “Maawa na po kayo! Wala pa po akong benta!” Nakita niya ang dalawang tauhan ni Boss Alex na pilit na kinukuha ang maliit na kita ng matanda para sa “protection money.”

Hindi nagdalawang-isip si Mang Cardo. Pinalo niya ang kanyang batuta sa poste ng kuryente. “Hoy! Anong ginagawa ninyo? Sa teritoryo ko, bawal ang pangingikil!”

Nagtawanan ang dalawang lalaki. “Umalis ka dito, tanda. Baka ikaw ang unahin namin. Protektado kami.”

“Ako ang proteksyon dito,” mariing sagot ni Mang Cardo. “At sa batas, walang protektado. Umalis na kayo kung ayaw ninyong sa presinto tayo magpaliwanagan.”

Dahil sa ingay, naglabasan ang mga tao. Napilitang umalis ang dalawang lalaki, ngunit may banta sa kanilang mga mata. “Sisimulan mo ‘to, tanda. Tandaan mo ‘yan.”

Kinabukasan, ang insidenteng iyon ay nakarating kay Boss Alex. Galit na galit ang gambling lord. Sino ang hamak na tanod na ito para hadlangan ang kanyang negosyo? Kinuha niya ang kanyang telepono at tinawagan ang kanyang direktang linya.

“Ramos,” sabi niya sa kabilang linya. “May problema tayo. ‘Yung matandang tanod dito sa Mapayapa, si Cardo. Masyadong matapang. Sagabal sa kita. Kailangan niyong ‘disiplinahin.’ ‘Yung usual.”

Narinig ang tawa ni Sergeant Ramos sa kabilang linya. “Ako nang bahala, Boss. Simple lang ‘yan. Baka kailangan lang ‘mapaalalahanan’ kung sino ang tunay na batas dito.”

Ang hindi alam nina Boss Alex at Sergeant Ramos, ang tawag na iyon ay hindi lang napunta sa pagitan nilang dalawa. Sa isang malamig at tahimik na kwarto sa punong tanggapan ng National Bureau of Investigation (NBI), isang ilaw ang umilaw sa isang recording machine. Si Director Elena Acosta, ang bagong talagang pinuno ng Anti-Illegal Drugs and Gambling Task Force, ay matagal nang nagpapatakbo ng “Oplan: Silencer,” isang malawakang operasyon para pabagsakin ang sindikato ni Boss Alex, na kilalang may mga kasabwat na pulis. Ang tawag na iyon, na nakuha sa ilalim ng isang legal na wiretap warrant, ay ang unang direktang ebidensya na kanilang hinihintay. Ngunit para kay Director Acosta, ang salitang “disiplinahin” ay may mas malalim na kahulugan.

Kinagabihan, alas-onse ng gabi. Huling ikot na ni Mang Cardo. Ang barangay ay tahimik. Habang siya ay naglalakad sa madilim na bahagi ng Kanto Santol, isang police patrol car ang biglang humarang sa kanyang daan, pinatay ang mga ilaw. Bumaba sina Ramos at Reyes.

“Mang Cardo,” sabi ni Ramos, ang kanyang ngiti ay nakakatakot. “Nag-iisa ka yata?”

“Sergeant,” magalang na bati ni Mang Cardo, kahit kinakabahan. “Naka-duty po.”

“Duty, ha,” sabi ni Reyes, habang umiikot sa likod ng matanda. “Alam mo, ‘Tay, nakakaabala ka na. Masyado kang maraming nakikita. Masyado kang matapang.”

“Trabaho ko lang po ang ginagawa ko,” sabi ni Mang Cardo, hinigpitan ang hawak sa kanyang batuta.

“Well, ito na ang katapusan ng trabaho mo,” sabi ni Ramos.

Iyon na ang hudyat. Isang suntok sa sikmura mula kay Reyes ang nagpatumba kay Mang Cardo. Bago pa siya makabangon, pinagsisipa na siya ni Ramos. “Para ‘yan sa pakikialam mo!” Tadyak sa tagiliran. “Para ‘yan sa pagiging matapang mo!” Isang suntok sa mukha ang nagpadugo sa kanyang labi. Ang kanyang batuta ay kinuha at ipinalo sa kanyang mga binti.

“Tama na… parang awa niyo na…” ungol ni Mang Cardo.

“Ito ang batas!” sigaw ni Ramos. Dumukot siya sa kanyang bulsa. Kinuha niya ang isang maliit na sachet ng puting pulbos. Sapilitan niyang ibinukas ang palad ni Mang Cardo at isinara ito sa paligid ng droga. “Hawakan mo ‘yan. Ebidensya mo ‘yan.”

Kinaladkad nila ang halos walang malay na si Mang Cardo papunta sa patrol car. Ipinosas. “Isang tanod na pusher. Sayang,” sabi ni Ramos, habang kinukuha ang kanyang telepono para tumawag.

Tinawagan niya si Boss Alex. “Boss, ayos na. ‘Yung problema mo, na-disiplina na. Tahimik na ‘yung matanda. ‘Yung pinapabigay mong ‘basura,’ naitanim na. Matutulog siya sa kulungan nang matagal.”

Ang tawag na iyon ay muling pumasok sa recording machine ng NBI.

Sa presinto, si Mang Cardo ay itinulak sa isang masikip na selda kasama ng mga lasing at magnanakaw. Ang balita ay lumipad. “TANOD NA PROTEKTOR NG DROGA, HULI SA BUY-BUST!” Ang kanyang pangalan, na inalagaan niya sa loob ng dalawampung taon, ay nadungisan sa isang gabi. Ang mga kapitbahay niya ay nagulat. Ang iba ay hindi makapaniwala. Ang iba ay natakot, alam ang katotohanan pero walang lakas ng loob na magsalita laban sa pulis. Si Mang Cardo ay umiyak sa dilim, hindi dahil sa sakit ng kanyang mga sugat, kundi dahil sa kahihiyan.

Sa opisina ng NBI, si Director Acosta ay nakatayo sa harap ng isang white board. Nasa kaliwa ang recording ng unang tawag: “Kailangan niyong ‘disiplinahin.’” Nasa kanan ang recording ng pangalawang tawag: “‘Yung ‘basura’, naitanim na.”

“Hinuli nila ang maling tao,” malamig na sabi ni Director Acosta. “Ang akala nila ay nagpatahimik sila ng isang matanda. Ang hindi nila alam, binigyan nila tayo ng star witness.”

Tumingin siya sa kanyang team. “Hindi na ito Oplan: Silencer. Ito ay rescue mission. Ihanda ninyo ang buong tactical team. Maghahain tayo ng warrant. Hindi kay Boss Alex. Sa presinto ng pulis.”

Madaling araw. Sina Ramos at Reyes ay nagkakape, nagtatawanan tungkol sa nangyari. “Madali lang pala ‘yung matandang ‘yon,” sabi ni Reyes.

Biglang bumukas ang mga pinto ng presinto. Pumasok ang sampung NBI agents na naka-full tactical gear, mga high-powered rifles ay nakatutok. Sa gitna nila, si Director Acosta, nakasuot ng kanyang asul na NBI windbreaker.

“Nasaan si Domingo ‘Cardo’ Reyes?” tanong niya, ang kanyang boses ay pumupuno sa buong kwarto.

Si Ramos, na natigilan, ay biglang tumapang. “Nasa selda, Ma’am. Pusher ‘yan. Ebidensya—”

“Ebidensya ba kamo?” putol ni Director Acosta. Naglabas siya ng isang maliit na digital recorder. Pinindot niya ang ‘play’.

Ang boses ni Ramos ay umalingawngaw sa presinto. “Boss, ayos na. ‘Yung problema mo, na-disiplina na… ‘Yung pinapabigay mong ‘basura’, naitanim na.”

Ang kulay sa mukha ni Ramos at Reyes ay nawala. Para silang nakakita ng multo.

“Sergeant Ramos, Corporal Reyes,” sabi ni Director Acosta, “under arrest kayo for obstruction of justice, planting of evidence, physical injuries, at conspiracy with an illegal gambling syndicate. May karapatan kayong manahimik… pero huli na ang lahat. Nagsalita na kayo.”

Habang pinoposas ng mga ahente ng NBI ang dalawang tulalang pulis, personal na pinuntahan ni Director Acosta ang selda. Nakita niya si Mang Cardo, sugatan, nakayuko sa sulok.

Binuksan niya ang selda. “Mang Cardo,” sabi niya, ang kanyang boses ay malumanay na ngayon. “Ako po si Director Acosta ng NBI. Tapos na po. Ligtas na kayo.”

Hindi makapaniwala si Mang Cardo. Ang kanyang pag-iyak ay napalitan ng pagtataka. “Pero… paano?”

“Mahabang kwento, ‘Tay,” sabi ni Acosta, habang inaabutan siya ng isang kumot. “Pero sapat na pong sabihin na ang batas na pinaglingkuran ninyo ay hindi kayo pinabayaan.”

Ang balita ay sumabog na parang bomba. Hindi lang ang dalawang pulis ang nahuli, kundi pati si Boss Alex at ang kanilang hepe sa presinto. Ang buong sindikato ay nabuwag, lahat dahil sa isang wiretapped na tawag at sa katapangan ng isang tanod.

Makalipas ang isang linggo, si Mang Cardo ay bumalik sa kanyang poste. Ang kanyang braso ay naka-sling pa, at may mga pasa pa sa kanyang mukha. Ngunit ang kanyang uniporme ay bago, donasyon mula sa opisina ng NBI. Ang kanyang batuta ay bago. Paglabas niya sa barangay hall, ang buong komunidad ay nandoon, pumapalakpak, may dalang mga banner. “SALAMAT, MANG CARDO! ANG AMING TUNAY NA BAYANI!”

Siya ay ngumiti, ang unang tunay na ngiti sa loob ng mahabang panahon. Ang kanyang pangalan ay nalinis. Ngunit higit pa doon, ang kanyang pananampalataya sa batas ay naibalik.

Para sa iyo, ano ang tunay na kahulugan ng ‘batas’? Ang mga nakasulat sa libro, o ang mga taong may tapang na ipatupad ito nang tama, gaano man kaliit ang kanilang posisyon? I-share ang inyong mga saloobin sa comments.