Ang tunog ng gangsa ay malayo nang alaala para kay Bituin Liyab. Sa loob ng anim na buwan mula nang lisanin niya ang malamig na yakap ng Sagada para sa isang scholarship sa isang prestihiyosong pribadong paaralan sa Maynila, ang tanging musika na naririnig niya ay ang walang tigil na busina ng mga sasakyan at ang masakit na kumpas ng panghuhusga sa kanyang bagong mundo.

Si Bituin, sa edad na labing-apat, ay isang “anomaliya.” Isa siyang iskolar, isang Ibaloi-Kankanaey, na napapaligiran ng mga anak ng mga may-ari ng korporasyon, pulitiko, at mga lumang pamilya na ang mga apelyido ay nakaukit sa mga gusali ng Makati. Ang kanyang uniporme ay laging malinis, ang kanyang itim na buhok ay laging nakatali, ngunit ang kanyang pinakamalaking pagkakakilanlan ay isang maliit na pulseras na hinabi ng kanyang yumaong ina—isang bagay na hindi niya kailanman hinubad, at isang bagay na naging sentro ng bulungan.

Ang kanyang ama, si Dr. Elias Liyab, ay isang misteryo kahit na sa kanya. Isang biyudo na madalas wala, palaging nasa “trabaho.” Ang kanilang mga pag-uusap ay sa pamamagitan ng video call, kung saan ang mukha ng kanyang ama ay malinaw, ngunit ang kanyang paligid ay laging malabo at hindi tiyak. “Nasa ‘opisina’ si Tatay,” ang lagi niyang sagot. Ang “opisina” ay isang salitang narinig niyang may iba’t ibang lokasyon: minsan sa Singapore, minsan sa Germany, at madalas, sa isang lugar sa America na tinatawag na “Pentagon.”

Para kay Bituin, ang Pentagon ay isang pangalan lamang, tulad ng “Ayala” o “SM.” Isang malaking gusali kung saan nagko-compute ang kanyang ama. Hindi niya naintindihan ang kabigatan nito, hanggang sa dumating ang araw ng “Family Career Week.”

Ang guro nila sa Araling Panlipunan ay si Mrs. Agnes Santiago, isang babaeng ang ngiti ay kasing-taas ng kanyang mga takong, ngunit kasing-baba rin ng kanyang pasensya para sa anumang bagay na hindi naaayon sa kanyang pamantayan.

“Okay, class. Bukas, magkakaroon tayo ng presentasyon,” anunsyo ni Mrs. Santiago. “Ang bawat isa ay magbabahagi kung ano ang trabaho ng kanilang mga magulang. Ito ay para ma-inspire kayo sa inyong mga pangarap. Siyempre, inaasahan kong magiging makatotohanan tayo.”

Ang “makatotohanan” ay isang salitang may patama, at alam ni Bituin na ito ay para sa kanya.

Kinagabihan, nag-video call si Bituin sa kanyang ama. “Tay, ano po ulit ‘yung eksaktong trabaho ninyo? Kailangan po para sa klase.”

Ang kanyang ama, isang lalaking may simpleng mukha, matatalim na mata, at buhok na nagsisimula nang mamuti sa mga gilid, ay ngumiti. “Sabihin mo, isa akong computer scientist, anak. Ang aking ‘specialty’ ay ‘data integrity and structural security’.”

“Saan po ulit ‘yung lugar?”

“Sabihin mo, sa US Department of Defense. Ang pangunahing opisina ko ay sa Pentagon.”

“Okey po, Tay. Ingat po kayo. Miss na po kita.”

“Miss na rin kita, Bituin ko. Tandaan mo, ang katotohanan ay parang bato sa ilog. Gaano man kalakas ang agos, nananatili ito.”

Kinabukasan, ang klase ay puno ng pagmamayabang.

“Ang Tatay ko po ay CEO ng isang malaking kumpanya sa telecom,” sabi ni Miguel. Pumalakpak ang klase.

“Ang Nanay ko naman po ay isang Senadora,” sabi ni Bianca. Mas malakas na palakpak.

At pagkatapos, si Bituin na. Dahan-dahan siyang tumayo, ang kanyang puso ay tumitibok sa ilalim ng kanyang blusa.

“Ang akin pong ama ay si Dr. Elias Liyab,” nagsimula siya, ang kanyang boses ay mahina ngunit malinaw. “Isa po siyang computer scientist. Ang kanyang espesyalidad po ay… data integrity at… structural security.”

Si Mrs. Santiago ay tumango, tila naiinip. “At saan siya nagtatrabaho, Bituin?”

“Sa America po, Ma’am. Sa US Department of Defense. Sa… Pentagon po.”

Isang segundo ng katahimikan.

Pagkatapos, isang maliit na tawa mula kay Miguel. Sinundan ng isang hagikgik mula kay Bianca. Bago pa namalayan ni Bituin, ang buong klase ay nagtatawanan.

“Ano ‘yon, Bituin?” tanong ni Mrs. Santiago, ang kanyang mga mata ay nanliliit, hindi sa pagkalito, kundi sa pag-aasar. “Pentagon? Hija, baka ‘Pentel Pen’ ang ibig mong sabihin? O baka naglalaro lang ng ‘Penta-kill’ ang tatay mo?”

Ang buong klase ay humalakhak nang mas malakas. Si Bituin ay namula. Ang kanyang mga mata ay nagsimulang mamasa.

“Totoo po, Ma’am,” pilit niyang sinabi.

“Hija,” sabi ni Mrs. Santiago, lumalakad palapit sa kanya. “Alam nating lahat na ikaw ay isang iskolar. Galing ka sa Mt. Province, hindi ba? Walang masama sa pagiging magsasaka. O siguro, isa siyang minero? ‘Yan ay marangal na trabaho. Pero, Bituin, dito sa klase ko, pinahahalagahan natin ang ‘katotohanan’. Huwag nating haluan ng imahinasyon.”

Tumingin siya sa klase. “Class, tandaan ninyo, mas mabuti nang maging isang tapat na magsasaka kaysa sa isang… ‘Pentagon’ scientist na peke.”

Tumayo si Bituin. Ang kanyang pagkapula ay napalitan ng isang maputlang determinasyon. “Hindi po nagsisinungaling ang Tatay ko. At hindi po ako nagsisinungaling.”

“Aba’t sumasagot ka pa?” sabi ni Mrs. Santiago, ang kanyang boses ay tumigas. “Dahil sa pagiging bastos mo at sa iyong halatang pagsisinungaling, ikaw ay pupunta sa ‘detention’. Umupo ka na. At baka gusto mong isipin muli ang ‘tunay’ na trabaho ng tatay mo.”

Umiiyak na umupo si Bituin. Ang araw na iyon ay ang pinakamahaba sa kanyang buhay. Naging “Bituin, The Liar” siya. “Pentagon” ang naging palayaw niya, sinasabi ito nang may kasamang tawa.

Ang insidenteng ito ay nag-iwan ng malalim na sugat. Si Bituin ay lalong naging tahimik, lalong lumayo sa lahat. Ang tanging kaibigan niya ay ang mga libro sa silid-aklatan.

Makalipas ang dalawang buwan, inanunsyo ng paaralan ang kanilang “Grand Family Day and Career Symposium.” Ang tema: “Mga Bayani ng Makabagong Panahon.” Ang mga magulang ay inimbitahan na magbigay ng mga lektura tungkol sa kanilang mga propesyon.

Si Mrs. Santiago ay may isang makademonyong ideya. Nakita niya ito bilang perpektong pagkakataon upang ilantad ang “kasinungalingan” ni Bituin nang minsan at para sa lahat.

Tinawag niya si Bituin pagkatapos ng klase. “Bituin, nabasa ko sa ‘profile’ mo na si Dr. Liyab ay uuwi sa Pilipinas sa susunod na buwan. Tama ba?”

Tumango si Bituin, nag-aalangan. Uuwi nga ang kanyang ama para sa kanyang kaarawan.

“Mabuti!” sabi ni Mrs. Santiago, pumapalakpak. “Na-contact ko na ang Principal’s Office. Dahil sa ‘kakaibang’ propesyon ng iyong ama, nais naming ibigay sa kanya ang… ‘keynote speaker’ slot. Isang karangalan, hindi ba?”

Nanlamig si Bituin. “Ma’am… baka po… baka po ‘busy’ siya.”

“Naku, hija. Sigurado akong magagawan niya ng paraan. Isang ‘Pentagon’ scientist? Ang laking inspirasyon niyan sa lahat! Inaasahan ko ang kanyang kumpirmasyon bukas. Kung hindi… baka kailangan nating pag-usapan ulit ang iyong ‘scholarship’ at ang ‘integrity’ ng mga mag-aaral dito.”

Ang banta ay malinaw. Ito ay isang bitag.

Nanginginig na tinawagan ni Bituin ang kanyang ama. “Tay… pinipilit po ako ni Mrs. Santiago. Gusto niya kayong magsalita sa ‘Symposium’. Tay… galit po siya sa akin. Gusto niya akong ipahiya.”

Sa kabilang linya, si Elias Liyab ay natahimik nang matagal. Ang maririnig lamang ay ang mahinang pag-click ng isang keyboard.

“Bituin, anak,” sabi niya sa wakas, ang kanyang boses ay kalmado na parang lawa sa bundok. “Anong petsa iyan?”

“Sa Biyernes po, ika-10 ng Marso.”

“Sige. Padalhan mo ako ng detalye. Darating ako.”

“Pero, Tay… paano kung… paano kung may mangyari?”

“Anak, ang bato ay hindi natatakot sa agos.”

Dumating ang araw ng Symposium. Ang gym ng paaralan ay puno. Ang mga magulang na naka-designer suit ay nag-uusap. Si Mrs. Santiago ay nasa kanyang pinakamagandang damit, tila isang reyna na naghihintay sa isang pagpapatupad ng parusa.

Si Bituin ay nakaupo sa sulok, ang kanyang mga kamay ay malamig na parang yelo, hawak ang kanyang maliit na pulseras.

“At ngayon,” inanunsyo ni Mrs. Santiago, pumunta sa podium. “Ang ating pinakahihintay na sandali. Isang malaking karangalan na ipakilala ang ating keynote speaker. Isang tao na may isang ‘napakapambihirang’ trabaho. Mga kaibigan, mga magulang… narito ang ama ni Bituin Liyab… mula sa… ‘Pentagon’… si G. Elias Liyab.”

Ang kanyang boses ay puno ng sarkasmo. Ang lahat ng mga mata ay napunta sa pinto ng gym, kung saan ang isang spotlight ay nag-aabang.

Ang pinto ay bumukas.

At walang pumasok.

Si Mrs. Santiago ay nagsimulang ngumisi. Si Bituin ay napapikit, handa na para sa kahihiyan.

Pagkatapos, isang boses ang narinig mula sa likuran. “Paumanhin, na-late ako. Ang trapik mula sa Embahada ay napakatindi.”

Ang lahat ay lumingon.

Nakatayo doon ang isang grupo ng mga tao na hindi nababagay sa lugar. Dalawang matataas na lalaking Amerikano na naka-Amerikana, malinaw na mga security detail, ang mga mata ay mabilis na sinusuri ang paligid. Isang opisyal ng Philippine Military na may ranggong Koronel. At sa gitna nila, isang lalaking Pilipino, hindi katangkaran, nakasuot ng simpleng barong na may banayad na hinabing disenyo ng inLabled sa kuwelyo.

Siya si Elias Liyab.

Naglakad sila papunta sa harap. Ang gym ay napakatahimik na maririnig mo ang pagbagsak ng isang karayom. Ang mga security detail ay tumayo sa magkabilang gilid ng entablado. Ang Koronel ay kinuha ang mikropono. Si Mrs. Santiago ay namutla, tila nakakita ng multo.

“Magandang umaga po sa inyong lahat,” nagsimula ang Koronel, ang kanyang boses ay malakas at may awtoridad. “Ako si Koronel Antonio Luna III, ng Philippine Armed Forces. Narito ako bilang military liaison. Isang malaking karangalan, hindi lang para sa paaralang ito, kundi para sa buong Pilipinas, na ipakilala ang susunod na magsasalita.”

Tumingin ang Koronel kay Elias Liyab at sumaludo. Isang matalas na saludo.

“Si Dr. Elias ‘Liyab’ Madulag,” (ginamit niya ang buong Igorot na pangalan nito) “ay hindi isang sundalo. Siya ay isang bagay na mas mahalaga. Siya ang ‘Lead Architect’ ng ‘Iron Anito’ Cyber Defense Protocol, isang pinagsamang inisyatiba ng Pilipinas at Estados Unidos. Siya ay isa sa iilang sibilyan sa mundo na may ‘Level 5’ security clearance mula sa US Department of Defense. At oo, tama ang kanyang anak. Ang opisina niya ay nasa Pentagon.”

Ang Koronel ay tumingin kay Bituin at ngumiti. “At sa DARPA. At sa NSA. Pero paborito niya ang Pentagon, mas masarap daw ang kape.”

Ibinigay ng Koronel ang mikropono kay Dr. Liyab. Ang mga CEO at Senador sa madla ay nakatitig, ngayon ay nakikilala ang tunay na kapangyarihan.

Huminga ng malalim si Elias. Ang unang hinanap ng kanyang mga mata ay si Bituin. Nginitian niya ito.

“Magandang umaga. Pasensya na sa aking kasuotan. Hindi ako sanay magsalita sa harap ng tao. Mas sanay akong kausap ay mga numero.”

Ang kanyang boses ay mahinahon, ngunit bawat salita ay may bigat.

“Narinig ko… na pinagtawanan ang anak ko.”

Ang ngiti ni Mrs. Santiago ay natuyo.

“Narinig ko, na sinabi ng kanyang guro na mas mabuti pang maging tapat na magsasaka kaysa sa isang pekeng ‘Pentagon’ scientist.” Tumingin siya kay Mrs. Santiago. “Sumasang-ayon po ako, Ma’am. Ang pagiging tapat ay ang pinakamahalaga. At ang pagiging magsasaka… ‘yan ang pinagmulan ko.”

Naglakad siya sa gitna ng entablado. “Ako po ay isang Igorot. Lumaki ako sa Sagada. Ang lolo ko ay isang magsasaka sa mga rice terraces. Tinuruan niya akong bumasa ng kalikasan. Kailan uulan. Saan tutubo ang binhi. Tinuruan niya akong makita ang ‘pattern’ sa lahat ng bagay.”

“Ang lola ko naman ay isang ‘manLala,’ isang tagahabi. Mula sa mga sinulid na walang kulay, nakakabuo siya ng isang obra maestra. Tinuruan niya akong magkaroon ng pasensya, at makita kung paano nagiging isang buo ang mga hiwa-hiwalay na piraso.”

“Ang ginagawa ko po sa Pentagon ay hindi naiiba. Ang mga ‘hackers’ na kalaban namin… sila ang ‘bagyo’ na kailangan kong basahin bago pa man dumating. Ang mga ‘data’ na pinoprotektahan ko… sila ang ‘sinulid’ na kailangan kong habihin para maging isang kalasag.”

“Ang akala ng marami, ang teknolohiya ay galing sa siyensya. Pero ang pinakamatataas na antas ng teknolohiya ay galing sa sining. Sa kultura. Ang ‘code’ na ginagamit ko para protektahan ang mga bansa ay nakabatay sa lohika ng ‘Payao’—ang ating rice terraces. Paano mo padadaluyin ang tubig (data) sa pinaka-episyenteng paraan nang hindi nasisira ang bundok (ang system).”

Tumingin siya sa mga estudyante. “Huwag ninyong pagtawanan ang sinumang iba sa inyo. Huwag ninyong maliitin ang ‘taga-bundok’. Dahil ang bundok, mas mataas ang inaabot sa langit. At ang mga taga-bundok, kami ang nagbabantay habang natutulog ang kapatagan.”

Natapos ang kanyang talumpati.

Isang nakakabinging katahimikan ang bumalot sa gym. Pagkatapos, isang tao ang pumalakpak—ang Senadorang ina ni Bianca. Sinundan ito ng mga CEO. Sa loob ng ilang segundo, ang buong gym, maliban kay Mrs. Santiago, ay nakatayo at pumapalakpak.

Tumingin si Dr. Liyab kay Bituin. “Halika dito, anak.”

Tumakbo si Bituin papunta sa entablado, umiiyak, at niyakap ang kanyang ama.

“Proud na proud ako sa iyo, Bituin ko,” bulong ni Elias. “Ikaw ang pinakamagandang ‘pattern’ na nabuo ko.”

Ang balita ay mabilis na kumalat. Si Mrs. Santiago ay inilipat sa isang “non-teaching” position sa administrative office, isang magalang na paraan ng pagpapatalsik. Si Bituin ay hindi na “Pentagon, the Liar.” Siya ay naging si “Bituin Liyab, Anak ng Henyo.” Ang mga dating nang-aasar ay naging magalang, ang iba ay naging kaibigan.

Ngunit para kay Bituin, isang bagay lang ang mahalaga. Sa pag-uwi nila ng kanyang ama sa kanilang maliit na apartment nang gabing iyon, habang kumakain ng pinikpikan na ipinadala mula sa Baguio, naramdaman niya sa wakas na siya ay nasa bahay. Ang kanyang ama ay hindi isang “Pentagon scientist” o isang “henyo.” Siya lang ang kanyang Tatay. At sapat na iyon.

Ang ating pinagmulan ay hindi kadena na humihila sa atin pababa, kundi mga ugat na nagpapatibay sa ating pagtayo. Sa mundong mapanghusga, madalas nating makita ang panlabas na anyo at makalimutan ang lalim ng kwento ng bawat tao.

Para sa iyo, ano ang tunay na sukatan ng karunungan? Ang mga titulong nakakabit sa ating pangalan, o ang pag-unawa at pagmamalaki sa ating tunay na pinagmulan?

I-share ang iyong saloobin sa comments.