Sa isang bansa na laging nababalot ng init ng pulitika at mga usaping panlipunan, may mga balita na sumisiklab na parang apoy sa tuyong damo, gumugulantang sa publiko at nagpapaisip sa bawat isa. At ito nga ang nangyari sa nakakagulat na balitang kumalat kamakailan: si dating Presidente Rodrigo “Digong” Duterte, natagpuang walang malay sa kanyang kwarto at agad na isinugod sa ospital. Ang insidenteng ito, na naganap habang siya ay nasa ilalim ng detensyon, ay nagdulot ng malalim na pagkabahala sa kanyang pamilya at mga tagasuporta, lalo na kay Vice President Sara Duterte, na agad naglabas ng emosyonal na panawagan para sa kalayaan ng kanyang ama sa gitna ng kanyang umano’y “malubhang kondisyon.”

Ang balita ay unang lumabas sa mga ulat ni Senator Bong Go, na matagal nang malapit na kasama at katiwala ni Digong, at kinumpirma ng “credible information” na natanggap ng pamilya mula sa mga hospital sources. Ayon sa mga detalye, natagpuang nakahandusay si Digong sa sahig ng kanyang kwarto, walang malay, na nagtulak sa agarang pagdala sa kanya sa ospital para sa mga laboratory test. Ito ay isang senyales na ang dating presidente, na kilala sa kanyang matigas na paninindigan, ay ngayon humaharap sa isang malaking pagsubok sa kanyang kalusugan—isang pagsubok na nagdulot ng alalahanin sa marami at nagpataas ng kilay sa ICC.

Ang pagkabahala ni Sara Duterte ay ramdam na ramdam sa kanyang mga pahayag. Muling nanawagan ang Bise Presidente sa International Criminal Court (ICC) na palayain ang kanyang ama sa humanitarian considerations, binibigyang-diin na ang kanyang patuloy na detensyon sa gitna ng kanyang “malubhang kondisyon” ay “inhumane” o hindi makatao. Sa madaling sabi, ipinahiwatig ni Sara na hindi na kaya ng kanyang ama ang mabilanggo, at ang pagpapatuloy nito ay lumalabag sa karapatang pantao. Ang panawagang ito ay naglalayong bigyan ng kaukulang pansin ang kalagayan ni Digong, na sa edad na 80-83, ay mayroon nang iba’t ibang karamdaman.

Ang reaksyon ng publiko ay hati. Para sa mga tapat na tagasuporta ni Digong, ang balita ay nagdulot ng matinding lungkot at panawagan para sa katarungan at kalayaan. Marami ang nag-alala sa kanyang kalusugan at nanawagan para sa mas maayos na pangangalaga. Ngunit para sa mga kritiko, lalo na ang mga pamilya ng mga biktima ng “tukhang” na kampanya noong siya ay presidente, ang balita ay nakahalong simpatiya at galit. Marami ang nagsasabing kailangan pa rin niyang harapin ang mga kasong inihabla laban sa kanya sa ICC, at ang kanyang kalagayan ay hindi dapat maging dahilan para siya ay absweltuhin.

Si Senator Bong Go, sa isang emosyonal na video, ay nagpatunay sa paglala ng kalusugan ni Digong. Ibinunyag niya na hindi ito ang unang pagkakataon na naranasan ni Digong ang ganoong klaseng insidente. Ayon kay Go, sa mga nakaraang taon, madalas nang nadudulas si Digong sa banyo at dinadala sa ospital para sa X-ray o MRI, na noon ay hindi ipinapaalam sa publiko. Ang pahayag ni Go ay naglalayong patunayan na hindi lamang nagpapanggap si Digong na may sakit, kundi matagal na siyang may problema sa kalusugan dahil sa kanyang edad.

Ang mga pahayag na ito ay nagbigay ng bagong konteksto sa kalagayan ni Digong sa detensyon. Sinasabi ni Go na dahil sa kanyang edad at kondisyon, hindi na siya makakapag-hearing sa ICC dahil sa kanyang pagkalimot. Kung gayon, aniya, walang saysay ang kanyang patuloy na pagkakakulong. Ang argumento ay malinaw: pakawalan na si Digong.

Ngunit ang ICC, bilang isang internasyonal na hukuman, ay may sariling proseso at patakaran. Ang detensyon ni Digong ay “well-secured” at may maayos na healthcare. Ayon sa mga ulat, ang kanyang kulungan ay komportable, air-conditioned, at may masasarap at masustansyang pagkain. Mayroon ding maraming doktor na nakabantay, at kaunting kibot lamang ay agad na dadalhin sa ospital. Sa kabila nito, iginigiit ni Sara na hindi makatao ang kanyang detensyon kumpara sa mga bilanggo sa Pilipinas, lalo na kung ang kanyang kalusugan ang pag-uusapan.

Ang pagnanais ng pamilya ni Digong na makabisita ang kanyang sariling doktor—isang doktor na kasama niya sa loob ng 23 taon—ay hindi pinahintulutan ng ICC. Ipinaliwanag na bilang isang bilanggo, ang kanyang kalayaan at ang pagdedesisyon kung sino ang papasukin sa kanya ay kontrolado ng ICC. Ito ay alinsunod sa mga patakaran upang masiguro ang seguridad ng bilanggo at maiwasan ang anumang posibleng insidente, gaya ng pagpapainom ng gamot na maaaring makasama.

Ang insidenteng ito ay naglalayong muling ihatid sa publiko ang matinding pagkabahala sa kalagayan ng dating presidente. Nagkaroon din ng mga ulat at bali-balita tungkol sa “interim release” o pansamantalang paglaya ni Digong, ngunit agad itong pinabulaanan ng ICC, na nagsabing sila ay “very transparent” at agad na ipa-publish sa kanilang website kung magkakaroon ng ganoong desisyon.

Sa huli, ang kwento ng kalusugan ni Digong ay lumalabas na mas kumplikado kaysa sa simpleng balita. Ito ay isang kwento ng isang dating pinuno na humaharap sa matinding pagsubok sa kalusugan habang nasa ilalim ng matinding pampublikong pagsisiyasat at legal na proseso. Ang kanyang pamilya ay lumalaban para sa kanyang kalayaan, habang ang publiko ay nakatingin, naghihintay ng mga kasagutan na maaaring makapagpaliwanag sa mga nangyayari. Anuman ang maging hantungan, ang insidenteng ito ay nagpaalala sa lahat kung gaano kahalaga ang kalusugan at kalayaan, lalo na para sa mga nasa mata ng pulitika at kasaysayan.