Ako si Nida, Sir McCoy. Limampu’t dalawang taong gulang, at naninirahan sa isang barung-barong sa gilid ng riles sa Tondo. Anim na taon na akong naglalako ng kakanin sa palengke, puto, kutsinta, at sapin-sapin. Ang tawag sa akin ng mga suki ko, “Si Nanay Nida na masarap magluto, mas masarap pa sa kwento.”

Pero kung alam lang nila ang totoo. Na ang lahat ng lutong may tamis, ay nag-ugat sa pait.

Dalawampu’t pitong taon ako noon, may isang anak na lalaki, si Junjun. Ang asawa ko, Si Rodel. Dati siyang mason, malakas uminom, pero may lambing. Akala ko sapat na ‘yun, ang lambing sa gabi, kahit may halong alak.

Isang araw, nagising akong wala na siya. Sa ibabaw ng mesa, isang papel ang iniwan, “Pasensya ka na, hindi ko na kaya. Mag-isa ka nang palalakihin si Junjun.”

Wala siyang pangakong babalik. Wala rin siyang paliwanag.

Umiiyak ako sa lababo habang naghuhugas ng mga plato. Si Junjun, dalawang taong gulang pa lang, yakap-yakap ang laruan niyang plastik na trak. Hindi pa niya alam na wala na ang tatay niya.

Walang pera, walang trabaho, pero may anak na kailangang pakainin.

Doon ako nagsimulang maglako. Una, balut sa gabi. Kinabukasan, binigyan ako ng tiyahin ko ng paninda, ilang piraso ng puto at kutsinta. Nabenta ko lahat. Sa halip na gastusin ang kita, bumili ako ng mas maraming sangkap.

Araw-araw akong gumigising ng alas-tres ng madaling araw para magluto. Umuulan man o maaraw, naglalakad ako papunta sa palengke. Bitbit ang bayong na puno ng kakanin, at ang pag-asang mabubuhay naming mag-ina kahit wala na si Rodel.

Marami akong tiniis, ginaw, gutom, pagod, pangungutya, pati na ang mga tanong na paulit-ulit, “Asan na asawa mo?”
“Iiwan ka lang pala, kinaya mo pa?”
“Sayang ka, maganda ka pa naman.”

Pero ang mas mahirap, ang mga tanong ng anak ko.
“Ma, kailan uuwi si Papa?”

Tuwing tatanungin niya ako, ngumingiti lang ako, at sinasabi,
“Baka bukas, anak. Hintayin natin.”
Pero alam ko, hindi na babalik si Rodel.

Lumipas ang mga taon. Si Junjun, pumasok sa public school. Top 5 siya lagi. Isang araw, sinabi niya.

“Ma, gusto kong maging engineer, gaya ni Papa.”

Napatahimik ako. Kahit wala ang ama niya, ang iniwang pangarap nito, dinala pa rin niya. Kaya doble kayod ako. Sa umaga, naglalako. Sa gabi, nagluluto. Tuwing enrolment, nagtatrabaho akong tagalinis sa isang carinderia.

Hanggang sa natapos si Junjun sa kolehiyo sa kursong civil engineering. Pumasa sa board exam. At isang araw, pinatawag niya ako sa harap ng mga taong hindi ko kilala.

“Ito po ang nanay ko,” sabi niya sa mikropono. “Siya ang dahilan kung bakit narito ako ngayon. Isang ina na mas matibay pa sa semento, mas matatag pa sa haligi ng bahay.”

Nagpalakpakan ang mga tao. Tumulo ang luha ko. Lahat ng sakit, gutom, at pagod parang nabura sa isang iglap.

Isang gabi, habang naglalako pa rin ako ng kakanin kahit retired na si Junjun at may trabaho na sa isang malaking kompanya, may lumapit sa akin. Payat na lalaki, may bitbit na supot, nakasuot ng lumang t-shirt.

“Nida…” aniya. “Ako ‘to, si Rodel.”

Hindi ako nakagalaw. Hindi ako makapagsalita.

“Wala akong mukhang ihaharap sa’yo. Pero gusto ko lang sanang makita si Junjun.” Tahimik akong tumalikod at naglakad palayo. Ngunit may sinabi siya na nagpahinto sa akin.

“Alam ko, huli na. Pero salamat. Pinalaki mong mabuti ang anak natin. At pinatawad mo ako, kahit hindi ko iyon hiningi.”

Dinala ko siya kina Junjun. Walang sampalan, walang sigawan. Tumayo lang si Junjun, tumitig sa kanya, at nagsabing, “Hindi ko kailangan ng ama. Pero kung gusto mong maging bahagi ng buhay ko, kailangang dumaan ka muna kay Nanay.”

At doon ako muling umiyak. Kasi sa tagal ng panahon, ako lang ang nagtanim. Pero ngayon, bunga na ang humaharap.

Magkasama pa rin kami ni Junjun sa iisang bahay, kasama ang asawa at apo ko. Si Rodel? Nakatira sa maliit na bahay sa kabilang barangay. Paminsan-minsan, nagkikita kami, tahimik, magalang, pero walang pagbabalikan.

Hindi na niya kailangang humingi ng kapatawaran, kasi matagal ko na siyang pinatawad.

Hindi lahat ng iniwan ay nawalan. Minsan, ang pag-iisa ay paraan para lumakas. At minsan, ang akala mong pagtatapos, ay simula pala ng pinakamagandang kabanata ng buhay mo.

Dahil ang isang tunay na ina, hindi kailanman sumusuko.