I. Ang Amoy
Sa kanto ng Barangay Santa Felomina, may isang bahay na matagal nang hindi tinitirhan, pero laging pinapansin. Ito ang dating tahanan ni Mang Arturo Santos, isang retiradong pulis na namatay tatlong buwan na ang nakaraan sa ospital dahil sa stroke. Wala siyang anak, at ang kanyang asawa ay matagal nang pumanaw.

Pagkamatay ni Mang Arturo, naiwan ang bahay sa kanyang pamangkin—si Tomas, 28, isang service crew sa fast food na bagong lipat mula sa probinsya. Tila magandang kapalaran ang inaakalang pamana. Libre ang bahay, may gamit na, at matibay pa ang estruktura.

Pero pagkalipas ng ilang linggo, may napansin si Tomas.

Isang amoy. Hindi ordinaryo. Parang nabubulok na karne. Parang… patay.

“Baka daga lang,” wika ng kapitbahay.

Sinubukan niyang maglinis, magpalinis ng septic tank, maglagay ng incense, kandila, kahit asin sa sulok. Walang epekto.

Hanggang sa isang umaga, may bumisita—dalawang pulis.

II. Ang Reklamo
“May natanggap po kaming anonymous tip,” sabi ng pulis na si Corporal Reyes. “May nagsabing may ‘di magandang amoy sa bahay na ito, at posibleng may bangkay sa loob.”

“Diyos ko,” nanginginig na sagot ni Tomas. “Ako po ang nakatira rito. Ako lang. Wala po akong alam.”

Pinasok ng mga pulis ang bahay. Sa lumang study room, sa likod ng cabinet, mas matindi ang amoy. Isa sa kanila ang kumatok sa pader—hollow. Hindi pantay ang tunog. Para bang may espasyo sa loob.

Kinabukasan, dumating ang demolition team.

Hinawi ang cabinet. Binasag ang sementadong bahagi ng pader.

At doon nagsimulang tumigil ang lahat.

III. Ang Natagpuan
Isang maliit na silid ang nasa loob ng pader. Walang bintana. May isang sirang electric fan. At sa gitna—isang balot na balot na katawan. Bilot ng tela, may tali sa kamay at paa. Sa tabi, isang rosaryo at sulat na nakasulat sa luma at nangingitim na papel.

“PATAWAD. WALA AKONG MAGAWA.”
—A.

Kinumpirma ng Scene of the Crime Operatives: ang katawan ay nasa loob ng pader nang higit isang dekada. At base sa forensic report, babae ito. At batay sa mga detalye ng damit at dental record, ang bangkay ay posibleng si Isabel Reyes—isang babaeng naitalang nawawala taong 2010. Huling nakita… sa bahay ni Mang Arturo.

IV. Ang Lihim ni Mang Arturo
Nayanig ang barangay.

Si Mang Arturo—isang kilalang pulis, disiplinado, relihiyoso—ay ngayon tinuturing na suspek sa isang krimen na natagpuan tatlong buwan matapos siyang mamatay.

Lalo pang gumulo ang usapan nang lumabas ang diary na nakabaon din sa maliit na cabinet sa study. Luma, kupas, pero mababasa pa:

“Dumating siya ulit. Umiiyak. Walang mauuwian. Wala raw ibang mapupuntahan. Tinanggap ko. Pero nung gabing ‘yon, tinangka niya akong saktan.”

“Hindi ko sinasadya. Sinakal ko siya. Tapos—nawala na siya. Hindi na gumalaw. Natakot ako. Tinago ko siya. Hindi ko na kayang lumabas. Hindi ko na alam paano haharapin ang mundo.”

Tahimik lang si Tomas habang binabasa ito sa presinto. Hindi niya lubos maisip—ang tinitingala niyang Tito, na lagi niyang kinikilala bilang bayani, ay may ganitong lihim.

Hindi siya makakain, makatulog, makangiti.

V. Ang Kwento ni Isabel
Lumabas sa imbestigasyon: Si Isabel ay dating informant ni Mang Arturo sa mga kaso ng droga. Isa siyang dating adik na gustong makapagsimula muli, at tinulungan ni Arturo para magbagong-buhay. Ngunit matapos ang isang raid na nauwi sa pagkamatay ng tatlong suspek, si Isabel ay tinarget ng mga nalalabing miyembro ng sindikato.

Nagtago siya sa bahay ni Arturo—at doon, ayon sa diary, nangyari ang insidente.

Hanggang ngayon, hindi alam kung aksidente ba talaga ito, o kung may mas malalim pang dahilan. Hindi na rin ito mapapatunayan.

Pero isang bagay ang sigurado: si Isabel ay hindi nawawala lang. Siya ay pinatay at inilibing sa dingding—at pinatahimik ng halos 13 taon.

VI. Ang Desisyon ni Tomas
Mabigat sa dibdib ni Tomas ang mga nalaman. Tinanggihan niya ang mga alok ng media. Tumangging magsalita sa TV. Pero isang gabi, habang nakaupo sa harap ng bahay, may lumapit na babae—matanda na, naka-itim, nanginginig ang kamay.

“Ako si Aling Rosa. Nanay ako ni Isabel.”

Tumayo agad si Tomas. Hindi niya alam ang sasabihin.

Hindi nagalit si Aling Rosa. Hindi sumigaw. Hindi nanampal.

Umupo siya sa tabi ni Tomas at humawak sa kamay nito.

“Anak, hindi mo kasalanan ang ginawa ng Tito mo. Pero kung may maitutulong ka para man lang bigyan ng hustisya ang anak ko… sana gawin mo.”

Kinabukasan, si Tomas na mismo ang nag-asikaso ng cremation ni Isabel.

At ang mas ikinagulat ng lahat: giniba niya ang buong study room, at ginawa itong isang mini-library para sa mga batang babae ng barangay.

Pangalan ng library?
“Isabel’s Room.”

VII. Pag-asa Mula sa Pader
Makalipas ang ilang buwan, naging mas kilala si Tomas. Hindi dahil sa skandalo, kundi sa paninindigan. Tinanggap niya ang bigat ng pangalan nila, hindi para dalhin ito habang buhay, kundi para ayusin, itama, ituwid.

Si Aling Rosa ay naging isa sa mga volunteer sa library. Tuwing Sabado, nagtuturo siya ng basic reading. Minsan, nagdadala siya ng lugaw para sa mga bata.

At tuwing tinitingnan ni Tomas ang bagong pintura sa dating pader ng study room, lagi siyang napapabuntong-hininga.

Hindi na iyon amoy patay.

Amoy libro, crayons, tsokolate.

Amoy pag-asa.

WAKAS
🕯️ Hindi lahat ng pader ay itinayo para sa proteksyon. Minsan, itinayo ito para itago ang kasalanan. Pero ang pinakamagandang paraan para gibain ang pader… ay ang gamitin ito bilang pundasyon ng pagbabago.