Nakaapak siya sa pinakamanipis na sanga, nanginginig sa lamig at kaba, habang tangan ang plastic na may laman lang na nilagang kamoteng kahoy at dalawang pirasong tuyong isda. Umiiwas sa mata ng iba, baka pagtawanan. Baka muling matawag na “dukha.” Baka muling masaktan ang damdamin.

Sa tuwing lunchtime, imbes na sumabay sa mga kaklase sa canten ay palihim siyang pumupunta sa likod ng eskwelahan. Doon, may isang malaking punong akasya—parang likas na taguan ng mga kaluluwang ayaw masilayan. Doon siya kumakain. Doon siya umiiyak. Doon siya nagtatago ng gutom at hiya.

Ang pangalan niya ay Ronnel. Grade 10 student sa isang pampublikong paaralan sa bayan ng Tumana, sa gitnang bahagi ng Laguna. Anak ng isang mangingisda at isang labandera. Tatlo silang magkakapatid. Siya ang panganay. Kaya’t kailangang magtiis at magparaya.

Araw-araw, laging kamoteng kahoy. Minsan may tuyo, minsan wala. Kapag may pasok, naghahati silang magkakapatid sa isang supot ng kanin, niluto sa lumang kalan na pinapainit gamit ang mga tuyong sanga ng niyog na pinulot nila sa tabing-dagat. Ulam? Kahit asin lang, puwede na.

Noong una, sa silong ng silid-aklatan siya tumatago para kumain. Pero nahuli siya minsan ng mga kaklase. “Ang baho ng tuyo!” sigaw ng isa. “Ano ‘yan, pagkain ng patay?” tukso ng isa pa. Simula noon, tumigil siyang kumain sa loob ng school building.

Nang madiskubre niya ang punong akasya sa likod ng paaralan, parang may nakatagpo siyang bagong mundo. Mataas, may makakapal na sanga, at malalambot ang dahon. Kaya tuwing lunchtime, umaakyat siya roon—bitbit ang baon, tahimik, nag-iisa, at nagdarasal na sana walang makakita.

Minsan, habang kumakain, may luhang tumulo sa pisngi niya. “Bakit ganito?” tanong niya sa sarili. Hindi siya humihiling ng karangyaan. Gusto lang niyang makakain ng gaya ng iba. Gusto lang niyang makaramdam ng hindi siya naiiba. Pero tila araw-araw, pinapaalala ng gutom ang kanyang realidad.

May araw na halos hindi siya pumasok sa eskwela dahil nahihilo sa gutom. Pero iniisip niya lagi ang kanyang pangarap: maging guro. Makatulong sa pamilya. Mapaaral ang mga kapatid. Kaya kahit mahirap, kahit masakit, kahit nakakahiya—patuloy siyang lumalaban.

Isang araw, habang kumakain siya sa taas ng puno, hindi niya namalayang may nakatingin pala sa kanya mula sa malayo. Isang guro—si Ma’am Teresa. Tahimik lang ito. Hindi lumapit. Pero mula noon, napapansin niyang binibigyan siya ng dagdag na tinapay kapag may feeding program.

Nagulat siya minsang may nag-abot sa kanya ng thermos. Mainit pa ang laman—sopas. “Galing kay Ma’am Teresa,” bulong ng kaklase. Hindi niya alam kung matutuwa siya o maiiyak. Pero ang alam niya: hindi na lang siya mag-isa. May nakapansin sa kanya. May nagmamalasakit.

Minsang hapon, pinatawag siya sa faculty room. Kinabahan siya. Akala niya, may kasalanan siya. Pero pagbukas niya ng pinto, sinalubong siya ng mga ngiti. “Ronnel,” sabi ni Ma’am Teresa, “may inapplyan kaming scholarship para sa’yo. Natanggap ka. Libre na tuition mo, at may buwanang allowance.”

Hindi siya nakapagsalita agad. Nakatitig lang siya sa mga guro, parang hindi makapaniwala. Noon lang siya nakaramdam ng ginhawa sa dibdib. Noon lang siya muling huminga nang maluwag, nang may pag-asa. Parang ang bigat ng mundo ay biglang nabawasan.

Nang umuwi siya, sabay niyang niyakap ang kanyang nanay. “Ma, hindi na po kayo kailangang maglaba araw-araw. Hindi na po ako kakain ng kamote lang. May allowance na po ako. Makakabili na tayo ng bigas.” Pareho silang napaluha. Pero sa wakas, luha ng tuwa.

Pagkaraan ng isang buwan, napansin ng mga kaklase niya ang pagbabago. Mas madalas na siyang nasa loob ng silid-paaralan tuwing recess. May baon na siyang tinapay at gatas. Hindi na siya umaakyat sa puno. Pero kahit may kaunting ginhawa, hindi pa rin siya nagyayabang.

Minsan, tinanong siya ng isang kaklase, “Ronnel, bakit noon lagi kang umaakyat sa puno?” Sagot niya, “Doon kasi ako puwedeng mangarap na walang humuhusga.” Tumahimik ang buong klase. Simula noon, mas naging malapit sa kanya ang mga dati’y nanunukso.

Hindi man siya ang pinakamatalino sa klase, siya ang pinakamasipag. Siya ang laging handang tumulong. Siya ang nagsisilbing inspirasyon ng mga kaklase, lalo na sa mga kapwa niyang nanggaling sa hirap. Hindi niya kinahiya ang pinanggalingan. Ginawa niya iyong lakas.

Tatlong taon ang lumipas. Graduate na siya ng Senior High. Sa speech ng valedictorian, binanggit siya. “May kaklase kaming hindi sumuko. Kahit ilang beses tinukso, kahit ilang beses nabaon sa hiya, lumaban siya. Ngayon, siya ang dahilan kung bakit kami na-inspire.”

Nagpatuloy siya sa kolehiyo gamit ang scholarship. Hindi man marangya ang buhay, natuto na siyang magtiwala sa proseso. Gabi-gabi siyang nag-aaral. Naglalakad paakyat ng bundok para makasagap ng signal at makapag-research. Wala siyang laptop. Pero meron siyang pangarap.

Sa ikatlong taon niya sa kolehiyo, nakatanggap siya ng liham mula kay Ma’am Teresa. “Ronnel, proud kami sa’yo. Hindi man kami magulang mo sa dugo, anak ka pa rin ng paaralan. Salamat sa pagpapatunay na ang kahirapan ay hindi hadlang sa tagumpay.”

Bumalik siya minsan sa punong akasya. May dala siyang sandwich at iced tea. Umakyat siya ulit, kahit matagal na niyang hindi ginagawa. Umupo sa sanga kung saan siya dating kumakain. Huminga nang malalim. Tumingin sa langit. “Salamat, Lord,” sabi niya, “Sa lahat ng biyaya.”

Pagbaba niya ng puno, may batang lalaki na nakatingin sa kanya, hawak ang plastic na may kamote. Ngumiti siya. Lumapit. “Diyan ka ba kumakain?” tanong niya. Tumango ang bata. “Walang problema,” sabi niya. “Gusto mo, samahan kita bukas? Ako ang bahala sa ulam.”

At sa araw ding iyon, nagpasya siyang maging volunteer tutor sa kanilang barangay. Nagsimula siyang magturo ng libreng klase sa mga batang hirap din sa buhay. Hindi niya kayang baguhin ang mundo, pero kaya niyang magsimula sa isa. Isa-isa. Tuloy-tuloy.

Naging guro rin siya makalipas ang ilang taon. Bumalik sa paaralan kung saan siya dating tumatakas sa hiya. Pero ngayon, siya na ang nagbibigay ng lakas ng loob sa mga batang gaya niya. Tinuruan niya sila ng hindi lang leksyon sa libro—kundi aral sa buhay.

At sa tuwing recess, kapag nakita niya ang mga batang nag-iisa, nilalapitan niya ang mga ito at tinatanong, “Kumain ka na ba?” At kapag ang sagot ay “Kamote lang po,” inaabot niya ang baon niya. At sabay silang kakain. Sa lilim ng punong akasya.

Ngayon, kilala siya sa bayan bilang “Gurong mula sa Kamote.” Pero hindi siya nahihiya sa bansag na ‘yon. Dahil sa simpleng kamote at tuyo, natutunan niyang maging matatag, magpatawad, at lumaban. At higit sa lahat, magmahal nang totoo—sa sarili, sa kapwa, sa kinabukasan.

Naging panauhin siya sa isang graduation ceremony. Sa harap ng daan-daang estudyante, sinabi niya: “Ang hirap ay hindi kahihiyan. Ang kahihiyan ay ang sumuko sa pangarap. Kumapit ka, kahit kamote lang ang baon mo. Baka bukas, ikaw na ang maghahatid ng tinapay sa iba.”

Sa huli, hindi tungkol sa pagkain ang kwento niya. Kundi tungkol sa kung paanong ang simpleng gutom ay naging daan sa kabusugan ng kaluluwa—dahil sa tiwala, tiyaga, at tunay na malasakit ng mga taong hindi namimili ng tutulungan.