Sa isang malawak na lupain sa probinsya, nakatayo ang isang malaking bahay na bato. Dati, puno ito ng tawanan at pagmamahal, pero mula nang mamatay ang asawa ni Lola Ising at umuwi ang kanyang kaisa-isang anak na si Enrico kasama ang asawa nitong si Stella, napalitan ang saya ng takot at lungkot. Si Lola Ising, sa edad na walumpu, ay mahina na. Nagsisimula na rin siyang makalimot. Ang inakala niyang mag-aalaga sa kanya sa kanyang pagtanda ay siya pa palang magiging verdugo ng kanyang huling mga taon. Si Enrico, na pinalaki niya sa layaw at pinag-aral sa mamahaling unibersidad, ay lumaking sunud-sunuran sa asawang si Stella na walang ibang inisip kundi ang mana.

Ang trato nila kay Lola Ising ay mas masahol pa sa katulong. Inilipat nila ang matanda mula sa master bedroom papunta sa isang maliit at maalikabok na bodega sa likod ng bahay. Ang rason ni Stella? “Mabaho si Nanay, amoy lupa. Nakakahiya sa mga amiga ko kapag bumibisita.” Tahimik lang na tumatanggap si Lola Ising. Mahal niya ang anak. Iniisip na lang niya na siguro ay pagod lang si Enrico sa trabaho kaya hindi siya maipagtanggol. Ang tanging kakampi ni Lola Ising ay si Teresa, ang kasambahay na matagal nang naninilbihan sa pamilya. Si Teresa ang palihim na nagbibigay ng masarap na pagkain kay Lola kapag tinitipid ito nina Stella.

Isang maulan na hapon, naghanda ng isang grandiosong party sina Enrico at Stella. Darating daw ang mga business partners ni Enrico. “Nanay,” banta ni Stella, “Diyan ka lang sa kwarto mo. Huwag na huwag kang lalabas. Ayokong makita ka ng mga bisita na ganyan ang itsura mo. Nakakasira ka ng view.” Tumango si Lola Ising. Pero bandang alas-kwatro, nakaramdam ng matinding uhaw ang matanda. Wala nang tubig sa kanyang pitsel. Dahil nanginginig sa uhaw, at dahil alam niyang abala si Teresa sa kusina, nagpasya siyang lumabas sandali para kumuha ng tubig.

Sa kasamaang palad, paglabas niya ng bodega, dumaan siya sa garden kung saan naka-set up ang mga mamahaling vase at dekorasyon para sa party. Dahil sa labong mata at hina ng tuhod, napatid si Lola Ising sa isang wire. Bumagsak siya. Sa pagbagsak niya, nahila niya ang mantel ng isang mesa. “BLAG!” Bumagsak ang mga mamahaling kristal at imported na alak. Nabasag ang lahat. Nagulat ang mga bisita na kadarating lang. Nanlaki ang mata ni Stella. “Ang vase ko! Ang alak! Diyos ko!”

Mabilis na lumabas si Enrico. Nang makita niya ang nangyari, nagdilim ang kanyang paningin. Hindi niya nakita ang nanay niyang sugatan sa sahig. Ang nakita niya ay ang kahihiyan at ang perwisyo. “Ano ba yan?! Sinabi nang huwag lalabas eh!” sigaw ni Enrico. Nilapitan niya ang ina, hindi para tulungan, kundi para hablutin sa braso. “Enrico, anak… nauuhaw lang ako…” mangiyak-ngiyak na paliwanag ni Lola. “Uhaw?! Dahil sa uhaw mo, sinira mo ang party ko! Palamunin ka na nga lang, perwisyo ka pa!”

Sa harap ng mga bisita at mga kapitbahay na nakadungaw, kinaladkad ni Enrico ang kanyang ina palabas ng gate. Umuulan nang malakas noon. Ang daan ay maputik. “Diyan ka! Diyan ka bagay sa labas! Para kang asong hindi tinuturuan!” sigaw ni Enrico sabay tulak kay Lola Ising. Bumagsak ang matanda sa putikan. Ang kanyang puting duster ay naging kulay tsokolate. Ang kanyang mukha ay nalagyan ng putik. Nanginginig siya sa lamig at sa sakit ng katawan, pero mas masakit ang pagkadurog ng kanyang puso. Ang anak na inaruga niya, ang anak na hindi niya pinadapuan ng lamok noong sanggol pa, ay siya palang magtutulak sa kanya sa putikan.

“Enrico! Tama na ‘yan! Nanay mo ‘yan!” sigaw ni Teresa na tumakbo palabas para tulungan si Lola. “Bitawan mo siya!” bulyaw ni Enrico. “Isa ka pa! Kampihan mo ang matandang ‘yan! Lumayas kayong dalawa! Huwag na kayong babalik!” Isinara ni Enrico ang malaking gate. Rinig na rinig ang tawanan ni Stella sa loob, tila ba isang palabas lang ang nangyari. Naiwan si Lola Ising at si Teresa sa labas, basang-basa, habang ang ulan ay humahalo sa kanilang mga luha.

Habang pilit na itinatayo ni Teresa si Lola Ising, may humintong isang itim na luxury car sa tapat nila. Bumaba ang isang lalaking naka-amerikana, may dalang payong. Si Attorney Robles, ang matagal nang abogado ng pamilya at matalik na kaibigan ng yumaong asawa ni Lola Ising. Nakita niya ang buong pangyayari. Nakita niya kung paano tinulak ni Enrico ang ina nito. Agad na sumugod ang driver at ang abogado para alalayan ang matanda. “Doña Isabel! Diyos ko, anong ginawa nila sa inyo?” gulat na tanong ng abogado.

“Attorney…” mahinang bulong ni Lola Ising. “Wala na akong anak… wala na…”

Nag-apoy sa galit si Attorney Robles. Pinapasok niya si Lola Ising at si Teresa sa kanyang kotse para makapagpatuyo at makapagpahinga sandali. Pagkatapos, kinuha niya ang kanyang briefcase. “Teresa, alagaan mo muna si Doña Isabel dito sa kotse. May tatapusin lang ako sa loob.”

Bumaba si Attorney Robles at kinalampag ang gate. Binuksan ito ng guard. Dire-diretsong pumasok ang abogado sa garden kung saan nagsisimula na ulit ang party. Nang makita siya ni Enrico, bigla itong ngumiti. “Attorney! Buti naman at dumating ka! Dala mo na ba ang mga papeles? Yung transfer of title? Pirma na lang ni Nanay ang kulang, ‘di ba? Hayaan mo, pipilitin ko siyang pumirma mamaya. Nasa labas lang nagpapalamig ng ulo.”

Pinatay ni Attorney Robles ang music. Tumahimik ang paligid. Tiningnan niya si Enrico at Stella nang may pandidiri. “Wala akong dalang transfer of title, Enrico. Ang dala ko ay ang huling testamento ng Nanay mo na binago namin noong nakaraang linggo, nang magsumbong siya sa akin na sinasaktan niyo siya.”

Namutla si Enrico. “A-Anong ibig mong sabihin?”

Binuksan ni Attorney Robles ang folder at binasa nang malakas ang dokumento sa harap ng mga bisita. “Ayon sa Article 765 ng Civil Code of the Philippines, ang anumang donasyon o mana ay pwedeng bawiin dahil sa ‘ingratitude’ o kawalan ng utang na loob. At sa nakita ko ngayong araw, sobra-sobra pa sa ingratitude ang ginawa mo.”

Nagpatuloy ang abogado, ang boses ay umaalingawngaw sa buong garden. “Sa bagong testamento ni Doña Isabel, ikaw, Enrico, ay tinatanggalan ng karapatan sa lahat ng ari-arian. Ang bahay na ito, ang mga lupain sa probinsya, ang mga bank account, at ang kumpanya—lahat ay binabawi. Wala kang makukuha ni isang sentimo.”

“Hindi pwede ‘yan! Anak niya ako! Ako ang tagapagmana!” sigaw ni Enrico, na ngayon ay pinagpapawisan na nang malapot kahit umuulan.

“Anak?” sarkastikong sagot ni Attorney Robles. “Ang tunay na anak, hindi tinatapon ang ina sa putikan. At para sa kaalaman mo, ang bahay na ito ay nakapangalan pa rin kay Doña Isabel. At dahil ako ang kanyang legal counsel, may utos ako ngayon na paalisin kayo sa pamamahay na ito. NGAYON DIN.”

“Teka, Attorney! Baka pwedeng pag-usapan!” singit ni Stella, na biglang nagbago ang tono at nagmukhang maamong tupa. “Mainit lang ang ulo ni Enrico kanina! Mahal namin si Nanay!”

“Huli na ang lahat, Stella,” sagot ng abogado. “May CCTV ang gate. Nakita ko, at nakita ng batas ang ginawa niyo. At may isa pang nakasaad sa testamento.” Tumingin ang abogado sa labas ng gate kung saan nakadungaw si Teresa mula sa kotse.

“Ang kalahati ng yaman ni Doña Isabel ay ido-donate sa mga home for the aged. At ang natitirang kalahati, kasama na ang pamamahala sa bahay na ito, ay ipinagkakatiwala niya kay Teresa.”

“Ano?!” halos lumuwa ang mata ni Enrico. “Sa katulong?! Hibang na ba si Nanay?!”

“Si Teresa ang nagpaka-anak sa kanya noong mga panahong nagpaka-hayop ka,” madiing sagot ng abogado. “Si Teresa ang nagpunas ng luha niya, nagpakain sa kanya, at nagmahal sa kanya na parang tunay na ina. Dugo ang nag-uugnay sa inyo, Enrico, pero ang puso ang nagdidikta ng tunay na pamilya.”

Sa puntong iyon, bumaba si Lola Ising sa kotse. Naka-alalay sa kanya si Teresa. Kahit marumi ang damit, taas-noo siyang naglakad pabalik sa gate. Tumakbo si Enrico at lumuhod sa putikan sa harap ng ina. Niyakap niya ang binti ni Lola Ising. “Nay! Nay, patawarin niyo ako! Nagkamali ako! Huwag niyo akong palayasin! Saan kami pupulutin? Nay, anak niyo ako!”

Tinitigan ni Lola Ising ang anak na nakaluhod sa putik—sa parehong putik kung saan siya tinulak nito kanina. Tumulo ang luha ng matanda, pero buo ang kanyang loob. Hinawakan niya ang pisngi ni Enrico.

“Pinapatawad na kita, anak,” mahinang sabi ni Lola Ising.

Nagliwanag ang mukha ni Enrico. “Salamat, Nay! Salamat!”

“Pinapatawad kita,” pagpapatuloy ni Lola Ising, “para sa ikatatahimik ng kaluluwa ko. Pero hindi ibig sabihin noon ay hahayaan kitang saktan ulit ako. Ang pagpapatawad ay pagpapalaya sa galit, pero ang tiwala… ang tiwala, Enrico, kapag nabasag na, mahirap nang buuin. Kailangan mong matuto. Kailangan mong maramdaman ang hirap para malaman mo ang halaga ng meron ka.”

Tinanggal ni Lola Ising ang kamay ni Enrico sa binti niya. “Umalis na kayo. Matanda na ako. Gusto ko nang mamuhay nang payapa kasama ang mga taong tunay na nagmamahal sa akin.”

Tumalikod si Lola Ising at pumasok sa gate kasama si Teresa at ang abogado. Isinara ng mga guard ang malaking bakal na pinto sa mukha ni Enrico at Stella. Naiwan silang dalawa sa labas, sa gitna ng ulan at putik, habang ang mga bisita ay nagsi-alisan na rin dahil sa kahihiyan.

Nawala ang lahat kay Enrico. Ang bahay, ang yaman, ang mga kaibigan. Napilitan silang mangupahan sa isang maliit na kwarto. Nagtrabaho si Enrico bilang kargador sa palengke, at si Stella ay namasukan bilang labandera. Doon nila naramdaman ang hirap na dinanas ng kanilang ina. Doon nila narealize na ang kayamanan ay hindi nasusukat sa pera, kundi sa pagmamahal ng pamilya na tinapon nila.

Si Lola Ising naman ay namuhay nang masaya at mapayapa sa piling ni Teresa. Inalagaan siya nito hanggang sa huling hininga niya. Napatunayan ng kwentong ito na ang karma ay totoo, at ang pagsisisi ay laging nasa huli. Ang anak na hindi marunong lumingon sa pinanggalingan at walang respeto sa magulang ay tiyak na dadanasin ang lupit ng tadhana.

Kayo mga ka-Sawi, kung kayo si Lola Ising, mapapatawad niyo pa ba si Enrico at bibigyan ng pangalawang pagkakataon? O tama lang ang desisyon niyang putulin na ang ugnayan para sa kanyang kapayapaan? Mag-comment sa ibaba at i-tag ang mga kakilala niyo na dapat makabasa ng aral na ito! 👇👇👇