Lumalangitngit ang gate ng sementeryo habang dahan-dahang pumapasok ang isang dalagang naka-uniporme. May bag siya sa balikat at bulaklak sa kamay. Sa mata niya, nangingilid ang luha. Huminto siya sa isang nitso. Isa siyang anak na ulila, pero may panibagong dahilan.

Ako si Chloe, labing-walong taong gulang, senior high school student. Isa akong ulila. Una kaming iniwan ng papa ko, at makalipas ang ilang taon, si Mama naman ang kinuha ng sakit. Simula noon, ako na lang mag-isa. Sa likod ng lakas ko, may gabi-gabing takot at walang hanggang pangungulila.

Wala kaming yaman. Si Mama ay nagtinda ng yelo, naglalako ng suka, at minsan ay naglalabada kahit masama ang pakiramdam. Ako naman ay laging working student. Kahit pagod sa klase, kailangan kong tumulong sa paghahanap ng pagkain. Lahat ginawa namin—basta lang makatawid at mapagpatuloy ang pag-aaral ko.

Nang maospital si Mama dahil sa problema sa baga, halos mabaliw ako. Ako ang nagbantay, ako ang nag-asikaso ng papeles. Ilang araw siyang lumaban. Ilang gabi akong walang tulog. Pero isang madaling araw, pinatawag ako ng doktor. “Pasensiya ka na, anak… hindi na niya kinaya.” Tumigil ang mundo ko.

Wala kaming pera. Wala rin akong kamag-anak na tumulong. Kaya nakiusap ako sa punerarya na baka puwedeng hulugan ang kabaong at burol. Binigyan nila ako ng tatlong araw. Sa tatlong araw na ’yon, wala akong ginawa kundi lumuhod at magmakaawa. Para lang may mailibing si Mama nang maayos.

Nang bumalik na ako sa school ay doon ko unang nakita—si sir Angelo. Substitute teacher sa paaralan namin. Limampung taong gulang, balo, at laging tahimik. Nakita niya akong umiiyak sa guidance office habang hawak ang abiso mula sa punerarya. Nilapitan niya ako. “May maitutulong ba ako?” ’yan lang ang tanong niya. Pero nabago ang lahat.

Hindi ko agad sinagot. Pero dahil wala na akong malapitan, napakuwento ako. Tahimik lang siya. Maya-maya, inabot niya ang sobre. “Pambili mo ng kabaong at panglibing. Wala akong anak, pero gusto kong matulungan ka.” Napatitig ako sa kanya, naguguluhan. Pero sa puso ko, may biglang kirot ng pag-asa.

Pagkatapos ng libing ni Mama, hindi ko na siya nakita. Ayon sa iba, tapos na raw ang kontrata niya sa school. Kaya bumalik ako sa pagtitinda ng pastillas at paglilinis ng bahay. Pero isang hapon, may lumapit na kotse sa tapat ng simbahan habang naglalako ako. Si sir Angelo.

“Chloe, kumusta ka na?” tanong niya, may dalang pagkain. Doon nagsimula ang madalas naming pagkikita. Tuwing Sabado, pinapakain niya ako, tinatanong kung nakakapag-aral pa. Unti-unti kong naramdaman ang lambing ng isang taong handang umalalay. Hindi siya nagmadali. Tahimik lang siyang nagmamasid at laging andyan kapag ako’y naghihingalo sa hirap.

Minsang umuulan, naghintay siya sa labas ng bahay ng pinagtatrabahuhan ko. Inabutan niya ako ng kapote at tinapay. “Kung gusto mo, dito ka na tumira. Wala kang iisipin sa pagkain at renta.” Tahimik lang ako, pero ang totoo, para akong nauuhaw na inalok ng malamig na tubig—hindi ko na tinanggihan.

Mula noon, sa bahay na niya ako nanirahan. May sarili akong kwarto, may mainit na pagkain, at may taong laging nakamasid sa pag-uwi ko. Hindi ko alam kung tama, pero ang puso ko, unti-unting tumitibok muli. Hanggang sa isang gabi, habang nagtitimpla siya ng salabat, tinanong niya ako ng diretso.

“Pwede ba kitang mahalin, Chloe?” Hindi ko alam ang isasagot. Umiyak ako. “Hindi ko alam kung kaya ko pa. Pero gusto ko ng may kakampi. Gusto kong may tahanan.” Hinawakan niya ang kamay ko—malaki, magaspang, pero mainit. “Ako na lang ang umalalay sa ’yo,” aniya. At doon nagsimula ang lahat.

Naging kami.

Hindi ko na rin kinailangang itanggi sa sarili ko. Hindi lang dahil sa tulong, kundi dahil may respeto siya. Hindi niya ako sinaktan. Hindi niya ako pinilit. Binigyan niya ako ng tahanan, hindi tirahan. Binigyan niya ako ng lakas, hindi kahinaan. At higit sa lahat—minahal niya ako nang buo.

Pero hindi lahat ay nakakaintindi.

May mga tingin sa akin sa eskuwelahan. May mga bulong. “User.” “Gold digger.” “Nakakahiya.” Pero wala silang alam. Hindi nila alam ang gutom. Hindi nila alam ang sakit. Hindi nila alam ang bawat gabi ng iyak, habang may hawak akong papel na hindi ko maintindihang sagutan dahil sa pagod.

Sa gitna ng lahat, nanatili si sir Angelo. Isinasama niya ako sa grocery, sa simbahan, at minsan sa biyahe sa probinsya. Pinapasok niya ako sa foundation na nagbigay sa akin ng scholarship. Hindi siya kailanman naging mapang-angkin. Hindi siya kailanman nagtanong kung mahal ko ba siya. Basta, basta andyan siya.

Isang araw, habang pauwi kami galing school, huminto siya sa tapat ng simbahan. “Chloe,” aniya, “kung papayag ka, gusto kitang pakasalan. Hindi dahil sa utang na loob, kundi dahil gusto kitang ituring na kapareha habang buhay.” Hindi ako nakasagot. Umiyak lang ako habang nakayakap sa kanya sa loob ng kotse.

Pagkauwi, nagsulat ako ng liham. “Sir Angelo, hindi ko alam kung tama. Pero alam kong totoo ang nararamdaman ko. Hindi ito dahil sa awa. Hindi ito dahil sa pangangailangan. Gusto kong piliin ka, dahil sa ’yo ko nahanap ang lakas—at pagmamahal—na hindi ko natagpuan kahit sa sarili kong ama.”

Ngayon, graduating na ako. Isa akong honor student. Scholar ako ng isang organisasyon. May part-time na rin ako sa isang tutorial center. At ngayong araw na ito, binalikan ko si Mama. Kasama ko si sir Angelo sa sementeryo. Suot ko ang uniporme. Niyakap ko siya habang nakatingin sa nitso ni Mama.

“Mama,” bulong ko, “pasensiya ka na kung ito ang landas ko. Pero mahal niya ako, Mama. Hindi ako nagkulang sa pangarap. Sa totoo lang, sa kanya ko nahanap ang lakas na sinimulan mo. Sa kanya ko naramdaman na may halaga pa rin ako kahit iniwan na tayo ng lahat.”

Lumuhod ako sa tabi ng puntod. Niyakap ako ni sir Angelo mula sa likod. Umiyak ako, pero hindi sa sakit—sa pasasalamat. Dahil kahit wala na si Mama, may dumating na kapalit. Hindi para palitan siya bilang ina, kundi para ipagpatuloy ang pagmamahal at pag-aarugang minsang nawala sa mundo ko.

“Chloe,” sabi niya, “salamat kasi hindi mo ako kinahiya.” Tumango ako. “Kahit ulit-ulitin pa ng iba na mali tayo, basta sa puso ko, alam kong tama. At higit sa lahat, ikaw ang dahilan kung bakit ayokong mamatay na walang naiwan.” Umiyak na rin siya. Dalawang magkaibang mundo, pero iisang layunin.

Paglabas namin sa sementeryo, huminto kami sa labas ng simbahan. Binuksan niya ang kanyang maliit na kahon—may maliit na singsing. Walang brilyante, walang mamahaling bato. Tanging simpleng bilog ng pangako. “Chloe,” tanong niya, “hindi ko kailangan ng oo ngayon. Pero kung sakali, gusto kong malaman mong seryoso ako sa’yo.”

Ngumiti ako. “Baka hindi ngayon, sir Angelo. Pero pag tapos ko na ang kolehiyo… baka pwede na.” Tumango siya. “Hintayin ko.” Sa mga mata niya, walang pag-aalinlangan. Sa mata ko, wala na ring takot. Sa mundong ginugupo kami ng panghuhusga, kami ang nagpapatunay na pagmamahal ay lumalampas sa edad.

Sa paglalakad pauwi, hawak ko ang kamay niya. Malamig ang simoy ng hangin, pero mainit ang palad niya. Sa mata ng iba, isa akong batang babae na nagkamali. Pero sa puso ko, ako ang batang babaeng lumaban. Para sa pangarap. Para sa pagmamahal. Para sa akin. Para kay Mama.

Makalipas ang dalawang taon, tapos na ako sa pag aaral at sa awa ng diyos take one lamg ako sa board exam. Balik ako sa lugar kung saan una akong sinuyo ng kapalaran—ang paaralang minsang naging kanlungan ko. Pumasok ako sa opisina ng principal upang mag update sa aking application.

Paglabas ko ng opisina, may naghihintay na lalaking may hawak na bouquet. Si sir Angelo. Medyo puti na ang buhok, pero pareho pa rin ang init ng tingin niya. “Kumusta ang application mo?” tanong niya. “Tanggap ako,” sagot ko. Niyakap niya ako. Sa dami ng pinagdaanan namin, wala nang mas hihigit pa sa yakap niyang iyon.

Makalipas ang ilang buwan, habang nasa bakasyon ang mga estudyante, naisip naming bumalik sa probinsya niya—isang maliit na bayan sa Quezon. Doon ko unang naramdaman ang katahimikan ng bukid, ang halakhak ng mga bata sa ilog, at ang tunog ng kampana sa maliit na kapilya tuwing hapon.

“Dito ako lumaki,” aniya habang hawak ang kamay ko. “Dito rin kita gustong pakasalan.” Natawa ako. “Akala ko ba sabi mo, pagkatapos ko ng college?” “Eh tapos ka na, ‘di ba?” biro niya. Tumango ako, ngunit hindi ko alam na may inihanda na pala siyang simpleng seremonya, sa ilalim ng punong mangga kung saan daw siya unang natutong mangarap.

Iisang saksi—ang kalangitan. Ilang kaibigan, ilang kapitbahay, at ang pari ng kapilya. Suot ko ang simpleng puting bestida na hiniram lang namin sa foundation. Sa kamay ko, hawak ko ang mumurahing bulaklak na siya rin ang pumitas sa bakuran. Pero sa puso ko, pakiramdam ko, ako ang pinakamagandang nobya sa mundo.

“Chloe, hindi kita kayang dalhin sa mamahaling restaurant, o regaluhan ng alahas,” bulong niya sa seremonyang iyon. “Pero kaya kitang yakapin sa bawat gabi ng pagod. Kaya kitang ipagluto sa bawat umagang walang gana. Kaya kitang hintayin, gabayan, at damayan habang buhay.”

“Sir Angelo,” tugon ko, “hindi kita minahal para sa pera. Minahal kita dahil ikaw ang unang naniwala na kaya ko, kahit ako na mismo ang hindi na naniniwala sa sarili ko. Minahal kita kasi hinayaan mong mahalin kita, kahit maraming tutol.”

Pagbalik namin sa lungsod, nag-umpisa ang bago naming buhay. Ako bilang guro. Siya naman bilang isang full-time writer sa bahay. Ganoon ang buhay naming dalawa. Tahimik. Simple. Masaya. Minsan may bumubulong pa rin sa likod ng mga mata ng iba, pero wala na kaming pakialam. Wala na kaming kailangang patunayan.

Makalipas ang isa pang taon, may mas masaya pa kaming balita—buntis ako. Sa una, hindi ako makapaniwala. “Hindi na raw ako pwede,” sabi ng doktor noon kay sir Angelo. Pero sabi nga ng langit, kapag tunay ang pagmamahalan, laging may milagro.

Naging babae ang anak namin—pinangalanan naming Angela Faith. Angela mula sa ama niyang si Angelo, at Faith, dahil sa pananampalatayang hindi nawala kahit kailan.

Ngayon, si Angela ay tatlong taong gulang. Malambing. Madaldal. Mapagmahal. Gusto niyang maging guro rin, gaya ko. Minsan, hinihiga niya sa lamesa ang mga laruan niya at sasabihing, “Class, listen!” Tinitingnan ko siya, at sa puso ko, alam kong tama lahat ng pinili ko.

Ngayon, sa bawat graduation ng mga estudyante ko, palagi akong napapatingin sa mga batang tila nawawala sa direksyon. At palagi ko silang nilalapitan. Hindi bilang guro, kundi bilang dating ako—isang batang naulila, nilamon ng lungkot, pero niligtas ng isang pag-ibig na hindi inaasahan.

At sa bawat yakap ni sir Angelo bago ako pumasok sa klase, at sa bawat “Ingat, mahal ko,” niyang bulong habang papasakay ako ng jeep, alam ko sa sarili ko—hindi ako nagkamali.

Hindi lahat ng pag-ibig ay nauunawaan. Pero ang tunay na pagmamahal, kahit ilang taon ang pagitan, kahit ilang tao ang tutol—lagi itong nagtatagumpay kapag totoo.