Sa labis na pinagdedebatehang tanawin ng pulitika sa Pilipinas, kung saan ang mga pangalan ay mabilis na umaangat at bumabagsak, kakaunti ang nananatiling matatag at pamilyar tulad ng kay Senador Francis “Chiz” Escudero. Kilala bilang isang beterano sa Senado, ang kanyang pangalan ay naging kasingkahulugan ng mahabang panunungkulan at paulit-ulit na tagumpay sa eleksyon. Ngunit sa pagkakataong ito, hindi ang kanyang mga panukalang batas o ang kanyang matalinong talumpati ang bumubulabog sa pampublikong diskurso, kundi isang nakakagulat na ethics complaint na naglalagay ng malaking marka sa kanyang pangalan at nagbubukas ng pintuan sa isang mas malalim na pagtatanong tungkol sa integridad ng ating sistema ng gobyerno. Ang tanong na nasa isip ng marami: Ang kontrobersiyang ito ba ang magpapatatag pa sa kanyang posisyon, o ito na ang simula ng isang pagbabago sa kanyang kinabukasan sa pulitika?

Ang ugat ng isyu ay nagsimula nang may maghain ng isang ethics complaint laban kay Senador Escudero. Ayon sa reklamo, nakatanggap diumano si Escudero ng P30 milyong campaign contribution mula sa isang kumpanyang may aktibong kontrata sa gobyerno. Sa unang tingin, ang halagang ito ay sapat na upang maging kapansin-pansin, ngunit ang mas nakakabahala ay ang pinagmulan nito. Sa ilalim ng batas, malinaw na ipinagbabawal ang pagtanggap ng ganitong uri ng donasyon mula sa mga kontratista ng gobyerno—isang probisyon na idinisenyo upang maiwasan ang conflict of interest at masiguro ang patas na proseso sa pagpili ng mga supplier ng pamahalaan.

Ang inaasahang pagtanggi sa paratang ay hindi nangyari. Sa halip, sa isang hakbang na ikinagulat ng marami, tahasang inamin ng senador na tinanggap niya ang pondo. Ang kanyang depensa? Ginagawa rin naman daw ito ng ibang pulitiko. Ang pahayag na ito, bagama’t marahil ay may katotohanan sa konteksto ng nakasanayang pulitika, ay nag-iwan ng malaking butas sa pananaw ng publiko. Kung ginagawa rin ito ng iba, ibig bang sabihin ay tama na ito? Ang sagot ay lumiliwanag sa pagtatangka na linawin ang etikal na pamantayan sa public service, na dapat ay higit pa sa nakasanayan.

Ang usapin ay lalong lumala nang suriin ng abogadong nagsampa ng kaso ang financial statements ng kumpanyang nagbigay ng donasyon. Isang kapansin-pansing anomaliya ang kanilang natuklasan: isang halagang P35 milyon na bigla na lamang naglaho sa record. Sa unang pagkakataon, malinaw itong nakalista bilang “retained earnings.” Ngunit sa sumunod na taon, binago ang numero, at walang maayos na paliwanag kung bakit ito nabawasan. Walang footnote, walang malinaw na dokumentasyon kung saan napunta ang perang iyon. Ang mas nakakabahala, ang halagang ito ay halos katumbas ng P30 milyong donasyong natanggap ni Escudero. Nagkataon lamang ba ito, o may mas malalim na koneksyon?

Bukod pa rito, isa pang nakababahalang detalye ang lumutang. Matapos ang nasabing donasyon, kapansin-pansing lumobo ang mga kontrata ng kumpanyang iyon sa gobyerno. Mula sa dating daan-daang milyong proyekto, bigla itong umabot sa bilyon-bilyong piso pagkatapos ng eleksyon. Ang karamihan sa mga proyektong ito ay nakatuon sa Sorsogon, ang probinsya kung saan may malalim na impluwensya si Senador Escudero. Ang ganitong pagkasunod-sunod ng mga pangyayari ay hindi maiiwasang magdulot ng matinding pagdududa sa publiko. Kahit walang direktang ebidensya na nagpapatunay na ang donasyon mismo ang naging kapalit ng mga kontrata, ang malinaw na “conflict of interest” ay hindi maikakaila.

Bilang isang beterano sa pulitika at bilang isang Senador na matagal nang nasa serbisyo, dapat ay mas naging maingat si Escudero sa pagtanggap ng donasyon. Ang halagang P30 milyon ay hindi simpleng bagay lamang; ito ay malaking halaga na may kakayahang magpalit ng desisyon at makaimpluwensya sa mga proseso. Responsibilidad ng mga opisyal ng gobyerno na tiyakin ang kalinisan at kalinawan ng pinagmulan ng kanilang pondo. Kapag sila mismo ang kumikilos ng taliwas dito, paano pa aasahan ng mga tao ang kanilang pamumuno at ang kanilang pangako sa tapat na serbisyo?

Sa ilalim ng batas ng Pilipinas, ang mga Senador ay hindi maaaring basta-basta ma-impeach tulad ng ibang matataas na opisyal. Ang tanging paraan upang masuri ang kanilang asal at pananagutan ay sa pamamagitan ng ethics committee sa Senado. Doon dadaan ang reklamo, at doon malalaman kung may pananagutan nga ba si Escudero. Ngunit alam ng marami na ang ganitong proseso ay madalas na mabagal at nauuwi lamang sa mahahabang pagdinig na walang malinaw na resolusyon. Ang kasaysayan ng Senado ay nagpapakita ng isang tendensiya na protektahan ang kanilang mga miyembro, na nagpapahirap sa paghahanap ng hustisya at pananagutan.

Ayon sa batas, malinaw na ipinagbabawal ang pagtanggap ng donasyon mula sa sinumang may kaugnayan sa mga kontrata ng gobyerno. Kaya kahit sabihin pa ng kumpanya na hindi sila direktang kontratista, kung halos iisang tao lamang ang may-ari at nagpapatakbo ng negosyo, malinaw na mayroon talagang conflict of interest. Ang punto rito ay hindi lang basta kung tinanggap ang pera, kundi kung saan mismo nanggaling ang halagang iyon—saan nga ba naglaho ang P35 milyon sa financial statement, at bakit tila tugma ito sa donasyong ibinigay sa senador?

Mas nagiging komplikado ang usapin dahil hindi lang isang kumpanya ang sangkot. May isa pang kompanya na halos parehong tao rin ang may-ari. Ito ay isang supplier sa panahon ng pandemya, kung saan sinuspinde ang procurement law. Dahil dito, mabilis na naibigay ang mga kontrata at hindi na dumaan sa masusing proseso. Gaano nga ba kalaki ang kinita ng kumpanyang ito sa mga proyektong nakatali sa pamahalaan, at bakit tila paulit-ulit na sila ang nagiging paboritong supplier, lalo na sa probinsya kung saan may impluwensya si Escudero?

Kung titingnan ang kabuuan, hindi na ito simpleng isyu lamang ng isang senador na tumanggap ng pera. Malinaw na may mas malalim na problema sa mismong sistema ng pamahalaan. Hindi maiiwasang itanong kung paano nakakalusot ang ganitong klase ng galawan. May mga accountant na pumipirma at nagsasabing tama ang mga libro ng kumpanya, ngunit kapag may nawawalang halaga at walang maayos na paliwanag, hindi ba’t responsibilidad nilang ipaliwanag sa publiko kung ano ang nangyari? Kung mali ang financial statement, paano pa mapagkakatiwalaan ang mga kontratang hawak nila?

May nagsasabi rin na hindi lang si Escudero ang dapat tingnan sa kasong ito. Ang mismong proseso ng pagpopondo ng kampanya at ang kakulangan ng masusing pag-audit sa mga donasyon ay malaking butas sa ating sistema. Sa kasalukuyan, basta ideklara lang ng isang kandidato na may donasyong natanggap ay parang sapat na iyon. Walang masinsinang pagsisiyasat kung saan galing ang pera at kung may kaugnayan ba ito sa mga kontrata ng gobyerno. Dahil dito, madaling maabuso ang sistema at natatabunan ang tunay na pinagmulan ng mga pondong ginagamit sa eleksyon.

Ngunit sa kabila ng lahat, isa pang malaking hadlang ang mismong Senado. Alam ng marami na madalas protektahan ng mga senador ang isa’t isa. Ang isang larawan matapos ang talumpati ni Escudero, kung saan marami sa kanyang kapwa senador ang lumapit at nakipagkamay sa kanya, ay nagpapakita ng ganitong dinamika. Kung ganyan ang sitwasyon, paano nga ba uubra ang ethics complaint? May posibilidad na hindi ito seryosuhin at manatili lamang sa committee nang walang malinaw na aksyon.

Gayunpaman, ang paniniwala ng mga nagsampa ng kaso ay may ilan pa ring senador na handang pumanig sa tama. May ilan na maaaring magdesisyon batay sa interes ng bayan at hindi ng kanilang kapartido o kaibigan. Mahalagang tandaan na ang pagiging senador ay hindi karapatan na nakatatak habang-buhay. Isa itong posisyon na may kalakip na responsibilidad. Kung hindi ito igagalang, nawawala lang ang dignidad ng institusyon.

Kaya sinasabi ng mga nagrereklamo na kailangan itong imbestigahan. Kailangan bigyan ng pagkakataon si Escudero na magpaliwanag. Ngunit dapat ding malinaw ang magiging resulta. Kung may nilabag, dapat may parusa. Kung wala, dapat malinaw na maipakita kung saan nanggaling ang pera at bakit may mga nawawalang halaga sa mga libro ng kumpanya. Hindi na ito usapin lang kung mahirap intindihin ang mga dokumento o kulang ang paliwanag ng kumpanya. Ang tunay na tanong ay kung may tapang ba ang Senado na kumilos at ipaglaban ang tama.

Bilang dating Senate President, hawak ni Escudero ang isa sa pinakamakapangyarihang posisyon sa pamahalaan. Siya ang pumipirma sa pambansang budget. Hindi basta dumadaan ang pondo ng gobyerno kung hindi ito aprobado ng liderato ng Senado. Ibig sabihin, may kakayahan siyang makaapekto sa alokasyon ng pondo, kabilang na ang mga proyektong napupunta sa kanyang probinsya. Kaya nga malinaw na kung may kompanya na nagbibigay ng malaking donasyon at pagkatapos ay biglang lumaki ang kontrata nito, normal lang na may halong pagdududa ang publiko na hindi maaaring isantabi.

Ayon sa mga nagrereklamo, nakita raw na lumobo ang kontratang hawak ng kumpanyang pagmamay-ari ni Lawrence Lubiano matapos ang eleksyon. Ang dating proyekto na nasa daan-daang milyon lamang ay umabot na ng bilyon-bilyon, at karamihan ng mga kontrata ay naka-focus sa Sorsogon. Hindi man direktang masabi na ang donasyon ang naging dahilan, malinaw pa rin na may pagkakasunod-sunod ng pangyayari na kailangan ipaliwanag. Kung wala talagang masama, bakit tila nagtutugma ang mga galaw ng pera at proyekto?

Dagdag pa rito, hindi maitatanggi na ang pirma ng Senate President sa General Appropriations Act (GAA) ay mahalaga. Bilang abogado at beterano sa pulitika, tiyak na alam ni Escudero ang laman ng bawat pahina ng budget. Kung ganoon, hindi ba’t natural lang na itanong kung paano nasiguro na makakakuha ng malaking bahagi ang kumpanyang konektado sa nagbigay ng donasyon sa kanya? At kung totoo ngang walang pakialam si Escudero, bakit sa probinsya niya naka-focus ang mga kontrata?

Ngayon, malinaw na ang susi sa mas malalim na imbestigasyon ay ang testimonya mula sa mga nasa mismong proseso ng pagpapatupad ng mga proyekto. Halimbawa, ang district engineer na humahawak ng mga kontrata sa Sorsogon ay mahalagang makapagsalita. Siya ang makakapagpatunay kung paano napunta ang proyekto sa kumpanyang ito. Kung may whistleblower na magsasalita, mas lalakas ang kaso at hindi na maitatanggi ang mga koneksyon nito. Ngunit habang walang malinaw na pahayag mula sa mga taong ito, patuloy lang na mananatili ang mga tanong na ito.

Ang kabuuan ng isyu ay hindi lang tungkol kay Escudero, kundi tungkol din sa kredibilidad ng Senado. Ang bawat senador ay hinalal ng bayan para maging huwaran at maglingkod ng tapat. Kung sa halip ay nakikita silang nakikinabang sa sistemang dapat nilang bantayan, tiyak lang na mawawala ang tiwala ng tao. Ang problema ay hindi lang naka-focus sa isang tao, kundi sa mismong institusyon. Kung walang malinaw na aksyon, hindi lang pangalan ng isang senador ang mababahiran, kundi pati ng buong Senado. Dito na nakasalalay ang desisyon ng mga mambabatas. May kakayahan silang balewalain ang reklamo at protektahan ang isa sa kanila. Pero may pagkakataon din silang ipakita na seryoso silang naglilingkod sa bayan. Kung talagang mahalaga para sa kanila ang tiwala ng tao, kailangan nilang ipakita ito sa aksyon at hindi lang sa salita.

Sa lahat ng nabanggit tungkol sa isyung ito, malinaw na marami pang kailangang ipaliwanag at ayusin pagdating sa pananagutan ng mga taong nasa mataas na posisyon. Ngunit kung iisipin, hindi lang ito tungkol sa kanila, kundi pati sa atin bilang mga mamamayan. Kung may pagkakataon na makita mong may maling ginagawa ang isang makapangyarihang tao, handa ka bang magsalita at tumayo para sa tama, kahit na alam mong may kapalit itong panganib?