Mainit ang ulo ko nang magising ako nang umagang iyon. Sabado, at ito ang araw ng palengke. Tiningnan ko ang asawa kong si Mario na mahimbing pa rin ang tulog sa aming lumang kama. Alas-siyete na ng umaga pero humihilik pa siya. Napailing ako. “Buhay nga naman,” bulong ko sa sarili, “Ako, kuba na sa kakatrabaho bilang online seller at labandera, samantalang siya, parang laging lantang gulay.”

Si Mario ay isang tricycle driver. Dati, masipag siya. Madaling-araw pa lang, bumibiyahe na. Pero nitong mga nakaraang buwan, napapansin kong nag-iba siya. Tanghali na kung gumising, maagang umuwi, at madalas ay daig pa ang may sakit kung makareklamo ng pagod. Kapag tinatanong ko naman kung may sakit siya, ang isasagot lang niya, “Wala ‘to, Minda. Tumatanda lang siguro.” Dahil sa init ng ulo at stress sa mga bayarin, madalas ko siyang nasisigawan. “Tumatanda? Eh kwarenta pa lang tayo! Ang sabihin mo, tinatamad ka na! Paano tayo makakaipon para sa kolehiyo ni Junior kung ganyan ka?”

Wala siyang isinasagot. Yuyuko lang siya, ngingiti nang mapait, at aalis para bumili ng pandesal. Minsan, naiinis ako sa katahimikan niya. Gusto kong lumaban siya, sumagot siya, para mailabas ko lahat ng frustrations ko. Pero hindi. Tahimik lang siyang tinatanggap ang mga masasakit kong salita.

Nang umagang iyon, naghanda ako para pumunta sa palengke. “Mario!” sigaw ko bago ako lumabas. “Aalis na ako. Maglinis ka naman ng bahay paggising mo. Huwag puro tulog!” Hindi siya sumagot. Narinig ko lang ang pag-uubo niya mula sa kwarto. Isinara ko ang pinto nang padabog.

Sumakay ako ng tricycle sa kanto. Habang nasa biyahe, iniisip ko ang budget. Kulang pa rin kami pambayad sa kuryente. “Kung masipag lang sana si Mario,” isip-isip ko. Nasa kalagitnaan na ako ng biyahe, malapit sa bayan, nang kapain ko ang bulsa ng aking duster. Nanlaki ang mata ko.

Wala ang pitaka ko!

“Manong, para! Para po!” sigaw ko sa driver. “Naku, naiwan ko ang pitaka ko! Paki-ikot po, babalik tayo.” Inis na inis ako. Dagdag pamasahe na naman ito. Dagdag oras. Kasalanan ko ba? Hindi. Sa isip ko, kasalanan ni Mario dahil stress ako sa kanya kaya ako nagiging ulyanin.

Pagbalik ng tricycle sa tapat ng aming bahay, nagtaka ako. May nakaparadang isang makintab na itim na SUV sa tapat ng aming gate. Hindi ito sasakyan ng kapitbahay namin. Wala kaming kilalang mayaman. Kinabahan ako bigla. May naniningil ba ng utang? O baka naman… may kinalaman ito sa “pagbabago” ni Mario?

Pumasok sa isip ko ang mga kwento ng kumare ko. “Naku Minda, yang mga lalaking biglang nagiging tamad at laging pagod? Baka may ibang inuuwian ‘yan kaya wala nang lakas pagdating sa bahay!” Dati, tinatawanan ko lang ‘yun. Pero ngayon, habang nakikita ko ang mamahaling sasakyan, biglang naglaro ang imahinasyon ko. May sugar mommy kaya si Mario? Kaya ba siya tamad kumayod kasi may nagbibigay sa kanya?

Dahan-dahan akong pumasok sa gate. Hindi ko pinahalata na dumating ako. Gusto kong mahuli sila sa akto. Paglapit ko sa pinto, bahagya itong nakabukas. At doon, narinig ko ang boses ng isang babae.

“Mr. Santos, kailangan na nating magdesisyon. Hindi na natin pwedeng patagalin ito.”

Boses ng babae. Malumanay, sopistikada, parang mayaman.

Sumagot si Mario. Ang boses niya ay basag at humahagulgol. “Doc… hindi ba pwedeng… huwag muna ngayon? Hindi pa handa si Minda. Wala pa kaming ipon. Kung mawawala ako… paano sila?”

Natigilan ako. Doc?

“Mario,” sabi ng babae. “Stage 4 na. Kumalat na sa atay at baga. Ang mga gamot na iniinom mo ay pain relievers na lang. Ang himala na lang ang hinihintay natin. Kung hindi ka magpapa-confine, baka hindi mo na abutin ang susunod na buwan. Kailangan na nating sabihin sa asawa mo.”

“Huwag!” sigaw ni Mario na may halong pagmamakaawa. “Parang awa niyo na, Doc. Ayokong malaman niya. Ayokong maubos ang konting naipon namin sa ospital na wala namang kasiguraduhan. Ang perang ‘yun… para kay Junior ‘yun. Para sa pag-aaral niya. Kung gagastusin ko sa chemo na hindi naman ako gagaling, parang ninakawan ko na rin ang anak ko ng kinabukasan.”

Parang binuhusan ako ng yelo. Nanigas ako sa kinatatayuan ko. Ang basket na bitbit ko ay nabitawan ko.

“PLAK!”

Napalingon sila sa pinto. Itinulak ko ito nang tuluyan.

Nakita ko si Mario, nakaupo sa sofa, payat na payat. Ngayon ko lang napansin kung gaano siya kapayat dahil lagi siyang naka-jacket kapag lumalabas at nakakumot kapag natutulog. Sa harap niya ay isang babaeng naka-white coat—doktor. Sa mesa, nagkalat ang mga X-ray result, reseta, at mga bote ng gamot na hindi pamilyar sa akin.

“M-Minda…” namumutlang tawag ni Mario. Agad niyang tinakpan ang mga papel sa mesa. “B-Bakit bumalik ka? Diba nasa palengke ka?”

Hindi ako makagalaw. Tinitigan ko siya. Ang mga matang dati ay masigla, ngayon ay lubog at naninilaw. Ang balat niya ay nangingitim. “Anong… anong ibig sabihin nito, Mario?” garalgal kong tanong.

Lumapit ang doktora sa akin. “Mrs. Santos, ako si Dra. Lim. Oncologist ako.”

“Oncologist?” tanong ko, kahit alam ko ang sagot. Ayaw lang tanggapin ng utak ko. “Para sa cancer?”

Tumango ang doktora. “May Pancreatic Cancer ang asawa niyo, Stage 4. Six months ago pa namin na-diagnose. Kaya ako nandito, kasi hindi na siya sumisipot sa check-up at hindi na siya sumasagot sa tawag. Dinalhan ko siya ng morphine para sa sakit dahil alam kong tinitiis niya lang.”

Napaluhod ako sa sahig. “Anim na buwan?” Tumingin ako kay Mario. “Anim na buwan, Mario? At wala kang sinabi? Kaya ka ba laging tulog? Kaya ka ba laging pagod? Kaya ka ba maagang umuuwi?”

Umiyak si Mario. Lumapit siya at lumuhod sa harap ko, niyakap ang mga tuhod ko. “Patawarin mo ako, Minda. Patawarin mo ako.”

“Bakit?!” sigaw ko habang hinahampas ang balikat niya. “Bakit mo tinago?! Asawa mo ako! Karamay mo ako! Bakit mo ako pinagmukhang tanga at masama kakasermon sa’yo gayong mamamatay ka na pala?!”

“Kasi ayokong mag-alala ka!” hagulgol niya. “Ayokong makita mong nahihirapan ako. At ayokong… ayokong gastusin natin ang pera. Minda, alam kong galit ka kapag wala akong naiuuwing pera. Alam kong stress ka sa budget. Kung sasabihin ko sa’yo na may cancer ako, pipilitin mo akong magpagamot. Mauubos ang ipon natin. Magkakautang tayo. Pag namatay ako, ano ang iiwan ko sa inyo? Utang? Hirap?”

Hinawakan niya ang mukha ko. Ang mga kamay niyang magaspang na dati ay laging nasa manibela ng tricycle ay nanginginig na ngayon.

“Tinitiis ko ang sakit, Minda. Tuwing sinisigawan mo ako na tamad ako, gusto kong sabihin sa’yo na ‘Mahal, masakit ang buong katawan ko.’ Pero tinitikom ko ang bibig ko. Mas okay nang isipin mong tamad ako kaysa isipin mong mamamatay na ako. Kasi pag inisip mong tamad ako, magagalit ka lang. Pero pag nalaman mong mamamatay na ako… malulungkot ka. At ayokong makita kang malungkot.”

Durog na durog ang puso ko. Parang pinipiga. Ang asawa ko, na inisip kong pabigat, ay pasan pala ang mundo nang mag-isa para lang protektahan kami. Ang mga panahong tulog siya, ‘yun pala ang mga oras na nilalabanan niya ang sakit na kumakain sa katawan niya. Ang pag-ubo na akala ko ay simpleng ubo lang, senyales na pala ng pagkalat ng sakit.

“Gago ka talaga, Mario!” iyak ko habang niyayakap siya nang mahigpit. “Napaka-gago mo! Sa tingin mo ba mas gugustuhin kong may pera kami pero wala ka?! Sa tingin mo ba mas pipiliin ko ang kolehiyo ni Junior kaysa sa buhay mo?! Aanhin namin ang pera kung wala ka na?!”

“Huli na, Minda… huli na,” bulong niya. “Wala na tayong magagawa. Ang gusto ko na lang, sa mga huling araw ko, makasama kayo. Na masaya tayo. Kaya nag-ipon ako ng lakas ngayong umaga sana, gusto ko sanang ipagluto ka… kaso inatake na naman ako ng sakit kaya nahiga ulit ako.”

Humarap ako kay Dra. Lim. “Doc, wala na po bang paraan? Kahit ano? Ibenta ko ang bahay, magsanla ako, gagawin ko lahat!”

Umiling ang doktora nang malungkot. “I’m sorry, Misis. Kumalat na sa vital organs. Ang magagawa na lang natin ay pain management. Gawin niyo na lang makabuluhan ang mga natitirang araw.”

Umalis ang doktora matapos ibigay ang mga gamot. Naiwan kaming mag-asawa sa sala. Ang sala kung saan madalas ko siyang awayin. Ngayon, ang sala na iyon ay naging saksi ng aming pag-iyak at pagpapatawad.

Simula noong araw na iyon, nagbago ang lahat. Hindi na ako pumunta sa palengke para magtinda. Isinara ko muna ang online selling ko. Inilaan ko ang bawat oras kay Mario.

Ipinaalam namin kay Junior ang totoo. Masakit, pero kailangan. Nagtulungan kaming mag-ina para alagaan si Mario. Pinaliguan ko siya, sinubuan, at bawat gabi, niyayakap ko siya nang mahigpit, pinaparamdam na hindi siya nag-iisa.

“Minda,” sabi niya isang gabi habang nakahiga kami. “Pasensya ka na ha? Hindi kita nabigyan ng marangyang buhay.”

“Shhh,” saway ko sa kanya habang hinahaplos ang buhok niya na nalalagas na. “Binigyan mo ako ng pinakamagandang buhay, Mario. Binigyan mo ako ng pagmamahal na kayang magsakripisyo. Wala nang hihigit pa doon.”

“Mahal na mahal kita,” bulong niya.

“Mahal na mahal din kita. At babawi ako. Sa susunod nating buhay, hahanapin kita ulit. At sa pagkakataong ‘yun, aalagaan kita mula umpisa hanggang dulo.”

Lumipas ang tatlong linggo. Isang tahimik na hapon, habang nakaupo si Mario sa veranda at pinapanood ang paglubog ng araw, nalagutan siya ng hininga. Hawak ko ang kamay niya. Payapa ang mukha niya. Wala nang sakit. Wala nang hirap.

Nang mailibing siya, inayos ko ang kanyang mga gamit. Sa ilalim ng kanyang unan, may nakita akong isang lumang notebook. Diary niya pala. Binasa ko ang huling entry na isinulat niya noong umagang nakalimutan ko ang pitaka ko.

“Sabado. Masakit na naman ang tiyan ko. Sobra. Pero kailangan kong bumangon. Gusto kong ipagluto si Minda ng Sinigang. Paborito niya ‘yun. Kaso hindi ko kaya. Nakatulog ulit ako sa sakit. Nagalit siya bago umalis. Okay lang. Mas mabuti nang galit siya kaysa nag-aalala. Mahal, kung mababasa mo ‘to, huwag kang iiyak ha? Ang tanging hiling ko lang, maging masaya ka. Ikaw ang pinakamagandang nangyari sa buhay ko. Pasensya na kung nauna ako. Hihintayin kita sa dulo.”

Humagulgol ako habang yakap ang notebook. Ang sakit-sakit. Pero sa kabila ng sakit, may halong pasasalamat. Pasasalamat na bumalik ako noong araw na ‘yun. Pasasalamat na naiwan ko ang pitaka ko. Dahil kung hindi, baka namatay siyang hindi ko man lang nasabi kung gaano ko siya kamahal, at baka namatay akong ang huling alaala ko sa kanya ay ang pagiging “tamad” niya.

Namatay ang asawa ko hindi bilang isang tamad na tricycle driver, kundi bilang isang bayani ng aming pamilya.

Kaya sa inyo na may mga kasama sa buhay na inaakala niyong nagkukulang, huwag kayong padalos-dalos sa panghuhusga. Magtanong kayo. Magmasid. Kausapin niyo sila nang mahinahon. Dahil hindi natin alam, baka sa likod ng kanilang pananahimik ay may pasan silang krus na ayaw nilang ipabuhat sa inyo dahil sa sobrang pagmamahal.

Ang oras ay hindi nabibili. Ang pagsisisi ay laging nasa huli. Mahalin niyo sila habang nandiyan pa. Yakapin niyo sila habang mainit pa ang kanilang katawan. Dahil darating ang araw, tanging alaala na lang ang yayakapin natin.

Kayo mga ka-Sawi, may pinagsisisihan ba kayo sa mga taong nawala na sa inyo? O may gusto ba kayong sabihin sa asawa niyo ngayon? Huwag nang magpatumpik-tumpik pa. Mag-comment sa ibaba at i-tag ang mahal niyo sa buhay. I-share ang kwentong ito para maging paalala sa lahat na pahalagahan ang bawat sandali. 👇👇👇